Pałac Karola Scheiblera

Pałac Karola Scheiblera
Symbol zabytku nr rej. 963-VII-51 z 3.10.1957, ZS-1/15 z 9.08.1964 oraz A/15 z 20.01.1971[1]
Ilustracja
Państwo Polska
MiejscowośćŁódź
AdresPlac Zwycięstwa 1
Styl architektonicznyneorenesans,
eklektyzm (wnętrza)
ArchitektJan Karol Mertsching, Edward Lilipop
Kondygnacje2
Rozpoczęcie budowy1856
Ukończenie budowy1856
Ważniejsze przebudowy1865 i 1884
Pierwszy właścicielKarol Scheibler
Kolejni właściciele

rodzina Scheiblerów (do 1932), Bank Gospodarstwa Krajowego (1932–1939), Państwowa Szkoła Muzyczna I stopnia w Łodzi (1957–1990, od 1986 współwł. z Muzeum Kinematografii)

Obecny właścicielMuzeum Kinematografii (od 1986)
Położenie na mapie Łodzi
Mapa konturowa Łodzi, w centrum znajduje się punkt z opisem „Pałac Karola Scheiblera”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa łódzkiego
Mapa konturowa województwa łódzkiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Pałac Karola Scheiblera”
Ziemia51°45′34″N 19°28′29″E/51,759444 19,474722
Strona internetowa
Widok od tyłu (ogrodu); strona południowa, po której znajdowało się wejście; koniec XIX w. (fot. Bronisław Wilkoszewski, 1896)

Pałac Karola Scheiblera – neorenesansowy pałac zbudowany dla Karola Scheiblera, znajdujący się w Łodzi przy Placu Zwycięstwa 1 (dawniej Wodny Rynek) obok olbrzymiego kompleksu jego fabryki i fabrycznego osiedla robotniczego Księży Młyn.

Historia

Pałac zbudowany został w 1856 roku według projektu Jana Karola Mertschinga. Pierwsza przebudowa miała miejsce w 1865 roku[2]. Aktualną, neorenesansową bryłę, uzyskał w latach 1884–1887 po przebudowie, którą przeprowadził warszawski architekt Edward August Lilpop na zlecenie wdowy po Karolu – Anny Scheibler[3]. Kontrastem dla niej są eklektyczne wnętrza. Wyposażenie pałacu sprowadzono z Berlina, Drezna oraz Paryża[4]. Do najciekawszych pomieszczeń należy ciąg parterowych pomieszczeń w układzie amfiladowym, m.in.: gabinet, sala lustrzana, neomanierystyczna jadalnia, pokój mauretański, neorokokowa sypialnia. W ich wnętrzach znajdują się boazerie, imitacje kurdybanów, wzorzyste tapety i malowidła[2], cenne piece oraz kredensy, a w gabinecie byłego właściciela cenna – i bardzo droga podówczas – mozaika weneckiego sztukatora Antonio Salviati’ego z 1886 roku, jest to jedyna jego praca w Łodzi[a]. Natomiast nie zachowało się wyposażenie apartamentów prywatnych na I piętrze, poza sztukateriami sufitów, posadzką w łazience oraz częścią oryginalnej stolarki okiennej. Dziś sale wystaw czasowych Muzeum.

Scheiblerowie mieszkali w pałacu do 1932 roku, tj. do czasu przejęcia go przez Bank Gospodarstwa Krajowego w ramach postępowania sanacyjnego Firmy, która w tym czasie znalazła się na skraju bankructwa. Od stycznia 1933 do września 1939 mieszkał w nim gen. Feliks Maciszewski, prezes Zarządu i dyrektor zarządzający Zjednoczonych Zakładów Przemysłowych Karola Scheiblera i Ludwika Grohmana w Łodzi, z ramienia największego wierzyciela – BGK.

Podczas II wojny światowej okresowo mieszkał tu Jerzy Scheibler (brat Karola Wilhelma III Scheiblera), członek rady nadzorczej Firmy. Ponadto w latach 1939–1941 część pokoi na I piętrze zajmowali funkcjonariusze łódzkiej policji (Schutzpolizei), możliwe, że mieszkali tu też w latach 1941–1945 wyżsi urzędnicy oddziału łódzkiego Allegemeine Elektrische Gesellchaft (AEG), która ulokowała swoją produkcję w pobliskim budynku fabryki scheiblerowskiej, jednak głównym lokatorem w tym okresie był Wehrmacht[b][3].

