Pępawa

Pępawa
Ilustracja
Pępawa szczeciniasta i cuchnąca
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

astrowce

Rodzina

astrowate

Podrodzina

Cichorioideae

Rodzaj

pępawa

Nazwa systematyczna
Crepis L.
Sp. Pl. 805. 1753[3]
Typ nomenklatoryczny

Crepis biennis L.[4]

Pępawa zielona
Pępawa dachowa

Pępawa (Crepis L.) – rodzaj roślin z rodziny astrowatych. Obejmuje ponad 200 gatunków[3]. Występują one głównie w Eurazji, poza tym w Ameryce Północnej i Afryce, a jako rośliny introdukowane też na innych kontynentach[3][5]. W Polsce rośnie kilkanaście gatunków, z czego 10 ma status rodzimych[6]. Liczne gatunki są chwastami w uprawach lub uciążliwymi gatunkami inwazyjnymi, niektóre bywają uprawiane jako ozdobne (zwłaszcza pępawa czerwonokwiatowa C. rubra)[7].

Rozmieszczenie geograficzne

Pępawa błotna
Pępawa czerwonokwiatowa

Rodzaj najbardziej zróżnicowany jest w Eurazji – tylko w Europie rośnie 70 gatunków[7]. W Ameryce Północnej występują 24 gatunki[5], w Afryce 8[8].

W Polsce rośnie 10 gatunków rodzimych, 6 gatunków obcych przejściowo tylko dziczejących (efemerofitów) i jeden gatunek obcy, już zadomowiony (pępawa złota)[6].

Gatunki flory Polski[6]
  • pępawa błotna Crepis paludosa L.
  • pępawa cuchnąca Crepis foetida L. – efemerofit
    • pępawa cuchnąca makolistna Crepis foetida subsp. rhoeadifolia (M.Bieb.) Celak.
  • pępawa dachowa Crepis tectorum L.
  • pępawa dwuletnia Crepis biennis L.
  • pępawa Jacquina Crepis jacquinii Tausch
  • pępawa makolistna Crepis rhoeadifolia M. Bieb.
  • pępawa miękka Crepis mollis (Jacq.) Asch. s.s.
    • pępawa miękka czarcikęsolistna Crepis mollis subsp. succisifolia (All.) Dostál
  • pępawa nicejska Crepis nicaensis Balb. – efemerofit
  • pępawa różyczkolistna Crepis praemorsa (L.) Tausch
  • pępawa szczeciniasta Crepis setosa Haller f. – efemerofit
  • pępawa wielkokwiatowa Crepis conyzifolia (Gouan) Dalla Torre
  • pępawa zielona Crepis capillaris (L.) Wallr.
  • pępawa złota Crepis aurea (L.) Cass. – antropofit zadomowiony
  • pępawa zaniedbana Crepis neglecta L. – efemerofit
  • pępawa święta nemezyjska Crepis sancta (L.) Babc. subsp. nemausensis (Gouan) Babc. – efemerofit
  • pępawa pęcherzykowata Haenselera Crepis vesicaria L. subsp. haenseleri (Boiss. ex DC.) P.D. Sell – efemerofit

Morfologia

Pokrój
Byliny i rośliny jednoroczne[9], osiągające od kilku do 120 cm wysokości[5]. Rośliny zwykle z korzeniem palowym, rzadziej kłączowe. Łodyga jest jedna lub jest ich więcej – do ponad 20, są nierozgałęzione lub rozgałęzione, nagie lub owłosione, często szorstko[5].
Liśce
Odziomkowe, zwykle skupione w rozecie przyziemnej, oraz łodygowe. Odziomkowe zwykle ogonkowe. Kształt liści zróżnicowany – od równowąskiego do jajowatego, blaszka całobrzega, ząbkowana, piłkowana, klapowana, często lirowata. Wraz z wysokością liście zwykle coraz to mniejszej wielkości i mniej wcinane[5].
Kwiaty
Zebrane w koszyczki, które rzadko wyrastają pojedynczo, częściej zebrane w złożone kwiatostany wiechowate lub w formie podbaldachów[5]. Okrywa walcowata lub dzwonkowata, o średnicy od 4 do 15 mm. Tworzona jest przez listki wyrastające zwykle w dwóch rzędach, przy czym te zewnętrzne są wyraźnie krótsze od wewnętrznych[9], czasem jest tylko jeden rząd listków okrywy[5]. Dno kwiatostanu płaskie lub wypukłe, zwykle nagie, rzadziej z plewinkami i włoskami[9][5]. Kwiaty w koszyczkach są tylko języczkowe, w liczbie od kilkunastu do ponad 100[5], zwykle koloru żółtego lub pomarańczowego, rzadziej białego, różowego lub fioletowego[5].
Owoce
Niełupki wydłużone, walcowate lub wrzecionowate, często nieco wygięte, z 10–20 żebrami, nagie lub szczecinkowate[5]. Zwykle jednakowe, czasem zróżnicowane i wówczas wewnętrzne z dzióbkiem, a zewnętrzne spłaszczone[9]. Puch kielichowy złożony z włosków nierozgałęzionych, miękkich i białych lub szorstkich, łamliwych i żółtawych lub szarych[10].

