Pływak lapoński

Pływak lapoński
Dytiscus lapponicus[1]
Gyllenhal, 1808
Ilustracja
Pływak lapoński oznaczony numerem „3”, grafika z Fauna Germanica: Die Käfer des deutschen Reiches Edmunda Reittera, 1908
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

stawonogi

Gromada

owady

Rząd

chrząszcze

Podrząd

chrząszcze drapieżne

Rodzina

pływakowate

Podrodzina

Dytiscinae

Plemię

Dytiscini

Rodzaj

Dytiscus

Gatunek

pływak lapoński

Pływak lapoński (Dytiscus lapponicus) – gatunek chrząszcza z rodziny pływakowatych. Owad holarktyczny o rozsiedleniu borealno-górskim. Tyrfofil preferujący torfowiska sfagnowe. Zagrożony przez degradację siedlisk. W Polsce objęty częściową ochroną gatunkową.

Opis

Chrząszcz o ciele długości od 22[2] (wg innego źródła od: 25[3]) do 28 mm[2][3], wydłużonym i stosunkowo wąskim jak na rodzaj Dytiscus. Ubarwienie wierzchu ciała jest ciemnobrunatno-zielonkawe ze zredukowanymi ciemnymi plamami na głowie[3] oraz żółtymi: trójkątem między oczami, szerokimi obrzeżeniami wszystkich krawędzi przedplecza i plamami lub liniami na pokrywach. Spód ciała jest żółtawy lub jasnobrunatny, przy czym na spodzie segmentów odwłoka występują czarne plamy lub obrzeżenia[2][3]. Podgięcia pokryw są wąskie i niespłaszczone. Wyrostki zabiodrza mają wierzchołki wyraźne, spiczaste i długie, choć krótsze niż u D. circumflexus. U większości samic na pokrywach występuje 10 podłużnych żłobień i bardzo gęste punktowanie[3]. Samice pozbawione żłobień występują głównie w populacjach północnoeuropejskich[4]. Samce cechują się obecnością 2 większych i 220–250 drobnych przyssawek na stopach przednich odnóży i 750–800 drobnych przyssawek na stopach odnóży środkowych[3].

Larwy osiągają w pierwszym stadium 25–30 mm, w drugim stadium 30–40 mm, a w trzecim 45–50 mm długości ciała. Mają niedużą, stosunkowo szeroką, w obrysie trójkątną o wyraźnie rozbieżnych ku przodowi bokach głowę. Ich nadustek ma silnie łukowato wypukłą krawędź, a bródka jest trapezowata. Szyja jest o mniej więcej połowę węższa od głowy. Przednie odnóża mają tylne części dolnych krawędzi stóp pozbawione włosów pływnych. W tylnej parze odnóży biodra są o ok. ⅔ dłuższe niż stopy. Przez środek tergitów biegnie podwójny ciemny pas, niekiedy z jasnym, rozmytym prążkiem środkowym[5].

Występowanie

Owad tyrfofilny[6]. Zamieszkuje wszelkie typy torfowisk, od niskich po wysokie, ale szczególnie preferuje torfowiska sfagnowe, gdzie jest częstszy i znacznie liczebniejszy[6][7]. Spotykany również w stawach i jeziorach w pobliżu torfowisk oraz w innych wodach bagiennych. W rejonach górskich, np. Alpach, zasiedla jeziora oligotroficzne z dnem żwirowatym lub kamienistym. Na nizinach znajdowany bywa też w stawach morenowych o niskim stopniu eutrofizacji[3][5]. Larwy obserwuje się od wiosny lub lata[5].

Gatunek holarktyczny o rozsiedleniu borealno-górskim. W Nearktyce znany tylko z Kanady[3][5]. W Palearktyce wykazany został z Białorusi, Belgii, Czech, Danii, Estonii, Finlandii, Francji, Gruzji, Holandii, Irlandii, Kazachstanu, Litwy, Łotwy, Niemiec, Norwegii, Polski, Rumunii, Rosji z Syberią włącznie, Słowacji, Szwecji, Szwajcarii, Ukrainy i Wielkiej Brytanii, Włoch[8][9]. Obok podgatunku nominatywnego wyróżnia się endemicznego dla włoskich Alp nadmorskich Dystiscus lapponicus disjunctus Camerano, 1880, którego ostatnio obserwowano w 1923 roku i obecnie uznaje się za wymarłego[4].

