Płat Puławskiego

Płat Puławskiego („polskie skrzydło”[1]) – rodzaj konfiguracji skrzydła samolotu, odmiana skrzydła typu mewa, o charakterystycznym wygięciu w kształcie spłaszczonej litery M w samolotach górnopłatowych, opracowany i opatentowany przez Zygmunta Puławskiego w polskim samolocie myśliwskim PZL P.1 z 1928 roku.

Nazwa

Funkcjonują w literaturze fachowej dwie nazwy na określenie konstrukcji skrzydeł inżyniera Puławskiego. Obecnie rozwiązanie to nazywa się od jego nazwiska „płatem Puławskiego”, chociaż stosuje się również inne nazwy. W grudniu 1930 zagraniczna prasa lotnicza na ekspozycji samolotu PZL P.6 na Międzynarodowym Salonie Lotniczym w Paryżu nazwała konstrukcję „polskim skrzydłem”[1].

Historia

PZL P.24 z płatem Puławskiego
Płaskorzeźba przedstawiająca samolot PZL P.11 na kamienicy przy ul. Grunwaldzkiej 41a w Poznaniu

Jednym z problemów w konstruowaniu samolotów było uzyskanie odpowiedniej widoczności z kabiny pilota. Szczególnie było to istotne w przypadku samolotów bojowych, a zwłaszcza myśliwskich, gdzie dobra widoczność we wszystkich kierunkach mogła decydować o dostrzeżeniu przeciwnika i uniknięciu zaskoczenia. Jednym z głównych elementów w samolocie ograniczających widoczność były skrzydła. Zwłaszcza stwarzało to problem w przypadku górnopłatów i dwupłatowców, w których pilot zwykle miał nad sobą płat, zasłaniający mu częściowo widoczność w górnej półsferze. W celu ominięcia tego problemu, konstruktorzy samolotów umieszczali górny płat przed kabiną pilota, zamiast nad nią i obniżali go oraz robili wycięcie nad głową pilota, lecz były to jedynie połowiczne rozwiązania. W średniopłatach i dolnopłatach z kolei płat ograniczał widoczność w dół.

W celu rozwiązania problemu widoczności, Puławski opracował nową koncepcję górnopłatu. Miał on skrzydła umieszczone przed pilotem, nad kadłubem, mniej więcej na wysokości wzroku pilota, które w pobliżu kadłuba były zagięte w dół i łączyły się bezpośrednio z kadłubem. Skrzydła były dodatkowo zwężone i pocienione w miejscu połączenia z kadłubem. W ten sposób, pilot miał bardzo dobrą widoczność bezpośrednio do przodu i w górnej półsferze ponad skrzydłami. W kierunku do przodu w dolnej półsferze pilot miał możliwość obserwacji pod skrzydłami, ograniczoną jedynie w niewielkim stopniu przez skrzydła w miejscu mocowania do kadłuba. Oprócz tego, widoczność w dolnej półsferze ograniczał jedynie kadłub samolotu. Pilot miał nieco ograniczoną widoczność na wysokości jego wzroku na boki w przedniej półsferze, lecz rozmiar tej martwej strefy widoczności zredukowany był do minimum, gdyż widział on skrzydło z jego najcieńszego profilu (rozmiar porównywany obrazowo do słupków szyby przedniej w samochodzie).

Z powodu osłabienia skrzydła przy mocowaniu do kadłuba, istotnym elementem przenoszącym obciążenia były zastrzały, przez co skrzydło musiało mieć największą wytrzymałość w miejscu podparcia zastrzałami[2]. Dzięki temu skrzydło było też mniej podatne na gięcie, lżejsze i sztywniejsze.

Na taki układ płata Państwowe Zakłady Lotnicze, których Puławski był konstruktorem, uzyskały polski patent nr 13826 z 18 maja 1931 roku[3].

Skrzydło płatowca o układzie górnopłatowym, znamienne tem, że posiada przy kadłubie takie wygięcie ku dołowi, iż środkowa część górnego jego obrysu znajduje się na poziomie lub poniżej dolnego obrysu.

M. Skrzypkowski, Opis patentowy Nr 13826

Układ ten, zastosowany najpierw w prototypowych konstrukcjach myśliwskich z serii „P” zwanych popularnie „Puławszczakami”[1] – P.1 i P.6, wywołał duże zainteresowanie na świecie na początku lat 30.

Na świecie powstało kilka konstrukcji samolotów, wzorujących się w rozwiązaniu górnego płata na płacie Puławskiego. Przede wszystkim był on stosowany w serii polskich myśliwców PZL P.7, PZL P.11 (podstawowym polskim myśliwcu kampanii wrześniowej) i eksportowym PZL P.24.

Polskie samoloty z płatem Puławskiego:

Zagraniczne samoloty z płatem Puławskiego (niepełna lista):

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ a b c Andrzej Morgała, Samoloty myśliwskie w lotnictwie polskim, WKiŁ, Warszawa 1979, ISBN 83-206-0025-1, s. 39.
  2. ↑ A. Glass, T. Kopański, T. Makowski: PZL P.11 – cz. 1–2, s.4
  3. ↑ Opis patentowy nr 13826; Skrzydło płatowca o układzie górnopłatowym, Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej, 17 sierpnia 1931 [dostęp 2022-05-17] (pol.).

Bibliografia

  • A. Glass, T. Kopański, T. Makowski, PZL P.11 – cz. 1–2 Monografie Lotnicze, wyd. AJ-PRESS.
  • Witold Szewczyk, Samoloty na których walczyli Polacy, Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1988, s. 58–63, ISBN 83-206-0738-8, OCLC 69283915.
  • Krzysztof Cieślak, Wojciech Gawrych, Andrzej Glass: Samoloty myśliwskie września 1939. Warszawa: Wydaw. Czasopism i Książek Technicznych NOT „Sigma”, 1987, ISBN 83-85001-11-5.
  • Andrzej Morgała: Samoloty wojskowe w Polsce: 1924–1939 [T. 2]. Warszawa: Wydawnictwo „Bellona”, 2003, ISBN 83-11-09319-9.
  • Andrzej Morgała, Samoloty myśliwskie w lotnictwie polskim, WKiŁ, Warszawa 1979, ISBN 83-206-0025-1.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Puławszczak.jpg
Autor: Stiopa, Licencja: CC BY-SA 4.0
Poznań, ul. Grunwaldzka 41a. Płaskorzeźba PZL P.11 na wybudówce budynku mieszkalnego z lat 30 XX w. Właścicielem budynku był przedsiębiorca Andrzej Dereziński. Na zdjęciu stan przed remontem.