Pałac Sandomierski w Radomiu
 nr rej. 311 z 1.12.1956, 732/72 z 9.04.1972 oraz 199/A/83 z 14.04.1983 | |
 | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Adres | |
| Styl architektoniczny | |
| Architekt | |
| Kondygnacje | 3 |
| Rozpoczęcie budowy | 1825 |
| Ukończenie budowy | 1827 |
| Ważniejsze przebudowy | 1939–1945 |
Położenie na mapie Radomia  | |
Położenie na mapie Polski  (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de | |
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  | |
 51°24′05,4″N 21°09′29,0″E/51,401500 21,158056 | |
Pałac Sandomierski, pałac Komisji Województwa Sandomierskiego w Radomiu – zabytkowy, klasycystyczny budynek usytuowany przy ulicy Żeromskiego 53. Obiekt jest częścią szlaku turystycznego Zabytki Radomia[1].
Historia
W 1816 Radom stał się siedzibą władz jednego z województw utworzonego rok wcześniej Królestwa Polskiego. W związku z brakiem w mieście zadbanego budynku pozwalającego pomieścić odpowiednią liczbę urzędników podjęto decyzję o wystawieniu nowej siedziby komisji wojewódzkiej. Pod budowę nowego gmachu przeznaczono parcelę znajdującą się przy przedmieściu lubelskim, w pobliżu granicy z wsią Dzierzków. Projekt realizacyjny autorstwa Antonio Corazziego z 1822 został zatwierdzony przez namiestnika Królestwa, generała Józefa Zajączka. Gmach wybudowano w latach 1825–1827 pod nadzorem Stefana Balińskiego[2][3]. Od momentu zakończenia budowy aż do 1918 pałac nieprzerwanie pełnił rolę siedziby władz administracji terytorialnej. Był siedzibą władz kolejno województwa sandomierskiego (do 1837), guberni sandomierskiej (1837–1844) oraz guberni radomskiej (1844–1915). Z balkonu Pałacu Sandomierskiego ogłoszono wydanie Aktu 5 listopada. Zmianę przyniosło odzyskanie przez Polskę niepodległości, w wyniku którego Radom został zdegradowany do roli miasta na prawach powiatu, a dawny gmach komisji wojewódzkiej stał się siedzibą starostwa powiatowego[4]. W okresie II wojny światowej Radom odzyskał pozycję ośrodka regionalnego jako siedziba władz, wchodzącego w skład Generalnej Guberni, dystryktu radomskiego. Pałac Sandomierski, zajęty przez urząd dystryktu, został wówczas rozbudowanym w kierunku północnym[5][6].
Po zakończeniu II wojny światowej przywrócono dawny podział administracyjny państwa, w wyniku którego Radom po raz kolejny utracił status siedziby władz regionalnych. W gmachu dawnej komisji wojewódzkiej ulokowano prezydium miejskiej i powiatowej Rady Narodowej[7][8]. W 1964 roku na dziedzińcu pałacu wybudowano salę koncertową Radomskiej Orkiestry Symfonicznej[9]. W latach 1975–1998 część gmachu była siedzibą władz województwa radomskiego. Od 1998 budynki zajmuje Urząd Miejski oraz delegatury mazowieckich instytucji wojewódzkich[10].
Architektura
Klasycystyczny gmach wybudowany w latach 1825–1827 według projektu Antonio Corazziego został uzupełniony w okresie II wojny światowej o skrzydło od strony północnej[10].
Gmach Corazziego
Bryła projektu Corazziego składa się z dwupiętrowego korpusu głównego (od strony ulicy Żeromskiego) i skrzydeł bocznych o tej samej wysokości (od strony ulic Kilińskiego i Niedziałkowskiego). Piętnastoosiowa elewacja frontowa posiada trzy ryzality – środkowy, trzyosiowy, ozdobiony jest czterokolumnowym portykiem toskańskim zwieńczonym trójkątnym tympanonem. Dwa skrajne zdobią natomiast wnęki ujęte pojedynczymi kolumnami, zwieńczone murkami attykowymi. Parter boniowany, kondygnacje oddzielają gzymsy, drugie piętro zwieńczone belkowaniem z fryzem tryglifowym oraz gzymsem modylionowym. Budynek pierwotnie dwutraktowy (wejścia umieszczone były w ryzalitach skrajnych), po przebudowie z okresu okupacji hitlerowskiej jednotraktowy, z wejściem głównym umieszczonym w ryzalicie środkowym[11].
Budynek z okresu okupacji hitlerowskiej
Rozbudowa Pałacu Sandomierskiego była związana z realizacją przez Niemców planów przekształcenia rejonu obecnej ulicy Kelles – Krauza w centrum administracyjne dystryktu radomskiego. Projekt dotyczący dawnego gmachu komisji przewidywał uzupełnienie gmachu Corazziego o nowe skrzydła i nowy front, usytuowane od strony północnej. Budynki w stylu faszystowskiego modernizmu wzniesiono do 1945. Nie zrealizowano do końca założeń urbanistycznych z tego okresu[6].
Zobacz też
Przypisy
- ↑ Szlak Turystyczny Zabytki Radomia. Centrum Informacji Turystycznej w Radomiu.
- ↑ red. W. Kalinowski, Urbanistyka i architektura Radomia, Lublin 1979, ss. 140–141
- ↑ red. J. Sekulski, Encyklopedia Radomia, Radom 2009, s. 27
- ↑ red. S. Witkowski, Radom: dzieje miasta w XIX i XX w., Warszawa 1985, ss. 175, 278
- ↑ red. S. Witkowski, Radom: dzieje miasta w XIX i XX w., Warszawa 1985, s. 278
- ↑ a b red. W. Kalinowski, Urbanistyka i architektura Radomia, Lublin 1979, s. 201
- ↑ red. J. Sekulski, Encyklopedia Radomia, Radom 2009, ss. 227–228
- ↑ J. Łoziński, B. Wolff, Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. III, z. 10, Warszawa 1961, s. 33
- ↑ red. J. Sekulski, Encyklopedia Radomia, Radom 2009, s. 28
- ↑ a b red. J. Sekulski, Encyklopedia Radomia, Radom 2009, ss. 27–28
- ↑ J. Łoziński, B. Wolff, Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. III, z. 10, Warszawa 1961, ss. 33–34
Media użyte na tej stronie
(c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de
Location map of Poland
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Masovian Voivodeship. Geographic limits of the map:
- N: 53.55N
- S: 50.95 N
- W: 19.15 E
- E: 23.25 E
Blue Shield - the Distinctive emblem for the Protection of Cultural Property. The distinctive emblem is a protective symbol used during armed conflicts. Its use is restricted under international law.
Ogłoszenie Aktu 5. listopada, Radom
Autor:
Budynek rządu gubernialnego w Radomiu (przed 1915)
Governorate headquarters in Radom, 1899
Autor: Rafał T, Licencja: CC BY 3.0
Budynek komisji wojewódzkiej w Radomiu
Autor: Rafał C., Licencja: CC BY 3.0
Część budynku urzędu miejskiego w Radomiu
Przejęcie władzy od Austriaków przez tzw. Komitet Pięciu. Radom, 2. listopada 1918.
Projekt budynku urzędu dystryktu radomskiego (lata 40. XX w.)