PZL I-22 Iryda

PZL-I-22 Iryda

Uzbrojona PZL I-22 Iryda na płycie postojowej lotniska
Dane podstawowe
Państwo	Polska
Producent	PZL Mielec
Typ	samolot szkolno-treningowy
Konstrukcja	górnopłat konstrukcji półskorupowej, metalowej, podwozie chowane z kółkiem przednim
Załoga	2 (uczeń i instruktor)
Historia
Data oblotu	3 marca 1985
Dane techniczne
Napęd	2 silniki (SO-3W22, później PZL K-15)
Ciąg	2 × 1100 daN (SO-3W22) 2 × 1500 daN (PZL K-15)
Wymiary
Rozpiętość	9 m
Długość	13,22 m
Wysokość	4,3 m
Powierzchnia nośna	19,92 m²
Masa
Własna	4600 kg
Użyteczna	2300 kg (maksymalnie)
Startowa	6900 kg (do akrobacji)
Osiągi
Prędkość maks.	834 km/h
Prędkość minimalna	246 km/h
Prędkość wznoszenia	25 m/s, 42 m/s[1]
Pułap	11000 m
Zasięg	1820 km
Dane operacyjne
Uzbrojenie
jedno dwulufowe działko GSz-23Ł kal. 23 mm (200 szt. amunicji), 4 podskrzydłowe zaczepy umożliwiające podwieszanie bomb, pocisków rakietowych, zbiorników paliwa oraz innego wyposażenia

PZL I-22 Iryda, PZL M93 Iryda, PZL M96 Iryda – polski dwumiejscowy, dwusilnikowy, samolot odrzutowy, górnopłat szkolno-bojowy.

Historia

Silnik SO-3W eksponowany w MLP w Krakowie.

W 1976 w Instytucie Lotnictwa rozpoczęto prace nad projektem wstępnym samolotu, mającego zastąpić TS-11 Iskra. Projekt wstępny zakończono w 1978, a samolot otrzymał oznaczenie I-22 Iryda. Funkcję Głównego Konstruktora pełnił inż. Ryszard Orłowski. W 1979 r. obowiązki Głównego Konstruktora samolotu przejął dr inż. Alfred Baron, a funkcję zastępcy głównego konstruktora do spraw awioniki i systemów elektrycznych inż. Krzysztof Kunachowicz^[2][3].

W 1980 ostatecznie zatwierdzono projekt, a w dwa lata później w Mielcu rozpoczęto budowę prototypów. Pierwszy lot płatowca z silnikami SO-3W22^[4] odbył się 3 marca 1985 (pilot doświadczalny inż Ludwik Natkaniec). W programie prób samolotu brali udział: Ludwik Natkaniec (szef zespołu pilotów), inż. Henryk Bronowicki, Zbigniew Nowakowski, mjr pil. Jerzy Bachta^[5]. Podczas prób flatterowych 30 stycznia 1987 r. zginął mjr pil. Jerzy Bachta (pośmiertnie awansowany do stopnia ppłk.). Niedługo później Głównym Konstruktorem został mgr inż. Włodzimierz Gnarowski, a jego zastępcą Jan Lewczuk.

22 grudnia 1992 oblatano wersję Iryda M93K, z silnikami PZL K-15, a 25 kwietnia 1994 M93V z silnikami Rolls Royce Viper 545. Oznaczenie samolotu zmieniono na PZL M93 „Iryda”. W maju 1994 zastosowano nową awionikę firmy Sagem^[6]. W 1997 powstała wersja M96, z przebudowanym skrzydłem (z klapami Fowlera i usterzeniem oraz awioniką firmy Sextant Avionique), którą oblatano 16 sierpnia 1997. Wszystkie pierwsze loty prototypów wykonał pilot doświadczalny Instytutu Lotnictwa, inż. Ludwik Natkaniec. W ramach projektu budowy polskiego samolotu szkolno-bojowego zrealizowano największy w historii polskiej techniki lotniczej program badań zmęczeniowych głównych zespołów struktury nośnej samolotu ^[7].

Służba

24 października 1992 roku, minister stanu w Kancelarii Prezydenta Lecha Wałęsy, Jerzy Milewski, minister przemysłu i handlu Wacław Niewiarowski, dowódca Wojsk Lotniczych i Obrony Powietrznej Jerzy Gotowała oraz zarządca komisaryczny PZL Mielec Stanisław Żmuda podpisali w Mielcu porozumienie o przekazaniu wojsku pierwszych dwóch egzemplarzy samolotu^[8]. W latach 1992-1996 w 58 lotniczym pułku szkolnym użytkowano 8 egzemplarzy samolotu Iryda. Łącznie na linii montażowej znalazło się 19 Iryd, ale nie wszystkie zostały ukończone. Polski samolot był obiektem zainteresowania Indyjskich Sił Powietrznych, które poszukiwały nowej maszyny szkolno-treningowej z napędem odrzutowym. Indie miały bardzo dobre doświadczenia z eksploatacji samolotu TS-11 Iskra. Delegacja indyjskiego Ministerstwa Obrony pod przewodnictwem sekretarza stanu ds obrony Harina Pathaka, odwiedziła Polskę w dniach 5 - 9 lipca 2002 roku, wśród dyskutowanych tematów, była również poruszona kwestia potencjalnego transferu technologii produkcji polskiego samolotu do Indii^[9].

