PESEL

Powszechny Elektroniczny System Ewidencji Ludności (PESEL) – centralny zbiór danych prowadzony w Polsce przez ministra właściwego do spraw informatyzacji (do końca 2015 r. przez ministra właściwego do spraw wewnętrznych) na mocy ustawy o ewidencji ludności[1]. Rejestr służy do gromadzenia podstawowych informacji identyfikujących tożsamość i status administracyjno-prawny obywateli polskich oraz cudzoziemców zamieszkujących na terenie Rzeczypospolitej Polskiej. Potocznie mianem PESEL określa się również numer ewidencyjny osoby fizycznej wykorzystywany w tym rejestrze[2].

Uwaga: jest artykuł o historii powstawania Rządowego Centrum Informatycznego PESEL

Geneza i rozwój systemu

MAGISTER: rejestr osób z wyższym wykształceniem

Pierwszym systemem do ewidencjonowania dużej grupy obywateli polskich był rejestr MAGISTER, uruchomiony w latach 1973–1974, zawierający dane osób z wyższym wykształceniem zatrudnionych w przedsiębiorstwach państwowych i uczelniach. Rejestr był zasilany danymi z ankiet z 60 tys. zakładów pracy i szkół wyższych. Zawierał ok. 630 tys. wpisów. Przechowywał bardzo szczegółowe wrażliwe dane osobowe[3] oraz informacje o przebiegu kariery zawodowej i naukowej[4][5].

Zgodnie z ustawą Prawo o szkolnictwie wyższym, współcześnie uczelnie wyższe prowadzą Monitorowanie Karier Zawodowych Absolwentów, co realizuje część deklarowanych celów systemu Magister. Udział w monitoringu jest dobrowolny i służy uczelniom do przystosowania programów studiów do potrzeb rynku pracy.

Powszechny Elektroniczny System Ewidencji Ludności: rejestr wszystkich obywateli

Zadanie utworzenia informatycznego systemu ewidencji ludności wpisano do planu pięcioletniego 1970–1974, co w czerwcu 1970 potwierdziło Prezydium Rządu decyzją o budowie rejestru wszystkich obywateli PRL. Rejestr ten miał nosić nazwę Powszechny Elektroniczny System Ewidencji Ludności (PESEL), a jednym z jego celów było kompleksowe ujęcie tematu człowieka jako centralnego podmiotu całej gospodarki[4]. Jednym z problemów, z którym borykała się ówczesna administracja, było znaczne rozproszenie ewidencji ludności, co było spowodowane przejęciem przez PRL dokumentów pozostałych po zaborach pruskim, rosyjskim i austriackim, dodatkowo zdekompletowanych przez dwie wojny światowe[6].

PESEL został początkowo uruchomiony na komputerach Siemens 4004 z PAO 1 MB, a potem na Siemens 7755 wyposażonych w 2 MB pamięci RAM oraz 4 linie dysków 8·150 MB pod kontrolą systemu PRISM. Po wprowadzeniu stanu wojennego (1981–1983) embargo oraz ograniczenia CoCom zmusiły MSW do wdrożenia autorskich rozwiązań takich jak System Zarządzania Bazą Danych JANTAR (1984)[7], krajowe komputery R-32 oraz osprzęt produkowany przez zakłady ELWRO, MERAMAT, MERA BŁONIE, MERA ZABRZE, MERA STER, TELETRA[6].

System PESEL, którego inicjatorem był Andrzej Targowski, miał początkowo stanowić część ogólnokrajowej „rewolucji informatycznej”, w ramach której powstać miały systemy wspomagające planowanie CENPLAN (administracja centralna), RESPLAN (resorty), REGIPLAN (władze wojewódzkie), WEKTOR (inwestycje krajowe) oraz sieć teleinformatyczna administracji publicznej INFOSTRADA. Większość z tych systemów ostatecznie nie powstała z powodu oporu administracji, nieskoordynowanych działań różnych resortów i konfliktów na różnych szczeblach władzy[8]. Ostatecznie z planów pozostał jedynie system PESEL oraz stworzony na potrzeby GUS „rejestr jednostek gospodarki uspołecznionej”, czyli REGON[9].

