Płetwa tłuszczowa

Położenie płetwy tłuszczowej (4) na ciele ryby
Płetwa tłuszczowa pstrąga tęczowego

Płetwa tłuszczowa (łac. pinna adiposa), czasami nazywana też płetewką tłuszczową[1] – miękka płetwa występująca u wielu ryb promieniopłetwych, położona na grzbietowej części trzonu ogonowego, pomiędzy ostatnią płetwą grzbietową a płetwą ogonową. Zaliczana jest do płetw nieparzystych, występuje pojedynczo. Jest to pasywny fałd skórny poruszany jedynie strumieniem opływającej go wody; zwykle mały, ale u niektórych gatunków może przyjmować znaczne rozmiary. Jej elementy podporowe występują tylko u nielicznych gatunków ryb z rodzin Bagridae, Pimelodidae i Mochokidae – stanowią je promienie rogowe i promienie skórne[2]. W przeciwieństwie do pozostałych płetw, płetwa tłuszczowa większości gatunków jest pozbawiona wewnętrznego szkieletu i związanych z nim mięśni. Wyjątek stanowi Horabagrus brachysoma, u którego stwierdzono obecność takich struktur[3]. Płetwa tłuszczowa nie jest pokryta łuskami, a jej wnętrze wypełnia tkanka łączna luźna[2] – nazwa tej płetwy nawiązuje do wypełniającego ją tłuszczu zaobserwowanego u kilkuletnich osobników łososiowatych[4].

Występuje u większości sumokształtnych, wielu kąsaczokształtnych, śledziowatych i wielu prymitywnych Euteleostei (np. łososiowate, jaszczurnikowate, stynkokształtne, niektóre wężorokształtne i srebrzykokształtne)[5] – łącznie u ponad 6000 współcześnie żyjących gatunków[6]. W zapisie kopalnym stwierdzana jest jedynie w zachowanych odciskach tkanek miękkich[7]. Nie stwierdzono zależności obecności tej płetwy od wielkości ryby, zajmowanego przez nią środowiska, czy pobieranego pokarmu.

Płetwa tłuszczowa nie występuje natomiast u wyżej rozwiniętych nowopłetwych, np. u okoniowców (Percoidei)[7].

Jej pochodzenie i funkcja długo pozostawały nierozpoznane[6], co sugerowało jej reliktowy charakter. Ze względu na występujące w płetwie tłuszczowej niektórych ryb resztkowe elementy szkieletu, przez wielu autorów uważana była za pozostałość po ostatniej płetwie grzbietowej[4][2]. Badania opublikowane w 2014 wykazały jednak, że płetwa tłuszczowa ewoluowała wielokrotnie w osobnych liniach rozwojowych. Promienie występują w płetwach tłuszczowych co najmniej czterech taksonomicznie odrębnych grup ryb. U zdecydowanej większości gatunków promienie te rozwinęły się dopiero po osiągnięciu przez ryby dorosłego rozmiaru, a ich budowa przypomina lepidotrichia występujące w innych płetwach[6].

Dalsze badania wykazały co najmniej dwa sposoby rozwoju płetw tłuszczowych. W pierwszym, obserwowanym u kąsaczokształtnych, powstaje na późnym etapie ontogenezy, po zmniejszeniu się larwalnego fałdu płetw, gdy inne płetwy mają już rozwinięte kształty, formę i promienie. U łososiowatych płetwa tłuszczowa wyrasta z larwalnego fałdu płetw[3].

U łososiowatych potwierdzono unerwienie płetwy tłuszczowej. Nie stwierdzono obecności chemoreceptorów, neuromastów ani receptorów smakowych, ale w warstwie podskórnej znaleziono sploty nerwów połączone z naskórkiem, które mogą być odpowiedzialne za wykrywanie dotyku, szybkości przepływu lub kierunku wody nad powierzchnią płetwy. Płetwa tłuszczowa kiryska spiżowego, przedstawiciela rodziny kiryskowatych, jest mechanosensoryczna[3].

Zobacz też

  • Teoria fałdów bocznych

Przypisy

  1. ↑ Stanisław Rutkowicz: Encyklopedia ryb morskich. Gdańsk: Wydawnictwo Morskie, 1982, s. 16. ISBN 83-215-2103-7.
  2. ↑ a b c Wincenty Kilarski: Anatomia ryb. Poznań: Powszechne Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 2012. ISBN 978-83-09-01080-7.
  3. ↑ a b c John Buckland-Nicks. New details of the neural architecture of the salmonid adipose fin. „Journal of Fish Biology”. 89 (4), 2016. DOI: 10.1111/jfb.13098 (ang.). 
  4. ↑ a b Zygmunt Grodziński: Anatomia i embriologia ryb. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1981.
  5. ↑ J. S. Nelson, T. C. Grande, M. V. H. Wilson: Fishes of the World. Wyd. 5. John Wiley & Sons, 2016. ISBN 978-1-118-34233-6. (ang.) 
  6. ↑ a b c Stewart et al. The origins of adipose fins: an analysis of homoplasy and the serial homology of vertebrate appendages. „Proceedings of the Royal Society B”. 281 (1781), 2014. DOI: 10.1098/rspb.2013.3120 (ang.). 
  7. ↑ a b Ryby kopalne. red. Michał Ginter. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2012, s. 346. ISBN 978-83-235-0973-8.

Media użyte na tej stronie

Fish fin anatomy Salmonidae.svg
Anatomy of fish fins of the Rainbow trout (Oncorhynchus mykiss):
(1) - operculum (gill cover), (2) - lateral line, (3) - dorsal fin (dorsalis), (4) - adipose fin, (5) caudal fin (caudalis), (6) - anal fin (analis), (7) - pelvic fins (paired, ventralis, ventralia), (8) - pectoral fins (paired, pectoralis, pectoralia)
Adipose fin 01.jpg
Autor: Tino Strauss, Licencja: CC-BY-SA-3.0
adipose fin of a rainbow trout (Oncorhynchus mykiss)