PZL I-22 Iryda

PZL-I-22 Iryda
Ilustracja
Uzbrojona PZL I-22 Iryda na płycie postojowej lotniska
Dane podstawowe
Państwo

 Polska

Producent

PZL Mielec

Typ

samolot szkolno-treningowy

Konstrukcja

górnopłat konstrukcji półskorupowej, metalowej, podwozie chowane z kółkiem przednim

Załoga

2 (uczeń i instruktor)

Historia
Data oblotu

3 marca 1985

Dane techniczne
Napęd

2 silniki (SO-3W22, później PZL K-15)

Ciąg

2 × 1100 daN (SO-3W22) 2 × 1500 daN (PZL K-15)

Wymiary
Rozpiętość

9 m

Długość

13,22 m

Wysokość

4,3 m

Powierzchnia nośna

19,92 m²

Masa
Własna

4600 kg

Użyteczna

2300 kg (maksymalnie)

Startowa

6900 kg (do akrobacji)

Osiągi
Prędkość maks.

834 km/h

Prędkość minimalna

246 km/h

Prędkość wznoszenia

25 m/s, 42 m/s[1]

Pułap

11000 m

Zasięg

1820 km

Dane operacyjne
Uzbrojenie
jedno dwulufowe działko GSz-23Ł kal. 23 mm (200 szt. amunicji), 4 podskrzydłowe zaczepy umożliwiające podwieszanie bomb, pocisków rakietowych, zbiorników paliwa oraz innego wyposażenia

PZL I-22 Iryda, PZL M93 Iryda, PZL M96 Iryda – polski dwumiejscowy, dwusilnikowy, samolot odrzutowy, górnopłat szkolno-bojowy.

Historia

Silnik SO-3W eksponowany w MLP w Krakowie.

W 1976 w Instytucie Lotnictwa rozpoczęto prace nad projektem wstępnym samolotu, mającego zastąpić TS-11 Iskra. Projekt wstępny zakończono w 1978, a samolot otrzymał oznaczenie I-22 Iryda. Funkcję Głównego Konstruktora pełnił inż. Ryszard Orłowski. W 1979 r. obowiązki Głównego Konstruktora samolotu przejął dr inż. Alfred Baron, a funkcję zastępcy głównego konstruktora do spraw awioniki i systemów elektrycznych inż. Krzysztof Kunachowicz[2][3].

W 1980 ostatecznie zatwierdzono projekt, a w dwa lata później w Mielcu rozpoczęto budowę prototypów. Pierwszy lot płatowca z silnikami SO-3W22[4] odbył się 3 marca 1985 (pilot doświadczalny inż Ludwik Natkaniec). W programie prób samolotu brali udział: Ludwik Natkaniec (szef zespołu pilotów), inż. Henryk Bronowicki, Zbigniew Nowakowski, mjr pil. Jerzy Bachta[5]. Podczas prób flatterowych 30 stycznia 1987 r. zginął mjr pil. Jerzy Bachta (pośmiertnie awansowany do stopnia ppłk.). Niedługo później Głównym Konstruktorem został mgr inż. Włodzimierz Gnarowski, a jego zastępcą Jan Lewczuk.

22 grudnia 1992 oblatano wersję Iryda M93K, z silnikami PZL K-15, a 25 kwietnia 1994 M93V z silnikami Rolls Royce Viper 545. Oznaczenie samolotu zmieniono na PZL M93 „Iryda”. W maju 1994 zastosowano nową awionikę firmy Sagem[6]. W 1997 powstała wersja M96, z przebudowanym skrzydłem (z klapami Fowlera i usterzeniem oraz awioniką firmy Sextant Avionique), którą oblatano 16 sierpnia 1997. Wszystkie pierwsze loty prototypów wykonał pilot doświadczalny Instytutu Lotnictwa, inż. Ludwik Natkaniec. W ramach projektu budowy polskiego samolotu szkolno-bojowego zrealizowano największy w historii polskiej techniki lotniczej program badań zmęczeniowych głównych zespołów struktury nośnej samolotu [7].