Na początku lat 90. XX wieku system PESEL został zmigrowany do technologii mainframe. Aplikacja JANTAR została przeniesiona na system IBM zSeries, pod kontrolą systemu operacyjnego z/OS. Aplikacja systemu PESEL została napisana w całości w assemblerze systemu mainframe[10]. Dostęp do bazy danych dla użytkowników on-line realizowany jest za pośrednictwem własnego monitora teletransmisji tzw. „Łącznika”[11].

Podstawa prawna systemu

Dla okresu od 1970 do 1997 roku niejasna jest ustawowa podstawa dla funkcjonowania systemu. Zmiany do ustawy z 10 kwietnia 1974 o ewidencji ludności i dowodach osobistych[12], mówiące m.in. o obowiązku umieszczania w dowodzie osobistym „numeru ewidencyjnego Powszechnego Elektronicznego Systemu Ewidencji Ludności (PESEL)” (nowe brzmienie art. 37), wprowadzono ustawą z 20 sierpnia 1997, z zastrzeżeniem obowiązywania przepisu od 1 stycznia 2001[13]. Od 2010 roku podstawą prawną była ustawa z 24 września 2010 o ewidencji ludności[1].

1 marca 2015 weszła w życie nowela ustawy o dowodach osobistych, ustawy o ewidencji ludności oraz ustawy – Prawo o aktach stanu cywilnego. Tego dnia połączone zostały: rejestry PESEL, ewidencja dowodów osobistych i akta stanu cywilnego. Do wprowadzania danych do połączonego systemu służy program Źródło.

System Rejestrów Państwowych (SRP)

W celu realizacji ww. ustawy z 1 marca 2015 w Centralnym Ośrodku Informatyki został przygotowany nowy system integrujący  Bazę PESEL (oraz System Odznaczeń Państwowych i Centralny Rejestr Sprzeciwów), a także Centralną Ewidencję Wydanych i Unieważnionych Dowodów Osobistych (CEWiUDO). Na SRP składa się również nieistniejąca wcześniej Baza Usług Stanu Cywilnego (BUSC).  Do wprowadzania danych do nowego systemu służy interfejs – Źródło.

W zakresie danych PESEL do nowego systemu zostały zmigrowane dane dostępne centralnie. Do poprawy jakości centralnej ewidencji dowodów zostały wykorzystane ponadto kopie baz lokalnych (Gminne Ewidencje Wydanych i Unieważnionych Dowodów Osobistych). Po uruchomieniu SRP dane przechowywane centralnie zaczęły być wykorzystywane jako zbiór referencyjny co pozwala na postępującą korektę ich jakości.

Elementy rejestru

Tworzony rejestr zawiera następujące dane:

  1. nazwisko i imię (imiona);
  2. nazwisko rodowe;
  3. poprzednie nazwiska i imiona wraz z datą ich zmiany oraz nazwą urzędu, który dokonał zmiany,
  4. imiona i nazwiska rodowe rodziców;
  5. data urodzenia;
  6. miejsce urodzenia;
  7. kraj urodzenia;
  8. stan cywilny;
  9. numer aktu urodzenia i oznaczenie urzędu stanu cywilnego, w którym ten akt został sporządzony;
  10. płeć (w przypadku zmiany danych: data oraz nazwa urzędu, który dokonał zmiany),
  11. numer PESEL;
  12. obywatelstwo albo status bezpaństwowca;
  13. imię i nazwisko rodowe oraz numer PESEL małżonka, jeżeli został mu nadany;
  14. data zawarcia związku małżeńskiego, numer aktu małżeństwa i oznaczenie urzędu stanu cywilnego, w którym ten akt został sporządzony, data rozwiązania związku małżeńskiego, sygnatura akt i oznaczenie sądu, który rozwiązał małżeństwo, sygnatura akt i oznaczenie sądu, który ustalił nieistnienie małżeństwa, sygnatura akt i oznaczenie sądu, który unieważnił małżeństwo, data zgonu małżonka albo data znalezienia jego zwłok, numer jego aktu zgonu i oznaczenie urzędu stanu cywilnego, w którym ten akt został sporządzony;
  15. adres i data zameldowania na pobyt stały;
  16. kraj miejsca zamieszkania;
  17. kraj poprzedniego miejsca zamieszkania;
  18. data wymeldowania z miejsca pobytu stałego;
  19. adres i data zameldowania na pobyt czasowy oraz data upływu deklarowanego terminu pobytu;
  20. data wymeldowania z miejsca pobytu czasowego;
  21. data wyjazdu poza granice Rzeczypospolitej Polskiej trwającego dłużej niż 6 miesięcy i wskazanie kraju wyjazdu;
  22. data powrotu z wyjazdu poza granice Rzeczypospolitej Polskiej trwającego dłużej niż 6 miesięcy;
  23. seria, numer i data ważności ostatniego wydanego dowodu osobistego obywatela polskiego oraz oznaczenie organu wydającego dokument;
  24. seria, numer i data ważności ostatniego wydanego paszportu obywatela polskiego;
  25. seria, numer i data ważności dokumentu podróży cudzoziemca, a w przypadku cudzoziemców, o których mowa w art. 7 ust. 1 pkt 3 lit., a i b, ważnego dokumentu podróży lub innego ważnego dokumentu potwierdzającego tożsamość i obywatelstwo;
  26. data upływu deklarowanego przez cudzoziemca terminu pobytu;
  27. data zgonu albo data znalezienia zwłok, numer aktu zgonu i oznaczenie urzędu stanu cywilnego, w którym ten akt został sporządzony.