W Polsce pływak ten występuje na nielicznych stanowiskach na terenie Pojezierza Pomorskiego, Pojezierza Mazurskiego i Pobrzeża Bałtyku[7][6][10]. Stare doniesienia spod Warszawy i Śląska uznawane są za wątpliwe[3][5].

Zagrożenie i ochrona

Pływak lapoński jest gatunkiem osłonowym wód torfowiskowych. Zagrażają mu degradacja siedlisk[6] oraz inwazyjne gatunki ryb jak: bass słoneczny, muławka wschodnioamerykańska, sumik karłowaty i sumik czarny[4]. Ponadto imagines często nie są zdolne do lotu, wskutek czego mają małe możliwości dyspersji[6][4]. Populacje tego gatunku często są silnie izolowane i tym samym mało różnorodne genetycznie. Niebezpieczne dla niego jest również osuszanie zbiorników wodnych w ramach zabiegów renowacyjnych. W Wielkiej Brytanii jako zagrożenie wymienia się wzrost temperatur w okresie letnim[4].

W Polsce pływak ten objęty jest od 2014 częściową ochroną gatunkową[11][12]. W 2002 roku został przez Pawłowskiego i innych umieszczony na Czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce ze statusem narażonego na wyginięcie (VU)[13], jednak zdaniem Buczyńskiego i Przewoźnego powinien on mieć kategorię zagrożonego wyginięciem (EN). Ochrona tego gatunku w Polsce wymaga inwentaryzacji miejsc występowania i tworzenia w nich rezerwatów przyrody[6]. Na czerwonej liście Belgii znalazł się w 1994 z kategorią krytycznie zagrożonego[14]. Na czerwonych listach: Niemiec z 1999, Irlandii z 2009 oraz Wielkiej Brytanii z 2010 ma status bliskiego zagrożenia[15][16][17].

Przypisy

  1. ↑ Dytiscus lapponicus, [w:] Integrated Taxonomic Information System [online] (ang.).
  2. ↑ a b c Laurie E. Friday. A Key to the Adults of British Water Beetles. „Field Studies”. 7, s. 1-151, 1988. 
  3. ↑ a b c d e f g h i Kazimierz Galewski: Klucze Do Oznaczania Owadów Polski: cz. XIX Chrząszcze - Coleoptera: z. 7 Pływakowate - Dytiscidae. Warszawa: Polskie Towarzystwo Entomologiczne, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1971.
  4. ↑ a b c d e Kevin Scheers, Jo Packet. A new population of Dytiscus lapponicus Gyllenhal, 1808 from Belgium with notes on the distribution and ecology of the species (Coleoptera: Dytiscidae). „Bulletin de la Société royale belge d’Entomologie/ Bulletin van de Koninklijke Belgische Vereniging voor Entomologie”. 151, s. 226-232, 2015. 
  5. ↑ a b c d e Kazimierz Galewski: Klucze Do Oznaczania Owadów Polski: cz. XIX Chrząszcze - Coleoptera: z. 7f Pływakowate - Dytiscidae. Larwy z podrodziny Dytiscinae. Andrzej Szujecki (red.). Toruń: Polskie Towarzystwo Entomologiczne, Oficyna Wydawnicza Turpress, 1995.
  6. ↑ a b c d e f Paweł Buczyński, Marek Przewoźny. Uwagi o niektórych chrząszczach wodnych (Coleoptera: Gyrinidae, Haliplidae, Dytiscidae, Spercheidae, Hydrophilidae) uważanych za zagrożone w Polsce. „Wiadomości Entomologiczne”. 24 (2), s. 69-76, 2005. 
  7. ↑ a b Paweł Buczyński. Nowe stwierdzenia Dytiscus lapponicus GYLL. (Coleoptera: Dytiscidae) na Pobrzeżu Bałtyku i Pojezierzu Pomorskim. „Wiadomości Entomologiczne”. 23 (1), s. 56, 2004. 
  8. ↑ Anders N. Nilsson: Nilsson A.N. & Hájek J. 2017: Catalogue of Palearctic Dytiscidae (Coleoptera). Internet version 2017-01-01. s. 21. [dostęp 2017-12-03].
  9. ↑ Dytiscus lapponicus. [w:] Fauna Europaea [on-line]. [dostęp 2017-12-03].
  10. ↑ Paweł Buczyński, Marek Przewoźny. Aquatic beetles (Coleoptera) of Wdzydze Landscape Park (Tuchola Forests, N Poland). „Opole Scientific Society Nature Journal”. 42, s. 67-85, 2009. 
  11. ↑ Na podstawie Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 6 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. 2014 poz. 1348)
  12. ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U. z 2016 r., poz. 2183). [dostęp 2017-01-16]..
  13. ↑ Jerzy Pawłowski, Daniel Kubisz, Mieczysław Mazur: Coleoptera Chrząszcze. W: Czerwona lista zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce. Zbigniew Głowaciński, Małgorzata Makomaska-Juchiewicz, Grażyna Połczyńska-Konior (red.). Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk (PAN), 2002. ISBN 83-901236-8-1.
  14. ↑ R. Bosmans: Een gedocumenteerde rode lijst van de wateren oppervlaktewantsen en waterkevers van Vlaanderen, met inbegrip van enkele case studies. Universiteit Gent (RUG), Laboratorium voor Ecologie, Zoögeografie en Natuurbehoud, Gent., 1994.
  15. ↑ R. Geiser: Rote Liste der Käfer (Coleoptera). W: Rote Liste gefährdeter Tiere Deutschlands. M. Binot, R. Bless, P. Boyte, H. Gruttke, P. Pretscher. Schriftenreihe für Landschaftspflege und Natuurschutz, 1998, s. 168-230.
  16. ↑ G.N. Foster, B.H. Nelson, Á O’Connor: Ireland Red List No. 1. Water Beetles. Dublin: National Parks & Wildlife, Department of Environment, Heritage & Local Government, 2009.
  17. ↑ G.N. Foster: A review of the scarce and threatened Coleoptera of Great Britain Part (3): Water beetles of Great Britain. Species Status 1. Peterborough: Joint Nature Conservation Committee, 2010.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Wikispecies-logo.svg
Autor: (of code) -xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.
Reitter Dytiscus u.a. 2.jpg

