Pałac Branickich w Choroszczy

Pałac Branickich w Choroszczy
Symbol zabytku nr rej. 41 (47) z 22 marca 1956[1]
Ilustracja
Front pałacu
Państwo

 Polska

Województwo

 podlaskie

Miejscowość

Choroszcz

Typ budynku

pałac

Styl architektoniczny

późny barok

Inwestor

Jan Klemens Branicki

Rozpoczęcie budowy

ok. 1729

Ukończenie budowy

1759

Zniszczono

1915

Odbudowano

po 1960

Pierwszy właściciel

Jan Klemens Branicki

Położenie na mapie Choroszczy
Mapa konturowa Choroszczy, po lewej znajduje się punkt z opisem „Pałac Branickich w Choroszczy”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa podlaskiego
Mapa konturowa województwa podlaskiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Pałac Branickich w Choroszczy”
Położenie na mapie powiatu białostockiego
Mapa konturowa powiatu białostockiego, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Pałac Branickich w Choroszczy”
Położenie na mapie gminy Choroszcz
Mapa konturowa gminy Choroszcz, w centrum znajduje się punkt z opisem „Pałac Branickich w Choroszczy”
Ziemia53°09′00,79″N 22°58′39,22″E/53,150219 22,977561
Strona internetowa

Pałac Branickich w Choroszczy – zabytkowy pałac Branickich powstały w latach 1745–1764 dla magnata Jana Klemensa Branickiego na sztucznej wyspie, otoczonej kanałami oraz 25-hektarowym parkiem. Pałac był uzupełnieniem głównej rezydencji hetmana Branickiego mieszczącej się w Białymstoku.

Lokalizacja

Pałac wraz z zespołem budynków i parkiem został usytuowany na obszarze nizinnym, poniżej położonego na wzgórzu miasteczka Choroszcz, na prawym brzegu rzeki Horodnianki. Park zakomponowany został o zarysie zbliżonym do trapezu. Przy pałacu znajdował się folwark z zabudowaniami. Całość terenu była w kształcie rombu, pośrodku którego znajdował się pałac z pawilonami.

Historia

Pierwszy etap budowy założenia miał miejsce przed 1729 rokiem i rozpoczęła ją budowa pałacyku myśliwskiego na sztucznej wyspie oraz 400-metrowego kanału.

Po ślubie Jana Klemensa Branickiego z Elżbietą Poniatowską rozpoczęto w 1748 roku rozbudowę parku, który powiększono przeprowadzając przez niego promieniste aleje, zasadzono szpalery z krzewów i drzew, wykopano też poprzeczny kanał, aby tworzył krzyż wodny. Ostateczna kompozycja ogrodu była symetryczna, o wielu przecinających się alejach, z widokowymi ciągami alei zamkniętych elementami architektonicznymi. Na zakończeniu alei ustawione były bramki i mostki nad kanałem oraz rzeźby drewniane ptaków i puttów. Prace nad kompozycją ogrodową zakończono około 1752 r.

Exterior of the Branicki Palace in Choroszcz - front 1.jpg
Pałac od strony stawu
Pałac Branickich w Choroszczy.jpg

Jesienią 1753 rozpoczęto budowę dwóch flankujących pałac symetrycznych pawilonów gościnnych z mansardowymi dachami, które ukończono w roku następnym. W latach 1757-1759 rozebrano pierwotny pałac, grożący zawaleniem z powodu zmurszenia fundamentów i na miejscu poprzedniego zbudowano nowy budynek ze zbliżonym układem pomieszczeń. W 1760 roku rozpoczęto budować na osi pałacu oficynę kuchenną i oficynę gościnną oraz domek odźwiernego i kordegardę. Prace te ukończono w 1764 roku i tym samym założenie uzyskało swój docelowy kształt[2]. Projektantem budynków był przypuszczalnie Jan Henryk Klemm, a prace nadzorował J. Sękowski. Projektantem i wykonawcą wnętrz był Antoni Herliczka[3].

Po śmierci Izabeli Poniatowskiej rezydencja przeszła w 1809 roku na własność Marianny Potockiej, żony ministra Tadeusza Mostowskiego, a potem na Aleksandra Komara (męża Pelagii, córki Marianny i Tadeusza)[4]. W tym czasie doszło do zaniedbania założenia pałacowego[3], które oddano w dzierżawę, a w jednej z oficyn założono manufakturę sukienniczą. Pałac został uszkodzony w 1831 roku podczas Powstania listopadowego i stał pusty[4].