ponadto dla cudzoziemców:

  1. seria i numer karty pobytu wydanej w związku z udzieleniem zezwolenia na osiedlenie się, zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego Wspólnot Europejskich, zgody na pobyt tolerowany lub nadaniem statusu uchodźcy w RP oraz data jej wydania, data ważności, oznaczenie organu, który ją wydał,
  2. seria i numer karty pobytu obywatela Unii Europejskiej wydanej w związku z udzieleniem zezwolenia na pobyt na terytorium RP oraz data jej wydania, data ważności, oznaczenie organu, który ją wydał,
  3. seria i numer dokumentu pobytu członka rodziny obywatela Unii Europejskiej wydanego w związku z udzieleniem zezwolenia na pobyt na terytorium RP oraz data jego wydania, data ważności, oznaczenie organu, który go wydał,
  4. seria i numer karty pobytu wydanej w związku z udzieleniem zezwolenia na zamieszkanie na czas oznaczony lub zgody na pobyt tolerowany oraz data jej wydania, data ważności, oznaczenie organu, który ją wydał,
  5. seria i numer karty pobytu obywatela Unii Europejskiej wydanej w związku z udzieleniem zezwolenia na pobyt czasowy na terytorium RP oraz data jej wydania, data ważności, oznaczenie organu, który ją wydał,
  6. seria i numer dokumentu pobytu członka rodziny obywatela Unii Europejskiej wydanego w związku z udzieleniem zezwolenia na pobyt czasowy na terytorium RP oraz data jego wydania, data ważności, oznaczenie organu, który go wydał,
  7. seria i numer tymczasowego zaświadczenia tożsamości cudzoziemca oraz data jego wydania, data ważności, oznaczenie organu, który je wydał.

Numer PESEL

Każdy wpis w rejestrze jest określany unikatowym symbolem jednoznacznie identyfikującym osobę fizyczną.

Numer PESEL jest to 11-cyfrowy identyfikator numeryczny jednoznacznie identyfikujący określoną osobę fizyczną.

Zbudowany jest z następujących elementów:

Art. 28 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych (Dz.U. z 2016 r. poz. 922)

  1. (skreślony).
  2. Numery porządkowe stosowane w ewidencji ludności mogą zawierać tylko oznaczenie płci, daty urodzenia, numer nadania oraz liczbę kontrolną.
  3. Zabronione jest nadawanie ukrytych znaczeń elementom numerów porządkowych w systemach ewidencjonujących osoby fizyczne.

Przykładowa postać:

44051401458
  • cyfry [1–6] – data urodzenia z określeniem stulecia urodzenia
  • cyfry [7–10] – numer serii z oznaczeniem płci
    • cyfra [10] – płeć
  • cyfra [11] – cyfra kontrolna

Numer PESEL nadaje minister właściwy do spraw wewnętrznych w formie czynności materialno-technicznej.

