Pałac Hornesów we Wrocławiu
 nr rej. A/2905/161 z 15.02.1962[1] | |
 Pałac Hornesów we Wrocławiu | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Adres | Szewska 48[1] |
| Typ budynku | budynek biurowy |
| Styl architektoniczny | |
| Kolejni właściciele | von Sternbach, Dionizy Józef von Hornes (1721–1741), Gotthard von Schaffgotsch (1741), von Matuschka (druga połowa XVIII w.) |
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego  | |
Położenie na mapie Polski  (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de | |
| 51,112975°N 17,035793°E/51,112975 17,035793 | |
Pałac Hornesów (Pałac Matuschków) – dawny pałac miejski znajdujący się przy ulicy Szewskiej 48 we Wrocławiu, jeden z najstarszych obiektów w południowo-wschodnim kwartale między pl. Uniwersyteckim a ulicami Szewską, Uniwersytecką i Kuźniczą.
Historia pałacu
Pierwszy budynek na działce przy ulicy Szewskiej został wzniesiony już w średniowieczu w drugiej połowie XIV wieku (z tego okresu zachowały się fragmenty murów na poziomie piwnicznym)[2]. W XVI wieku był to dwukondygnacyjny budynek z dwoma skrzydłami bocznymi, pokryty dachem kalenicowym[3][2].
W 1721 roku ówczesny jego właściciel, baron von Sternbach, sprzedał posesję hrabiemu Dionizemu (Dionysiusowi) Józefowi von Hornesowi, który piastował stanowisko radcy Generalnego Urzędu Podatkowego (General Steueramt)[4]. Na jego polecenie stary budynek został rozebrany, a w jego miejsce wzniesiono nowy, trójskrzydłowy pałac miejski, według projektu Johanna Blasiusa Peintnera[3] lub Christopha Hacknera[2]. Powstały wówczas trójkondygnacyjny półtoratraktowy budynek przykryty został dachem namiotowym. Pośrodku siedmioosiowej elewacji umieszczono piaskowcowy portal balkonowy ozdobiony ornamentem akantowym, z dwoma boniowanymi lizenami i z ozdobną barokową kratą w jego nadświetlu, który wraz z facjatą otoczoną wolutowymi spływami wyznaczał środkowy pseudoryzalit. Wszystkie okna były prostokątne, otoczone piaskowymi opaskami; na pierwszej kondygnacji ozdobione były dodatkowo podokiennikami i naczółkami. Nad linią parteru znajdował się gzyms, od którego pomiędzy oknami odchodziły lizeny lub pilastry wielkiego porządku. Całość zamykał gzyms koronujący[5][3]. Nad nim w części dachowej umieszczono symetrycznie rozstawione lukarny, przy czym w osi środkowej lukarna była większa, zwieńczona prostym tympanonem[5]. Narożniki budynku również były boniowane na całej wysokości. Portal prowadził do sieni przelotowej, zamkniętej sklepieniem kolebkowym[3]. W pomieszczeniu narożnym, w północno-wschodniej części, znajdowała się prawdopodobnie almaria, w części środkowej zaś świetlica przykryta sklepieniem podtrzymywanym na trzech filarach[2]. Do obecnych czasów z tego budynku zachowały się niektóre ściany, dwa przęsła sklepień krzyżowo-żebrowych w północnej części pałacu na poziomie parteru oraz szczyt południowy wraz z gotyckimi oknami w kondygnacji strychowej[2].
W 1741 roku pałac został prawdopodobnie sprzedany biskupowi wrocławskiemu hrabiemu Gotthardowi von Schaffgotschowi. Następnie odkupiła go szlachecka rodzina von Matuschków (prawdopodobnie około roku 1766)[a], w której rękach budynek znajdował się przez niemal całą drugą połowę XVIII wieku. Według Wojciecha Brzezowskiego pałac był własnością hrabiego von Schaffgotscha na początku XIX wieku[b][5]. W latach 1806–1807 budynek został zniszczony w wyniku walk garnizonu pruskiego z wojskami napoleońskimi, zakończonych kapitulacją Prusaków[c]. W kolejnych latach został odbudowany już w formach klasycystycznych[3]. W tym okresie od strony południowej dodano skromny portal[2][6].
W XIX wieku, około 1888 roku, do elewacji tylnej dodano oficynę[3]. Zmieniła się również funkcja budynku z mieszkalnej na mieszkalno-handlową i gastronomiczną. Z tego powodu przebudowano klatkę schodową, zlikwidowano bramę wjazdową w bocznym południowym skrzydle oraz dodano czwarte skrzydło, w którym miały znajdować się pomieszczenia kuchenno-sanitarne. Autorem projektu był mistrz murarski Heinrich Häfner. W latach 1888–1891 dokonano ostatnich zmian w elewacji przed 1945 rokiem: w części parterowej powiększono otwory okienne i wybito otwór drzwiowy w miejscu skrajnego zachodniego okna elewacji południowej[2]. W 1900 przebudowano lukarny[5].