Po II wojnie światowej, kilka dni po dekrecie o utworzeniu, pałac stał się siedzibą rektoratu Politechniki Łódzkiej (od ok. 24 maja 1945). Pozostał w nim do 1950 roku. W następnych latach mieściły się różne instytucje, a od 1957 do 1990 Państwowa Szkoła Muzyczna I stopnia (w ostatnich latach tylko w pomieszczeniach d. stajni; obecnie budynek administracyjny Muzeum).

Od 1986 roku pałac jest siedzibą jedynego w Polsce Muzeum Kinematografii[5], którego jednym z cenniejszych zabytków jest XIX-wieczny fotoplastykon z firmy Augusta Fuhrmanna (jeden z czterech zachowanych na świecie), ustawiony w dawnej łaźni pałacowej na I piętrze.

6 października 2006, w gruntowanie przebudowanej wozowni, otwarte zostało kino muzealne, o statusie kina studyjnego, pn. Kinematograf[6].

W 2015 pałac został uznany pomnikiem historii[7].

Pałac w filmie

Jego wnętrza niejednokrotnie służyły jako plany filmowe. Po raz pierwszy obszernie zaprezentował je w czarno-białym filmie z 1967 r. pt. Pałace ziemi obiecanej[8] Leszek Skrzydło, reżyser Wytwórni Filmów Oświatowych w Łodzi. Atutem filmu jest komentarz oparty na fragmentach Ziemi obiecanej Reymonta w wykonaniu Kazimierza Rudzkiego. Długie ujęcie wnętrza zaprezentował Andrzej Wajda w filmie Ziemia Obiecana[c].

W innych filmach:

Przez 13 lat, od 1979, z przerwą na stan wojenny, był tu realizowany autorski program Iwonny Łękawy – „Zbliżenia, czyli to i owo o filmie” oraz programy „Klapsik” i „FILMówka”[10].

Zobacz też

Uwagi

  1. ↑ Autorstwo pozostałych prac jest kontrowersyjne; (zob. hasło Antonio Salviati).
  2. ↑ Kwestią do wyjaśnienia pozostaje, czy mieściły się tu tylko biura komendantury, czy mieszkali tu też przedstawiciele dowództwa.
  3. ↑ Wstępem do niej jest elewacja i klatka schodowa pałacu Maurycego Poznańskiego, przy ul. Więckowskiego (siedziba Muzeum Sztuki w Łodzi).

Przypisy

  1. ↑ Narodowy Instytut Dziedzictwa: Rejestr zabytków nieruchomych – województwo łódzkie. 2020-09-30. s. 48. [dostęp 2011-09-01].
  2. ↑ a b Pałac Karola Scheiblera – z domu tkacza do wielkiego pałacu (pol.). lodzkie.naszemiasto.pl. [dostęp 2012-09-26].
  3. ↑ a b Pałac Karola Scheiblera (pol.). topografie.pl. [dostęp 2012-09-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-02-17)].
  4. ↑ Pałac Karola Scheiblera – Muzeum Kinematografii (pol.). polskaniezwykla.pl. [dostęp 2012-09-26].
  5. ↑ Historia (pol.). kinomuzeum.pl. [dostęp 2012-09-26].
  6. ↑ Kino Kinematograf; Filmowy pałac..., T. 1, s. 135–136.
  7. ↑ Aleksandra Hac: Prezydent Komorowski: Łódzkie zabytki pomnikami historii. lodz.gazeta.pl, 2015-02-17. [dostęp 2015-02-17].
  8. ↑ Pałace ziemi obiecanej.
  9. ↑ Filmowy pałac ziemi obiecanej. T. 1: W stronę muzeum, W stronę filmu., praca zbiorowa, Łódź 2011, Stowarzyszenie Miłośników off Kultury „SMoK”, s. 150–205.
  10. ↑ Filmowy pałac ziemi obiecanej. T. 1: W stronę muzeum, W stronę filmu., praca zbiorowa, Łódź 2011, Stowarzyszenie Miłośników off Kultury „SMoK”, s. 263–264.

Bibliografia

  • Filmowy pałac ziemi obiecanej. T. 2: W stronę Scheiblerów, praca zbiorowa, Łódź 2011, Stowarzyszenie Miłośników off Kultury „SMoK”.
  • W. Puś, S. Pytlas: Dzieje Łódzkich Zakładów Przemysłu Bawełnianego im. Obrońców Pokoju „Uniontex” (d. Zjednoczonych Zakładów Karola Scheiblera i Ludwika Grohmana) w latach 1827–1977, Łódź, 1979.
  • M. Laurentowicz-Granas, J. Manżett-Kubiak: Pałace „Ziemi Obiecanej”, Łódź, 1997. ​ISBN 83-86699-10-8​.