Nadanie numeru PESEL następuje za pośrednictwem:

  • kierownika urzędu stanu cywilnego, który sporządza akt urodzenia, zarówno obywateli polskich, jak i cudzoziemców;
  • urzędu gminy właściwego ze względu na miejsce zameldowania na pobyt stały lub czasowy;
  • organu wydającego polski dokument tożsamości (dowód osobisty lub paszport);
  • organu właściwego dla dzielnicy Śródmieście miasta stołecznego Warszawy – w stosunku do osób, wobec których nie można ustalić organu właściwego w sposób wskazany w punktach powyżej.

Data urodzenia

Numeryczny zapis daty urodzenia przedstawiony jest w następującym porządku: dwie ostatnie cyfry roku, miesiąc i dzień. Dla odróżnienia poszczególnych stuleci przyjęto następującą metodę kodowania:

  • dla osób urodzonych w latach 1900 do 1999 – miesiąc zapisywany jest w sposób naturalny, tzn. dwucyfrowo od 01 do 12
  • dla osób urodzonych w innych latach niż 1900–1999 dodawane są do numeru miesiąca następujące wielkości:
    • dla lat 1800–1899 – 80
    • dla lat 2000–2099 – 20
    • dla lat 2100–2199 – 40
    • dla lat 2200–2299 – 60.

Przyjęta metoda kodowania miesiąca urodzenia pozwala na rozróżnienie 5 stuleci. Kolejne miesiące w poszczególnych stuleciach mają następujące numery:

MiesiącStulecie
1800–18991900–19992000–20992100–21992200–2299
Styczeń8101214161
Luty8202224262
Marzec8303234363
Kwiecień8404244464
Maj8505254565
Czerwiec8606264666
Lipiec8707274767
Sierpień8808284868
Wrzesień8909294969
Październik9010305070
Listopad9111315171
Grudzień9212325272

Przykładowo osoba urodzona 14 lipca 2002 roku ma następujący zapis w numerze ewidencyjnym:

022714          

Płeć

Informacja o płci osoby, której zestaw informacji jest identyfikowany, zawarta jest na 10. (przedostatniej) pozycji numeru PESEL.

                    
  • cyfry 0, 2, 4, 6, 8 – oznaczają płeć żeńską
  • cyfry 1, 3, 5, 7, 9 – oznaczają płeć męską

Po zmianie płci przydzielany jest nowy numer PESEL[14].

Cyfra kontrolna i sprawdzanie poprawności numeru

Jedenastą cyfrą numeru PESEL jest cyfra kontrolna umożliwiająca kontrolę poprawności identyfikatora. Jest ona wynikiem działania na pierwszych dziesięciu cyfrach. Algorytm obliczania cyfry kontrolnej na podstawie kolejnych cyfr numeru i ich wag jest określony przez rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych[15].

Oznaczenia i wartości użyte w poniższych opisach, wzorach i przykładach (waga w11 jest używany do weryfikacji prawidłowości numeru PESEL i nie jest wskazana w ww. rozporządzeniu):

Pozycja cyfry od lewej, k1234567891011
Ozn. cyfry ckc1c2c3c4c5c6c7c8c9c10c11
Ozn. wagi wkw1w2w3w4w5w6w7w8w9w10w11
Waga cyfry13791379131

Obliczanie cyfry kontrolnej

Zgodnie z ww. rozporządzeniem:

  1. dla kolejnych dziesięciu cyfr identyfikatora PESEL obliczany jest iloczyn cyfry i jej wagi (Ik=ck·wk)
  2. obliczana jest suma tych iloczynów (S=? Ik),
  3. obliczana jest wartość M operacji S modulo 10,
  4. od liczby dziesięć odejmowana jest liczba M,
  5. poza przypadkiem szczególnym wskazanym w poniższym p. 6 wynik odejmowania uzyskany w p. 4 stanowi liczbę (cyfrę) kontrolną numeru PESEL,
  6. jeżeli liczba M jest równa zero, to liczba (cyfra) kontrolna numeru PESEL również jest równa zero.

