Płonnikowate

Płonnikowate
Ilustracja
Płonnik włosisty
Systematyka[1][2]
Domenaeukarionty
Królestworośliny
Podkrólestworośliny zielone
Nadgromadarośliny telomowe
Gromadamchy
Klasapłonniki
Rządpłonnikowce
Rodzinapłonnikowate
Nazwa systematyczna
Polytrichaceae Schwägr.
C. L. von Willdenow, Sp. Pl. ed. 4,. 5(2): 1. 1830[3]
Darń płonnika pospolitego

Płonnikowate (Polytrichaceae Schwägr.) – rodzina mchów należąca do monotypowego rzędu płonnikowców (Polytrichales M. Fleisch.) w obrębie klasy płonników (Polytrichopsida Doweld). Rodzajem typowym jest płonnik (Polytrichum Hedw.). W obrębie rodziny wyróżnianych jest 20 rodzajów[2][3] z ok. 400 gatunkami. Mchy te są niemal kosmopolityczne – spotykane są we wszystkich strefach klimatycznych z wyjątkiem terenów nizinnych w strefie tropikalnej. Są to mchy naziemne – rosną na terenach skalistych (jednak w miejscach, gdzie występuje gleba), w różnego typu lasach, w tundrze, stosunkowo rzadziej na torfowiskach i w formacjach trawiastych[3]. Rozprzestrzeniają się za pomocą zarodników oraz wegetatywnie, mimo że nie tworzą rozmnóżek, za pomocą fragmentów łodyżek, a nawet liści[4].

Płonnik pospolity wykorzystywany był w epoce brązu i żelaza do wyrobu sznurów, później także do wyścielania łóżek, uprawiany bywa jako roślina ozdobna (zwłaszcza w Japonii). Inne gatunki płonników także wykorzystywano do wypełniania materacy i sienników[5].

Morfologia

Przekrój poprzeczny liścia płonnika pospolitego
Szczyt zarodni z ozębnią żurawca falistego
Splątek
Drobny[6], w postaci silnie rozgałęziających się nici rozwijających się na powierzchni gleby. Nici zróżnicowane są na asymilacyjne zwane chloronemą i te, z których wyrastają łodyżki gametofitów, zwane kaulonemą. Z nici kontaktujących się z podłożem wyrastają chwytniki. Splątek często zachowuje się nawet po rozwinięciu się łodyżek gametofitów[7].
Gametofit
Rośliny osiągające znaczne jak na mchy rozmiary, w przypadku dousonii Dawsonia do ok. 60 cm[7], ale też należą tu mchy średnich i drobnych rozmiarów[3]. Ich łodyżki są wzniesione i ulistnione, pojedyncze lub rozgałęzione[4], czasem też poza tym także bezlistne i płożące[7] lub podziemne[3]. Tworzyć mogą gęste lub luźne darnie, czasem też łodyżki wyrastają pojedynczo, czasem wśród innych mchów[3]. U płonników Polytrichum przez środek łodyżek przebiega dobrze wykształcona wiązka przewodząca z hydroidami i leptoidami (u innych rodzajów słabiej wykształcona)[3], w przypadku łodyżek bezlistnych wiązka otoczona jest cylindrem komórek przypominających endodermę. Rozgałęzienia wiązki przewodzącej wnikają do listków łącząc się z żebrami (wyjątek wśród mchów). Listki posiadają pochwiastą nasadę, a na górnej (doosiowej) powierzchni pokryte są gęsto w osi blaszki upakowanymi blaszkowatymi wyrostkami (tzw. lamellami) tworzonymi przez komórki z licznymi chloroplastami[7]. Blaszka listków zwykle jest wąska, na brzegu gładka lub ząbkowana, czasem obrzeżona[4].
Rośliny są dwupienne[6]. Gametangia, czyli plemnie i rodnie, powstają w odrębnych skupieniach. Perygonia, czyli skupienia plemni, wsparte są listkami większymi od innych, o zachodzących na siebie brzegach. Nadają one perygoniom kształt miseczki. W czasie deszczu krople wody uderzające w perygonia wyrzucają plemniki lub całe plemnie ułatwiając zapłodnienie. Skupienia rodni zwane są perychecjami, a liście je wspierające nazywa się perychecjalnymi[7]. Perychecja powstają na szczytach łodyżek, liście perychecjalne są podobne do wegetatywnych lub dłuższe[3]. W skupieniach plemni i rodni często występują między gametangiami także płonne, nitkowate wstawki zwane parafizami[7].
Sporofit
Składa się z długiej sety wyrastającej pojedynczo (rzadko zdarza się, że z jednego perychecjum wyrasta ich kilka)[3], o budowie wewnętrznej podobnej do łodyżki gametofitu, oraz zarodni przykrytej okazałym czepkiem[7]. Zarodnia jest prosto wzniesiona lub zgięta[4], kształtu kulistawego do walcowatego[4], od 2- do 6-kanciasta[6] (najczęściej czterokanciasta) lub obła[3][4]. Perystom (ozębnia) jest typu komórkozębnego i składa się z 32 lub 64 ząbków (rzadko innej ich liczby)[7]. Brak ozębni w rodzajach Atrichum i Pogonatum[3]. Kolumienka wewnątrz zarodni przerasta ją i tworzy nad nią błoniastą epifragmę łączącą się z końcami ząbków[4]. Kapturkowaty czepek przykrywający zarodnię gęsto pokryty jest zwykle długimi włoskami[7].