Systematyka

Koszyczek pępawy dwuletniej
Pozycja systematyczna

Rodzaj z podplemienia Crepidinae, plemienia Cichorieae podrodziny Cichorioideae w obrębie rodziny astrowatych (Asteraceae)[11]. Do blisko spokrewnionych rodzajów, należących do tego samego podplemienia należą m.in. mniszek Taraxacum i łoczyga Lapsana[11].

Wykaz gatunków[3][6][12]
  • Crepis achyrophoroides Vatke
  • Crepis aculeata Boiss.
  • Crepis acuminata Nutt.
  • Crepis aitchisonii Boiss.
  • Crepis albescens Kuvaev & L.S.Demidova
  • Crepis albida Vill.
  • Crepis alfredii Bornm.
  • Crepis alpestris (Jacq.) Tausch
  • Crepis alpina L.
  • Crepis amanica Babc.
  • Crepis amplexifolia Willk.
  • Crepis apula (Fiori) Babc.
  • Crepis arcuata Kamari & Strid
  • Crepis arenaria (Pomel) Pomel
  • Crepis armena DC.
  • Crepis asadbarensis Bornm. ex Rech.f.
  • Crepis aspera L.
  • Crepis aspromontana Brullo, Scelsi & Spamp.
  • Crepis atheniensis Babc.
  • Crepis athoa Boiss.
  • Crepis atribarba A.Heller
  • Crepis aurea (L.) Cass. – pępawa złota
  • Crepis auriculifolia Sieber
  • Crepis bakeri Greene
  • Crepis baldaccii Halácsy
  • Crepis balliana Babc.
  • Crepis barbigera Leiberg
  • Crepis bellidifolia Loisel.
  • Crepis bermejana M.Talavera, Sánch.Casim.-Sor. & Talavera
  • Crepis bertiscea Jáv.
  • Crepis biennis L. – pępawa dwuletnia
  • Crepis bithynica Boiss.
  • Crepis bodinieri H.Lév.
  • Crepis bungei Ledeb. ex DC.
  • Crepis bupleurifolia Freyn & Sint.
  • Crepis burejensis F.Schmidt
  • Crepis bursifolia L.
  • Crepis calycina (Hoffmanns. & Link) Nyman
  • Crepis canariensis (Sch.Bip.) Babc. ex Jenkins
  • Crepis capillaris (L.) Wallr. – pępawa zielona
  • Crepis carbonaria Sch.Bip.
  • Crepis caucasica C.A.Mey.
  • Crepis chloroclada Collett & Hemsl.
  • Crepis chondrilloides Jacq.
  • Crepis chrysantha (Ledeb.) Turcz.
  • Crepis ciliata K.Koch
  • Crepis claryi Batt.
  • Crepis clausonis (Pomel) Batt. & Trab.
  • Crepis commutata (Spreng.) Greuter
  • Crepis connexa Babc.
  • Crepis conyzifolia (Gouan) A.Kern. – pępawa wielkokwiatowa
  • Crepis coreana (Nakai) Sennikov
  • Crepis coronopus Gagnep.
  • Crepis crocea (Lam.) Babc.
  • Crepis cytherea Kamari
  • Crepis czerepanovii Tzvelev
  • Crepis dachhigamensis G.Singh
  • Crepis darvazica Krasch.
  • Crepis demavendi Bornm.
  • Crepis dianthoseris N.Kilian, Enke, Sileshi & Gemeinholzer
  • Crepis dioritica Schott & Kotschy ex Boiss.
  • Crepis dioscoridis L.
  • Crepis divaricata F.Schultz
  • Crepis ×druceana Murr
  • Crepis elbrusensis Boiss.
  • Crepis elongata Babc.
  • Crepis elymaitica Bornm.
  • Crepis erythia
  • Crepis faureliana Maire
  • Crepis filiformis Aiton
  • Crepis foetida L. – pępawa cuchnąca
  • Crepis foliosa Babc.
  • Crepis fraasii Sch.Bip.
  • Crepis friesii Babc.
  • Crepis frigida (Boiss. & Balansa) Babc.
  • Crepis froelichiana DC.
  • Crepis gaubae Bornm.
  • Crepis gemicii Yildirim, Bingöl & Armagan
  • Crepis gmelinii (L.) Tausch
  • Crepis gossweileri S.Moore
  • Crepis granatensis (Willk.) Blanca & Cueto
  • Crepis guioliana Babc.
  • Crepis gymnopus Koidz.
  • Crepis hakkarica Lamond
  • Crepis heldreichiana (Kuntze) Greuter
  • Crepis hellenica Kamari
  • Crepis heterotricha DC.
  • Crepis hieracioides Ledeb.
  • Crepis hierosolymitana Boiss.
  • Crepis himalaica Kitam.
  • Crepis hokkaidoensis Babc.
  • Crepis hookeriana Ball
  • Crepis hypochoeridea Thell.
  • Crepis incana Sm.
  • Crepis insignis Babc.
  • Crepis insularis Moris & De Not.
  • Crepis intermedia A.Gray
  • Crepis jacquinii Tausch – pępawa Jacquina
  • Crepis juvenalis (Delile) F.W.Schultz
  • Crepis karakuschensis Czerep.