Wzór dla obliczenia cyfry kontrolnej

Przykłady:

  • dla numeru PESEL 55030101193
Pozycja cyfry, k1234567891011
Ozn. cyfry ckc1c2c3c4c5c6c7c8c9c10c11
Współczynniki wagowe, wk1379137913---
Iloczyny, Ik=ck · wk5150270309127---Suma S=87

Dla danej sumy S jej ostatnia cyfra to M=7, więc cyfra kontrolna 10 – M=10 – 7=3

  • dla numeru PESEL 55030101230 (przypadek z p. 6 opisu słownego algorytmu ustalania cyfry kontrolnej powyżej)
Pozycja cyfry, k1234567891011
Cyfry numeru PESEL, ck55030101230
Współczynniki wagowe, wk1379137913---
Iloczyny Ik=ck · wk515027030929---Suma S=70

Dla danej sumy S jej ostatnia cyfra to M=0, więc zgodnie z p. 6 opisu słownego algorytmu cyfra kontrolna=0

Sprawdzanie cyfry kontrolnej
Metoda sprawdzania cyfry kontrolnej sprowadza się do obliczenia sumy[16]:

c1·1 + c2·3 + c3·7 + c4·9 + c5·1 + c6·3 + c7·7 + c8·9 + c9·1 + c10·3 + c11·1

Jeśli ostatnia cyfra otrzymanej sumy jest zerem, to numer PESEL ma poprawną cyfrę kontrolną, w przeciwnym razie numer jest błędny.

Cechy specyficzne algorytmu sprawdzania

Algorytm ma pewną wadę w przydziale wag do poszczególnych elementów, która powoduje, że gdy zamienimy rok z dniem (zamieniając zapis z rr-mm-dd na dd-mm-rr) otrzymamy identyczną sumę kontrolną jak w numerze z poprawnym zapisem. Ten algorytm nie sprawdza sensowności danych.

Z zasady działania cyfry kontrolnej wynika, że w przypadku zamazania którejkolwiek cyfry w numerze PESEL można tę cyfrę odtworzyć.

Błędy w nadawaniu numeru PESEL

W praktyce zdarzają się (a przynajmniej zdarzały i wciąż istnieją) numery PESEL z błędami. Błędy w dacie zwykle były zauważane i poprawiane od razu, lecz zdarzały się też powtórzenia numeru porządkowego, błędy w określeniu płci i błędne cyfry kontrolne, które zostały wychwycone po latach przy okazji wprowadzania numeru PESEL do komputerowych baz danych. W związku z tym nie można zakładać, że wynik sprawdzania jednoznacznie określa istnienie bądź nieistnienie podanego numeru PESEL.

Numer PESEL można zmienić. Powodem do zmiany są przypadki, gdy nastąpiła korekta płci, osoba ma nowy akt urodzenia lub decyzja urzędu okazała się błędna (w wyniku błędów urzędników w 2012 roku ten sam numer nadano różnym osobom w 2 tys. przypadków[17]).

Udostępnianie danych z systemu PESEL

Od dnia 1 lipca 2019 weszła w życie ustawa, zgodnie z którą właściwe w zakresie udostępnienia danych z rejestru PESEL są wyłącznie organy gmin. Wniosek o udostępnienie danych z rejestru PESEL można kierować do dowolnego organu gminy na terenie kraju[18].

Centrum Personalizacji Dokumentów MSWiA, w imieniu ministra właściwego do spraw wewnętrznych i administracji, przed 1 lipca 2019, realizowało wnioski o udostępnienie danych z rejestru PESEL.

Centrum Personalizacji Dokumentów MSWiA, od 1 stycznia 2019, nie udostępnia danych jednostkowych z rejestru PESEL podmiotom publicznym, którym wydana została decyzja administracyjna zezwalająca na dostęp do rejestru PESEL za pomocą urządzeń teletransmisji danych (tzw. decyzja teletransmisyjna). Dane z rejestru PESEL podmioty te uzyskiwać mogą wyłącznie samodzielnie w ramach posiadanego dostępu do rejestru PESEL w trybie teletransmisji danych.

Aktualna lista podmiotów publicznych posiadających dostęp do rejestru PESEL za pomocą urządzeń teletransmisji danych (posiadających decyzję teletransmisyjną) publikowana jest przez Ministra Cyfryzacji na stronie internetowej[19]. Wśród ponad tysiąca takich podmiotów są sądy i komornicy, straże miejskie, wójtowie, burmistrzowie, prezydenci miast, wojewodowie, ministrowie, agencje i inne służby.