Media użyte na tej stronie

Łódź Voivodeship location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Łódź Voivodeship. Geographic limits of the map:
  • N: 52.45 N
  • S: 50.78 N
  • W: 17.95 E
  • E: 20.75 E
Distinctive emblem for cultural property.svg
Blue Shield - the Distinctive emblem for the Protection of Cultural Property. The distinctive emblem is a protective symbol used during armed conflicts. Its use is restricted under international law.
Pałac, ob. Muzeum Kinematografii.jpg
Autor: Olchasosna, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Łódź - Muzeum Kinematografii
Bronisław Wilkoszewski – Pałac A Scheibler.jpg

Fotografia przedstawia widziany od strony ogrodu pałac Karola Scheiblera znajdujący się przy Wodnym Rynku (obecnie Plac Zwycięstwa 1). W 1854 roku Karol Scheibler otrzymał od władz miejskich plac przy Wodnym Rynku, który stanowił część parku miejskiego "Angielski Ogród" (obecnie park Źródliska). Od lat 50. XIX wieku Scheibler zaczął stawiać na tym terenie zabudowania fabryczne, tworzące w późniejszym okresie tak zwaną "Centralę". Pierwsza powstała w 1855 roku przędzalnia, obok której wybudowany został skromny, parterowy, murowany budynek mieszkalny wraz z wozownią i budynkami gospodarczymi. W 1865 roku dobudowano do domu, według projektu Karola Mertschinga, piętro, które nadało budowli charakter podmiejskiej willi. Znacząca zmiana w wyglądzie rezydencji nastąpiła po śmierci Karola Scheiblera, kiedy to wdowa po nim zleciła projekt przebudowy spokrewnionemu z nią warszawskiemu architektowi Edwardowi Lilpopowi. Modernizacja, dzięki której gmach zyskał neorenesansowy charakter, przebiegała w latach 1884-1886. Pałac pełnił przede wszystkim funkcję mieszkalną, chociaż posiadał sale reprezentacyjne: salę lustrzano-koncertową czy palarnię w stylu mauretańskim. W rezydencji działała pierwsza winda w Łodzi, który to wynalazek Karol Scheibler podpatrzył w Paryżu i zapragnął umieścić u siebie w domu. Pałac pozostawał w posiadaniu rodziny Scheiblerów do roku 1932, kiedy to zamieszkał w nim Feliks Maciszewski, przedstawiciel Banku Gospodarstwa Krajowego, głównego wierzyciela zadłużonego przedsiębiorstwa. W czasie II wojny światowej pałac zajmowany był przez Wermacht. Od czerwca 1945 do roku 1950 budynek był siedzibą Politechniki Łódzkiej. W kolejnych latach jego lokatorzy często się zmieniali, a byli to: Biuro Dokumentacji Technicznej Remontów Budowlanych Przemysłu Lekkiego, Łódzkie Zakłady Remontowo-Montażowe Przemysłu Lekkiego, Ministerstwo Przemysłu Lekkiego, Liceum Bibliotekarskie, Państwowa Szkoła Muzyczna I stopnia, Łódzki Oddział Przedsiębiorstwa Państwowego Pracowni Konserwacji Zabytków, Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków, Wojewódzki Konserwator Zabytków. 1 kwietnia 1986 roku stał się siedzibą Muzeum Kinematografii w Łodzi. Od 2015 roku, na mocy rozporządzenia Prezydenta RP, został częścią Pomnika Historii „Łódź – Wielokulturowy Krajobraz Miasta Przemysłowego”. Wnętrza pałacu zagrały w „Ziemi obiecanej”, serialu „Stawka większa niż życie”, „ Powrocie wilczycy”, "Między ustami a brzegiem pucharu", "Pożegnaniu jesieni" i innych.

Fotografia pochodzi z wydanego w 1896 roku albumu Bronisława Wilkoszewskiego „Widoki m. Łodzi”. Saryusz Bronisław Paweł Wilkoszewski (1847-1901), zwany "łódzkim Canaletto" był mistrzem fotografii ilustracyjnej. Udokumentował zabudowę Łodzi z końca XIX wieku przede wszystkim wille, fabryki, budynki użyteczności publicznej, obiekty sakralne, ulicę Piotrkowską. Jego zakład fotograficzny znajdował się w willi "Trianon" w Pasażu Meyera 5 (obecnie ulica Moniuszki).