  • Crepis kashmirica Babc.
  • Crepis khorassanica Boiss.
  • Crepis koelzii Babc.
  • Crepis kotschyana (Boiss.) Boiss.
  • Crepis kurdica Rech.f.
  • Crepis lacera Ten.
  • Crepis lampsanoides (Gouan) Tausch
  • Crepis leontodontoides All.
  • Crepis libanotica J.Thiébaut
  • Crepis libyca (Pamp.) Babc.
  • Crepis lignea (Vaniot) Babc.
  • Crepis litardieri Emb.
  • Crepis lomonosovae Tzvelev
  • Crepis lyrata (L.) Froel.
  • Crepis macedonica Kitan.
  • Crepis macropus Boiss. & Heldr.
  • Crepis magellensis F.Conti & Uzunov
  • Crepis marschallii F.Schultz
  • Crepis meifenggensis S.S.Ying
  • Crepis merxmuelleri Kamari & Hartvig
  • Crepis micrantha Czerep.
  • Crepis microtaraxaconoides P.Fourn.
  • Crepis miyabei Tatew. & Kitam.
  • Crepis modocensis Greene
  • Crepis mollis (Jacq.) Asch. – pępawa miękka
  • Crepis monrealensis Pau
  • Crepis monticola Coville
  • Crepis muhlisii Babc.
  • Crepis multicaulis Ledeb.
  • Crepis multiflora Sm.
  • Crepis napifera (Franch.) Babc.
  • Crepis neglecta L. – pępawa zaniedbana
  • Crepis newii Oliv. & Hiern
  • Crepis nicaeensis Balb. – pępawa nicejska
  • Crepis nigrescens Pohle
  • Crepis nigricans Viv.
  • Crepis noronhaea Babc. ex Jenkins
  • Crepis novoana S.Ortiz, X.Soñora & Rodr.Oubiña
  • Crepis occidentalis Nutt.
  • Crepis oporinoides Boiss. ex Froel.
  • Crepis oreadis Schrenk
  • Crepis palaestina (Boiss.) Bornm.
  • Crepis paludosa (L.) Moench – pępawa błotna
  • Crepis paniculas C.Presl
  • Crepis pannonica (Jacq.) K.Koch
  • Crepis pantocsekii (Vis.) Latzel
  • Crepis papposissima Babc.
  • Crepis patula Poir.
  • Crepis phoenix Dunn
  • Crepis pleurocarpa A.Gray
  • Crepis pontana (L.) Dalla Torre
  • Crepis porrifolia D.Don
  • Crepis praemorsa (L.) Tausch – pępawa różyczkolistna
  • Crepis pterothecoides Boiss.
  • Crepis pulchra L.
  • Crepis pulmonariifolia Froel.
  • Crepis purpurea (Willd.) M.Bieb.
  • Crepis pusilla (Sommier) Merxm.
  • Crepis pygmaea L. – pępawa karłowa
  • Crepis pyrenaica (L.) Greuter – pępawa niska
  • Crepis quercifolia Bornm. & Gauba
  • Crepis ramosissima d'Urv.
  • Crepis reuteriana Boiss.
  • Crepis rhaetica Hegetschw.
  • Crepis rigescens Diels
  • Crepis robertioides Boiss.
  • Crepis rubra L. – pępawa czerwonokwiatowa
  • Crepis rueppellii Sch.Bip.
  • Crepis runcinata (E.James) Torr. & A.Gray
  • Crepis sahendii Boiss. & Buhse
  • Crepis salzmannii Babc.
  • Crepis sancta (L.) Bornm. – pępawa święta
  • Crepis schachtii Babc.
  • Crepis schultzii Hochst. ex Oliv.
  • Crepis semnanensis Heidarnia & Assadi
  • Crepis senecioides Delile
  • Crepis setosa Haller f. – pępawa szczeciniasta
  • Crepis sibirica L. – pępawa syberyjska
  • Crepis sibthorpiana Boiss. & Heldr.
  • Crepis smyrnaea DC.
  • Crepis sonchifolia C.A.Mey.
  • Crepis sprengelii Nicotra
  • Crepis stojanovii T.Georgiev
  • Crepis straussii Bornm. & Bornm.
  • Crepis subscaposa Collett & Hemsl.
  • Crepis suffreniana Steud.
  • Crepis syriaca (Bornm.) Babc. & Navashin
  • Crepis tectorum L. – pępawa dachowa
  • Crepis tenerrima Sch.Bip. ex Oliv.
  • Crepis terglouensis A.Kern.
  • Crepis thompsonii Babc.
  • Crepis tianshanica C.Shih
  • Crepis tingitana Ball
  • Crepis triasii (Cambess.) Nyman
  • Crepis trichocephala (Krasch.) V.V.Nikitin
  • Crepis tungusica Egorova & Sipliv.
  • Crepis turcica Degen & Bald.
  • Crepis turcomanica Krasch.
  • Crepis tybakiensis Vierh.
  • Crepis urundica Babc.
  • Crepis vesicaria L. – pępawa pęcherzykowata
  • Crepis viscidula Froel.
  • Crepis willdenowii Czerep.
  • Crepis willemetioides Boiss.
  • Crepis xylorrhiza Sch.Bip. ex Babcock
  • Crepis zacintha (L.) Loisel.