Numery PESEL dla obywateli innych państw

Numer PESEL nadaje minister właściwy do spraw informatyzacji. PESEL jest nadawany z urzędu dzieciom obywateli polskich, obywateli Unii Europejskiej i członków ich rodzin w związku z uzyskaniem przez nich prawa stałego pobytu, a także cudzoziemców, którzy uzyskali:

  • prawo stałego pobytu lub zezwolenie na pobyt stały;
  • zezwolenie na pobyt rezydenta długoterminowego Unii Europejskiej;
  • status uchodźcy, ochronę uzupełniającą albo azyl;
  • zgodę na pobyt tolerowany;
  • ochronę czasową;
  • zgodę na pobyt ze względów humanitarnych.

W przypadku sporządzania przez urząd stanu cywilnego aktu urodzenia dziecka, które przyszło na świat na terytorium Polski, numer PESEL nadawany jest na wniosek.

Zobacz też

Przypisy

  1. a b Dz.U. z 2022 r. poz. 1191.
  2. Zbiór PESEL. Ministerstwo Spraw Wewnętrznych. [dostęp 2015-06-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-06-15)].
  3. Dane przechowywane w rejestrze MAGISTER obejmowały: adres, stan cywilny, pochodzenie społeczne, karalność, zatrudnienie współmałżonka, liczba dzieci, liczba osób na utrzymaniu, wielkość mieszkania, wyposażenie mieszkania (łazienka, kuchnia, oddzielny ustęp itd), forma własności mieszkania, wnioski o przydział nowego mieszkania, długość drogi do pracy w jedną stronę, wykorzystywane środki komunikacji, uzyskane wykształcenie, zawód wyuczony, zawód wykonywany, data ukończenia studiów, data uzyskania dyplomu, czy studiował zgodnie z zainteresowaniami; data zatrudnienia w danym miejscu pracy, stanowisko, wykształcenie wymagane na danym stanowisku zgodnie z obowiązującymi przepisami, łączne miesięczne zarobki, liczba zmian miejsc pracy, staż pracy w danym zawodzie, staż na stanowiskach kierowniczych, odbyte kursy zawodowe, znajomość języków obcych, przynależność do organizacji społecznych i politycznych, chęć zmiany stanowiska pracy itd. Obowiązek gromadzenia i przekazywania tych danych do MSW spoczywał na zakładach pracy oraz uczelniach.
  4. a b Piotr Piętak: E-korupcja. Historia informatyzacji Polski. T. 1. 2014. ISBN 978-83-939820-0-4.
  5. Roman Kusyk (MSW), Jak „Magister” został PESEL’em – krótka historia... systemów informatycznych, konferencja Jesień Linuksowa 2013.
  6. a b Roman Warski: PESEL – krótki zarys dziejów. [dostęp 2014-10-28].
  7. INSTRUKCJA OPERATORA KOŃCÓWKI DIALOGOWEJ SYSTEMU JANTAR. MSW.
  8. Raport Kilińskiego – powtórka z historii informatyzacji. IPSec.pl, 2011. [dostęp 2022-12-17].
  9. Sylwia Czubowska: Historia informatyzacji w Polsce: system PESEL największym osiągnięciem. Forsal, 2012.
  10. Internet mógł się narodzić w PRL. Rzeczpospolita, 2012.
  11. Grzegorz Pluciński: E-administracja: Polskie systemy są niezawodne. Wyborcza.biz, 2012. [dostęp 2012-06-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-03-02)].
  12. Dz.U. z 1974 r. nr 14, poz. 85.
  13. Dz.U. z 1997 r. nr 113, poz. 733.
  14. Zmień numer PESEL.
  15. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 4 stycznia 2012 r. w sprawie nadania lub zmiany numeru PESEL (tekst jednolity).
  16. Dana metoda nie posiada oficjalnego źródła, natomiast jest opisana w licznych źródłach internetowych, np. na stronie www dra inż. Romualda Żyłły Suma lub cyfra kontrolna – cd.
  17. Kosztowny błąd PESEL-u. Dziennik Polski, 2013.
  18. Dz.U. z 2019 r. poz. 1016.
  19. Udostępnianie danych z rejestru PESEL – uwaga, zmiany!. 2018-12-13. [dostęp 2019-10-05].

Linki zewnętrzne