See image for index to numbers.

  1. Dytiscus circumcintus Ahr. = Dytiscus circumcintus Ahrens, 1811, adult female from dorsal
  2. Dytiscus circumflexus F. = Dytiscus circumflexus Fabricius, 1801, adult female from dorsal
  3. Dytiscus lapponicus Gyll. = Dytiscus lapponicus Gyllenhal, 1808, adult male from dorsal
  4. Cybister lateralimarginalis Degeer. = Cybister lateralimarginalis (De Geer, 1774) (4a: larva from dorsal, 4b: adult male from dorsal, 4c: adult female from dorsal, 4d: labrum of adult, 4e: mandible of adult, 4f: maxilla of adult, 4g: labium of adult from dorsal and ventral[verification needed])
  5. Aulonogyrus striatus F. = Aulonogyrus striatus (Fabricius, 1792) (5a: larva, dorsal view, 5b: adult from dorsal, 5c: elytra pattern)
  6. Aulonogyrus concinnus Klug. = Aulonogyrus concinnus (Klug, 1834) (6a: adult from dorsal, 6b: elytra pattern)
  7. Gyrinus minutus F. = Gyrinus minutus Fabricius, 1798 (7a: adult from dorsal, 7b: elytra pattern)
  8. Gyrinus urinator Illig. = Gyrinus urinator Illiger, 1807 (8a: adult from dorsal, 8b: elytra pattern)
  9. Gyrinus marius [sic] Gyll. = Gyrinus marinus Gyllenhal, 1808 (9a: adult from dorsal, 9b: elytra pattern)
  10. Gyrinus matator [sic] L. = Gyrinus natator (Linnaeus, 1758) (10a: adult from dorsal, 10b: antenna, 10c: labrum, 10d: mandible, 10e: maxilla, 10f: labium)
  11. Gyrinus bicolor Payk. = Gyrinus paykulli Ochs, 1927 (11a: adult from dorsal, 11b: elytra pattern)
  12. Orectochilus villosus Müll. = Orectochilus villosus (O.F.Müller, 1776) (12a: adult from dorsal, 12b: head from ventral)
  13. Rhysodes sulcatus F. = Rhysodes sulcatus (Fabricius, 1787) (13a: adult from dorsal, 13b: labrum, 13c: mandible, 13d: maxilla)