W 1840 roku oficyny pałacowe i przylegający teren zostały wydzierżawione od Komara na fabrykę włókienniczą przez Christiana Augusta Moesa, a w samym pałacu miały znajdować się mieszkania dzierżawcy i biura[3][4]. W oficynach zainstalowano krosna, a po obu stronach dziedzińca stanęły dwa trzypiętrowe budynki tkalni oraz postawiono farbiarnię i suszarnię[4]. Przed 1874 rokiem Carl August I. Moes, najstarszy syn Christiana Augusta, rozbudował korpus pałacu rozszerzając go o nowe boczne trzyosiowe ryzality, zmieniono dach i elewację, a także zasypano kanały z powodu wilgoci[4]. Kolejnej rozbudowy dokonał w końcu XIX wieku, Carl August II Moes. Dobudowano wówczas od strony wschodniej nową część z werandą[4]. Zmieniono także kształt okien w bocznych ryzalitach i położono nowy dach[4]. W jego rękach zabudowania pałacowe pozostały do 1915 roku, gdy podczas I wojny światowej spłonął pałac, pawilony i obie oficyny.

Po zniszczeniach wojennych pałac przeszedł w 1930 roku wraz z innymi zabudowaniami na własność szpitala i niezabezpieczony popadał w coraz większą ruinę, którą zaczęto rozbierać w 1933 roku (rozebrano obie oficyny, zachodni pawilon i XIX wieczne partie boczne pałacu)[3].

W 1956 roku zapadła decyzja władz wojewódzkich o odbudowie zabytku i rekonstrukcji parku, co nastąpiło w l. 1969-1973. Od 1973 roku w pałacu znajduje się Muzeum Wnętrz Pałacowych, które jest oddziałem Muzeum Podlaskiego w Białymstoku.

Opis

Klasycystyczny piętrowy pałac wybudowany na planie prostokąta, kryty wysokim dach czterospadowym z lukarnami. Od frontu ryzalit zwieńczony tympanonem zawierającym kartusze z herbami: Ciołek Izabella Poniatowskiej (po lewej) oraz Gryf Jana Klemensa Branickiego (po prawej).

Zobacz też

Jedna z sal pałacu

Przypisy

  1. Rejestr zabytków nieruchomych – województwo podlaskie, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2021.
  2. Biuletyn Konserwatorski Województwa Podlaskiego, Zeszyt 14, Białystok 2008, ss.31-39 [1]
  3. a b c d Choroszcz - park pałacowy, ogrodowy.minigo.pl [dostęp 2021-01-26].
  4. a b c d e f g Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Białymstoku, Biuletyn Konserwatorski Województwa Podlaskiego, Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków, 1995– [dostęp 2021-02-12].

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Podlaskie Voivodeship location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Podlaskie Voivodeship. Geographic limits of the map:
  • N: 54.50 N
  • S: 52.17 N
  • W: 21.45 E
  • E: 24.10 E
Distinctive emblem for cultural property.svg
Blue Shield - the Distinctive emblem for the Protection of Cultural Property. The distinctive emblem is a protective symbol used during armed conflicts. Its use is restricted under international law.
Legenda dwor.svg
Symbol dworu do legendy mapy
Pałac Branickich w Choroszczy.jpg
Autor: Damiang1997, Licencja: CC BY-SA 4.0
Branicki Palace in Choroszcz in night
Interior of the Branicki Palace in Choroszcz 4.jpg
Autor: Happa, Licencja: CC BY 3.0
Wnętrza pałacu – Muzeum Wnętrz Pałacowych
Herb Poniatowskich.PNG
Autor: User:Mathiasrex Maciej Szczepańczyk, Licencja: CC BY 3.0
coat of arms of family Poniatowski
Choroszcz (gmina) location map.png
Autor:
OpenStreetMap contributors
, Licencja: CC BY-SA 2.0
Mapa gminy Choroszcz, Polska
Powiat białostocki location map.png
Autor:
OpenStreetMap contributors
, Licencja: CC BY-SA 2.0
Mapa powiatu białostockiego, Polska
POL COA Gryf.svg
Autor:
Tadeusz Gajl – projejt graficzny
Bastianow (Bastian) – wersja wektorowa
, Licencja: CC BY-SA 3.0
Herb Gryf
Choroszcz location map.svg
Autor:
OpenStreetMap contributors
, Licencja: CC BY-SA 2.0
Mapa Choroszczy, Polska