Służba

24 października 1992 roku, minister stanu w Kancelarii Prezydenta Lecha Wałęsy, Jerzy Milewski, minister przemysłu i handlu Wacław Niewiarowski, dowódca Wojsk Lotniczych i Obrony Powietrznej Jerzy Gotowała oraz zarządca komisaryczny PZL Mielec Stanisław Żmuda podpisali w Mielcu porozumienie o przekazaniu wojsku pierwszych dwóch egzemplarzy samolotu[8]. W latach 1992-1996 w 58 lotniczym pułku szkolnym użytkowano 8 egzemplarzy samolotu Iryda. Łącznie na linii montażowej znalazło się 19 Iryd, ale nie wszystkie zostały ukończone. Polski samolot był obiektem zainteresowania Indyjskich Sił Powietrznych, które poszukiwały nowej maszyny szkolno-treningowej z napędem odrzutowym. Indie miały bardzo dobre doświadczenia z eksploatacji samolotu TS-11 Iskra. Delegacja indyjskiego Ministerstwa Obrony pod przewodnictwem sekretarza stanu ds obrony Harina Pathaka, odwiedziła Polskę w dniach 5 - 9 lipca 2002 roku, wśród dyskutowanych tematów, była również poruszona kwestia potencjalnego transferu technologii produkcji polskiego samolotu do Indii[9].

PZL I-22 Iryda M-93-K
PZL I-22 Iryda M-93-K w Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie
PZL I-22 Iryda-M96 podczas Air Fair w Bydgoszczy

Irydy muzealne

Zezłomowany został jedynie egzemplarz do badań statycznych. Pozostałe trafiły do muzeów lotniczych lub magazynu.

Maszynę o numerze bocznym 301 przekazano w 2006 roku do Instytutu Technicznego Wojsk Lotniczych w Warszawie. Jest to jedyny w pełni sprawny i zdolny do lotu egzemplarz tego samolotu. Nie jest używany ze względu na brak zezwoleń i certyfikatów.

Maszyna o numerze 204 jest eksponowana w Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie, zaś samolot z numerem 202 trafił na plac lotniska Radom-Sadków. Egzemplarz 0304 przekazano do skansenu Kutno-Sklęczki, 0302 do Muzeum Broni w Witoszowie Górnym koło Świdnicy, samoloty 0105 i 0306 do Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Chełmie (jeden wystawiony jest na lotnisku Uczelni w Depułtyczach Królewskich pod Chełmem), 0401 znalazł się na wystawie w PZL Mielec, 0104 w Muzeum Sił Powietrznych przy LAW w Dęblinie, zaś 0406 w Centrum Szkolenia w Częstochowie (obecnie eksponat w jednostce w Łasku). Samolot o numerze 0305 znajduje się na ekspozycji zewnętrznej w Muzeum Lotnictwa Polskiego w Krakowie. W 22. Bazie Lotnictwa Taktycznego w Malborku znajduje się egzemplarz o numerze 0202.

Eksponowanych jest łącznie 10 lub 11 samolotów seryjnych i 4 prototypy.

Uzbrojenie

Uzbrojeniem stałym samolotu I-22 było dwulufowe działko GSz-23Ł kalibru 23 mm zabudowane pod kadłubem. Zapas amunicji do działka wynosił 200 naboi.

Pod skrzydłami cztery belki UBP-I-22 o nośności 500 kg każda. Maksymalny udźwig samolotu z silnikami K-5 wynosi 1100–1200 kg, z silnikami K-15 – 1800 kg. Podwieszane mogły być bomby lotnicze P-50, FAB-100, OFAB-100M (pojedynczo lub po cztery na belce wielozamkowej MBD2-67U), FAB-250TS, FAB-250 M-46, ZAB-250-200, FAB-500-400, FAB-500 M-62, wyrzutnie npr S-5 kalibru 57 mm typu Mars-2 (4), Mars-4 (8), UB-16 (16) lub UB-32 (32 npr), wyrzutnie npr S-8 kalibru 82 mm typu B-8M (20npr), pociski powietrze-powietrze typu R-3S i R-60, zasobniki strzeleckie z działkami GSz-23 typu UPK-23-250, lub z karabinem maszynowym Zeus-1. Możliwe było także przenoszenie zasobnika rozpoznawczego Saturn.