Systematyka

Rodzina płonnikowatych jest wyraźnie wyodrębniona w systematyce i nie ma bliskich powiązań z pozostałymi żyjącymi obecnie taksonami mchów [8]. Klasyfikowana jest do monotypowego rzędu płonnikowców (Polytrichales M. Fleisch.) i klasy płonników (Polytrichopsida Doweld)[9]. W XXI wieku ustalono, że najbliżej spokrewnionymi współczesnymi mchami są czterozębowce Tetraphidales, a następnie Oedipodiales, które to taksony bywają w efekcie włączane do klasy płonników[2].

W obrębie rodziny wyróżnia się rodzaje[2]:

  • Alophosia Cardot
  • Atrichopsis Cardot
  • Atrichum P. Beauv. – żurawiec
  • Bartramiopsis Kindb.
  • Dawsonia R.Br. – dousonia[10]
  • Dendroligotrichum (Müll. Hal.) Broth.
  • Hebantia G. L. Sm.
  • Itatiella G. L. Sm.
  • Lyellia R. Br.
  • Meiotrichum (G. L. Sm.) G. L. Sm.
  • Notoligotruchum G. L. Sm.
  • Oligotrichum Lam. & DC – skąpowłosek
  • Plagiorecelopus G. L. Sm. Merr.
  • Pogonatum P. Beauv. – płonniczek
  • Polytrichadelphus (Müll. Hal.) Mitt.
  • Polytrichastrum G. L. Sm. – złotowłos
  • Polytrichum Hedw. – płonnik
  • Pseudatrichum Reimers
  • Psilopilum Brid.
  • Steereobryon G. L. Sm.

Pochodzenie

Najstarsze skamieliny z tej rodziny (Eopolytrichum) pochodzą z późnej kredy i zostały znalezione w stanie Georgia w Stanach Zjednoczonych[8].

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS ONE”, 10 (4), 2015, e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-26] (ang.).
  2. ↑ a b c d B. Goffinet, W.R. Buck, Classification of the Bryophyta, University of Connecticut, 2008– [dostęp 2017-02-12] (ang.).
  3. ↑ a b c d e f g h i j k Polytrichaceae Schwägrichen. W: Bryopyte Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2021-04-02].
  4. ↑ a b c d e f g A.J.E. Smith, The moss flora of Britain and Ireland, wyd. 2nd ed, Cambridge, UK: Cambridge University Press, 2004, s. 118, ISBN 978-0-511-54185-8.
  5. ↑ David J. Mabberley: Mabberley's Plant-Book. Cambridge University Press, 2017, s. 744. ISBN 978-1-107-11502-6.
  6. ↑ a b c Jadwiga Mickiewicz, Dygna Sobotka: Zarys briologii. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1973, s. 104.
  7. ↑ a b c d e f g h i Alicja Szweykowska, Systematyka, Jerzy Szweykowski (red.), wyd. 8, Warszawa: Wydaw. Naukowe PWN, 2003, s. 203–204, ISBN 83-01-13945-5.
  8. ↑ a b Polytrichaceae in Flora of North America (dostęp: 2009-07-20)
  9. ↑ Yang Liu i inni, Resolution of the ordinal phylogeny of mosses using targeted exons from organellar and nuclear genomes, „Nature Communications”, 10 (1), 2019, s. 1485, DOI: 10.1038/s41467-019-09454-w, PMID: 30940807, PMCID: PMC6445109 [dostęp 2021-04-01] (ang.).
  10. ↑ Niektóre źródła (np. Brotherus, 1925; Crum, 2001) wyróżniają osobną rodzinę Dawsoniaceae. Jednakże według Hyvönena i wsp. rodzaj Dawsonia mimo cech odrębnych zdecydowanie należy do rodziny płonnikowatych (Jaakko Hyvönen, Satu Koskinen, Gary L. Smith Merrill, Terry A. Hedderson i inni. Phylogeny of the Polytrichales (Bryophyta) based on simultaneous analysis of molecular and morphological data. „Molecular Phylogenetics and Evolution”. 31, s. 915-928, 2004 (ang.). [dostęp 2009-07-20]. ).

Media użyte na tej stronie

Wikispecies-logo.svg
Autor: (of code) -xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.
Haircap moss - Flickr - pellaea.jpg
Autor: Jason Hollinger, Licencja: CC BY 2.0
Appalachian Trail between Laurel Top and Tricorner Knob, Smokies, North Carolina border, 20110603
Bristly Haircap Moss (Polytrichum piliferum) (8693211082).jpg
Autor: Thomas Brown, Licencja: CC BY 2.0
Moss mass inflorescences on Thursley Common, Surrey.