Po 1945
W latach 80. XX wieku budynek przeszedł długą przebudowę (prace trwały od 1974)[5]. Odtworzono wówczas, w bardzo uproszczonej formie, wygląd XVIII-wiecznego trzykondygnacyjnego budynku z dwukondygnacyjnym strychem, z podpiwniczeniem, ale z obniżonym dachem mansardowym od frontu oraz z jedno- i dwuspadowym w układzie kalenicowym na skrzydłach. W elewacji frontowej w części dachowej znajdują się lukarny z wolutowymi spływami po bokach: środkowa, większa lukarna zwieńczona jest prostym frontonem, a boczne są zadaszone odcinkowo. Pomiędzy lukarnami umieszczono dwa owalne okulusy. Zachowano również czteroskrzydłową bryłę na rzucie trapezu z wewnętrznym dziedzińcem. Wewnątrz pałacu dokonano poważnych zmian, zacierając ich oryginalne historyczne rozplanowanie. W 2016 roku wyremontowano i odnowiono elewację budynku[7]. W jednym ślepym oknie umieszczono wizerunek Angelusa Silesiusa[8]. Obecnie budynek jest siedzibą Katedry Archeologii i Dziekanatu Wydziału Nauk Historycznych i Pedagogicznych Uniwersytetu Wrocławskiego[3][2].
Uwagi
- ↑ Poza Arturem Hryniewiczem w "Leksykonie architektury Wrocławia", podobną informację podaje Rudolf Stein. Nie zachowały się jednak żadne dokumenty potwierdzające te informacje[5].
- ↑ Informacja podana na podstawie pracy Menzela Topographische Chronik von Breslau (Breslau, 1805)[5].
- ↑ Carl August Menzel w swojej pracy Topographische Chronik von Breslau (Breslau, 1805) nie wspomina nic o zniszczeniach i szkodach, jakie walki wyrządziły pałacowi[5].
Przypisy
- ↑ a b Rejestr zabytków nieruchomych – województwo dolnośląskie, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2021.
- ↑ a b c d e f g h Eysymontt 2011 ↓, s. 358.
- ↑ a b c d e f g Harasimowicz 1997 ↓, s. 13.
- ↑ Orzechowski 2005 ↓, s. 124, 139.
- ↑ a b c d e f g h Brzezowski 2005 ↓, s. 298.
- ↑ Instytut Filologii Romańskiej UWr (Kammerhaus), Wrocław – 1740 rok, stare zdjęcia (pol.). Fotopolska.eu, 2019. [dostęp 2020-01-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-01-06)].
- ↑ Remont Instytutu Archeologii, Szewska 48 (pol.). Investmap.pl, 2016-11_10. [dostęp 2020-01-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-02-26)].
- ↑ Wrocław – Instytut Archeologii UWr – stare zdjęcia, mapa (pol.). Fotopolska.eu, 2019. [dostęp 2020-01-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-01-06)].
Bibliografia
- Rafał Eysymontt, Jerzy Ilkosz, Agnieszka Tomaszewicz, Jadwiga Urbanik (red.): Leksykon architektury Wrocławia. Wrocław: Via Nova, 2011.
- Jan Harasimowicza (red.): Atlas architektury Wrocławia t.II. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 1998.
- Wojciech Brzezowski: Dom mieszkalny we Wrocławiu w okresie baroku. Wrocław: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, 2005.
- Jan Harasimowicz: Encyklopedia Wrocławia. Wydawnictwo Dolnośląskie, 2006. ISBN 83-7384-561-5.
- Kazimierz Orzechowski: Historia ustroju Śląska 1202-1740. Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2005. ISBN 83-229-2654-5.
Media użyte na tej stronie
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of [[:en:Lower Silesian Voivodeship]Lower Silesian Voivodeship]], Poland. Geographic limits of the map:
- N: 51.9134 N
- S: 49.9809 N
- W: 14.7603 E
- E: 17.9091 E
(c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de
Location map of Poland
Blue Shield - the Distinctive emblem for the Protection of Cultural Property. The distinctive emblem is a protective symbol used during armed conflicts. Its use is restricted under international law.
Flaga województwa dolnośląskiego
Autor: Agatanowicka, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Pałac Hornesów,Szewska 48,Wrocław
Plac Nankiera we Wrocławiu (fragment), fasada pałacu Hornesów (Matuszków), Grafika Fryderyka Bernarda Wernera, z połowy XVIII wieku, rysunek piórem, 88x166, BU Wrocław