Dane techniczno-taktyczne

  • Masa
    • własna: 4600 kg
    • całkowita: 6900 kg
  • Wymiary
    • rozpiętość: 9,6 m
    • długość: 13,22 m
    • wysokość: 4,3 m
    • powierzchnia nośna: 19,92 m²
  • Napęd: 2 silniki SO-3W22 ciąg (2x1100 daN), później PZL K-15 ciąg (2x1500 daN)
  • Uzbrojenie: jedno dwulufowe działko GSz-23Ł kal. 23 mm (200 szt. amunicji), 4 podskrzydłowe zaczepy umożliwiające podwieszanie bomb, pocisków rakietowych, zbiorników paliwa oraz innego wyposażenia
  • Osiągi
    • prędkość
      • maksymalna: 834 km/h
      • minimalna: 246 km/h
      • wznoszenie: 25 m/s, 42 m/s (zależnie od silników)
      • promień skrętu: nieznany
    • pułap: 11000 m
    • zasięg: 1820 km
  • Załoga: 2

Przypisy

  1. samolotypolskie.pl - PZL I-22 "Iryda", www.samolotypolskie.pl [dostęp 2017-11-25] (pol.).
  2. Hanna Kunachowicz: Krzysiek – pilot poduszkowca. Moja konkurentka Iryda. Krzysztof Kunachowicz we wspomnieniach Hanny Kunachowicz. nakolannik.pl. [dostęp 2020-07-28].
  3. Samolot szkolny dla armii - trzech kandydatów, wstępne kryteria. dlapilota.pl, 11 września 2010. [dostęp 2020-07-28].
  4. https://web.archive.org/web/20160518130137/http://smil.org.pl/ptl/wyklady/11_I-22_Iryda.pdf str. 2
  5. Pilot doświadczalny Henryk Bronowicki (autobiografia) ALTAIR 2014 r.
  6. Wzlot i upadek Irydy.
  7. Marek Dębski, Daniel Dębski: Wybrane zagadnienia wytrzymałości zmęczeniowej konstrukcji lotniczych, Copyright by Wydawnictwa Naukowe Instytutu Lotnictwa 2014 ISBN 978-83-63539-06-1
  8. Pierwsze Irydy w barwach polskiego lotnictwa wojskowego, „Lotnictwo Aviation International”, nr 21 (1992), s. 5, ISSN 1732-5323
  9. Indian Air Force Looks At Polish I-22 Iryda Jet-trainers, „Air Forces Monthly”, nr 9 (2002), s. 16, ISSN 0955-7091

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Iryda NTW 11 93.jpg
Samolot szkolno-bojowy PZL I-22 Iryda. Wersja M-93. Zdjęcie wykonane podczas Military Arms 93 w Sopocie
PZL I-22 Iryda.jpg
Autor: Grzegorz Polak, Licencja: CC BY-SA 2.5
A PZL I-22 Iryda Polish light attack and advanced trainer aircraft.
IrydaM96Bygdoszcz.JPG
Autor: MichałBiega, Licencja: CC BY-SA 4.0
Iryda M96 podzczas Air Fair Bydgoszcz 2013
SO-3W MLP Kraków 01.jpg
Autor: Zala, Licencja: CC BY-SA 4.0
Silnik odrzutowy SO-3W z Muzeum Lotnictwa Polskiego w Krakowie.
PZL I-22 IRYDA samolot zaawansowanego szkolenia i lekki samolot wsparcia.jpg
Autor: Marek Dębski, Janusz Moskal - foto, Licencja: CC BY-SA 3.0
PZL I-22 IRYDA – Polski samolot zaawansowanego szkolenia i lekki samolot wsparcia.