PZL I-22 Iryda M-93-K

PZL I-22 Iryda M-93-K w Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie

PZL I-22 Iryda-M96 podczas Air Fair w Bydgoszczy

Irydy muzealne

Ta sekcja od 2016-09 wymaga zweryfikowania podanych informacji. Należy podać wiarygodne źródła, najlepiej w formie przypisów bibliograficznych. Część lub nawet wszystkie informacje w sekcji mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte. Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tej sekcji. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tej sekcji.

Zezłomowany został jedynie egzemplarz do badań statycznych. Pozostałe trafiły do muzeów lotniczych lub magazynu.

Maszynę o numerze bocznym 301 przekazano w 2006 roku do Instytutu Technicznego Wojsk Lotniczych w Warszawie. Jest to jedyny w pełni sprawny i zdolny do lotu egzemplarz tego samolotu. Nie jest używany ze względu na brak zezwoleń i certyfikatów.

Maszyna o numerze 204 jest eksponowana w Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie, zaś samolot z numerem 202 trafił na plac lotniska Radom-Sadków. Egzemplarz 0304 przekazano do skansenu Kutno-Sklęczki, 0302 do Muzeum Broni w Witoszowie Górnym koło Świdnicy, samoloty 0105 i 0306 do Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Chełmie (jeden wystawiony jest na lotnisku Uczelni w Depułtyczach Królewskich pod Chełmem), 0401 znalazł się na wystawie w PZL Mielec, 0104 w Muzeum Sił Powietrznych przy LAW w Dęblinie, zaś 0406 w Centrum Szkolenia w Częstochowie (obecnie eksponat w jednostce w Łasku). Samolot o numerze 0305 znajduje się na ekspozycji zewnętrznej w Muzeum Lotnictwa Polskiego w Krakowie. W 22. Bazie Lotnictwa Taktycznego w Malborku znajduje się egzemplarz o numerze 0202.

Eksponowanych jest łącznie 10 lub 11 samolotów seryjnych i 4 prototypy.

Uzbrojenie

Uzbrojeniem stałym samolotu I-22 było dwulufowe działko GSz-23Ł kalibru 23 mm zabudowane pod kadłubem. Zapas amunicji do działka wynosił 200 naboi.

Pod skrzydłami cztery belki UBP-I-22 o nośności 500 kg każda. Maksymalny udźwig samolotu z silnikami K-5 wynosi 1100–1200 kg, z silnikami K-15 – 1800 kg. Podwieszane mogły być bomby lotnicze P-50, FAB-100, OFAB-100M (pojedynczo lub po cztery na belce wielozamkowej MBD2-67U), FAB-250TS, FAB-250 M-46, ZAB-250-200, FAB-500-400, FAB-500 M-62, wyrzutnie npr S-5 kalibru 57 mm typu Mars-2 (4), Mars-4 (8), UB-16 (16) lub UB-32 (32 npr), wyrzutnie npr S-8 kalibru 82 mm typu B-8M (20npr), pociski powietrze-powietrze typu R-3S i R-60, zasobniki strzeleckie z działkami GSz-23 typu UPK-23-250, lub z karabinem maszynowym Zeus-1. Możliwe było także przenoszenie zasobnika rozpoznawczego Saturn.

Dane techniczno-taktyczne

• Masa
  • własna: 4600 kg
  • całkowita: 6900 kg
• Wymiary
  • rozpiętość: 9,6 m
  • długość: 13,22 m
  • wysokość: 4,3 m
  • powierzchnia nośna: 19,92 m²
• Napęd: 2 silniki SO-3W22 ciąg (2x1100 daN), później PZL K-15 ciąg (2x1500 daN)
• Uzbrojenie: jedno dwulufowe działko GSz-23Ł kal. 23 mm (200 szt. amunicji), 4 podskrzydłowe zaczepy umożliwiające podwieszanie bomb, pocisków rakietowych, zbiorników paliwa oraz innego wyposażenia
• Osiągi
  • prędkość
    • maksymalna: 834 km/h
    • minimalna: 246 km/h
    • wznoszenie: 25 m/s, 42 m/s (zależnie od silników)
    • promień skrętu: nieznany
  • pułap: 11000 m
  • zasięg: 1820 km
• Załoga: 2

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Tomasz „kwato” Kwasek: PZL I-22 Iryda cz. I. 2008-02-24. [dostęp 2013-10-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-02-06)].
• Samoloty w lotnictwie polskim: PZL I-22 Iryda. [dostęp 2013-10-12].