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).
  3. ↑ a b c d e Crepis L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-06-21].
  4. ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-01-28].
  5. ↑ a b c d e f g h i j k Crepis L.. [w:] Flora of North America [on-line]. floranorthamerica.org. [dostęp 2022-06-21].
  6. ↑ a b c d Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 65-66, ISBN 978-83-62975-45-7.
  7. ↑ a b David J. Mabberley: Mabberley's Plant-Book. Cambridge University Press, 2017, s. 241. ISBN 978-1-107-11502-6.
  8. ↑ Crepis. [w:] African Plant Database [on-line]. [dostęp 2022-06-21].
  9. ↑ a b c d J.W. Kadereit, Charles Jeffrey (red.), Flowering plants. Eudicots: Asterales, Berlin: Springer, 2007, s. 184, ISBN 978-3-540-31051-8, OCLC 184984805.
  10. ↑ Bogumił Pawłowski, Adam Jasiewicz (red.): Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. Tom XIII. Warszawa, Kraków: PAN, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1972, s. 110.
  11. ↑ a b Genus: Crepis L.. [w:] U.S. National Plant Germplasm System [on-line]. USDA. [dostęp 2020-02-20].
  12. ↑ Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 62. ISBN 978-83-925110-5-2.

Media użyte na tej stronie

Wikispecies-logo.svg
Autor: (of code) -xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.
Crepis paludosa Kemi, Finland 15.07.2013.jpg
Autor: Matti Virtala, Licencja: CC0
Cichoriaceae, Crepis paludosa
Crepis spp Sturm52.jpg

a, c, g. Crepis setosa Haller f.
b, d - f. Crepis foetida L.

Original Caption
a, c, g. Borstige Grundfeste, Crepis setosa
b, d - f. Stinkender Pippau, C. foetida
Crepis capillaris kz01.jpg
Autor: Krzysztof Ziarnek, Kenraiz, Licencja: CC BY-SA 4.0
Crepis capillaris in Szczecin, NW Poland
Crepis tectorum kz05.jpg
Autor: Krzysztof Ziarnek, Kenraiz, Licencja: CC BY-SA 4.0
Crepis tectorum in Studzieniec near Rogoźno, north from Poznań, Poland
Crepis rubra 2015-06-16 399.JPG
Autor: Salicyna, Licencja: CC BY-SA 4.0
Pępawa czerwona (Crepis rubra), Ogród Botaniczny UMCS, Lublin, Polska.
Crepis biennis sl10.jpg
Autor: Stefan.lefnaer, Licencja: CC BY-SA 4.0
Capitulum

Taxonym: Crepis biennis ss Fischer et al. EfÖLS 2008 ISBN 978-3-85474-187-9
Location: near Steinberg near Niederhollabrunn, district Korneuburg, Lower Austria - ca. 350 m a.s.l.

Habitat: fallow land