Pałac Staszica w Warszawie
 nr rej. 370 z 1 lipca 1965 | |
 Pałac Staszica, fasada (2017) | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Adres | ul. Nowy Świat 72 |
| Typ budynku | |
| Styl architektoniczny | |
| Architekt | |
| Rozpoczęcie budowy | 1820 |
| Ukończenie budowy | 1823 |
| Odbudowano | 1947–1950 |
| Pierwszy właściciel | |
Położenie na mapie Warszawy  | |
Położenie na mapie Polski  (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de | |
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  | |
 52°14′15″N 21°01′05″E/52,237500 21,018056 | |
Pałac Staszica[a], właśc. pałac Królewskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk[1] – pałac w Warszawie znajdujący się u zbiegu Krakowskiego Przedmieścia i Nowego Światu.
Klasycystyczny budynek został wzniesiony w latach 1820–1823 z inicjatywy Stanisława Staszica według projektu Antonia Corazziego dla Królewskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Został przebudowany w latach 1892–1893, rewaloryzowany w latach 1924–1926 według projektu Mariana Lalewicza, zniszczony w 1944, odbudowany w latach 1947–1950 według projektu Piotra Biegańskiego. Siedziba m.in. Polskiej Akademii Nauk i Towarzystwa Naukowego Warszawskiego.
Historia
Pałac został zbudowany w latach 1820–1823 w stylu klasycystycznym według projektu Antonia Corazziego dla Królewskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Powstał w miejscu zburzonego w 1816 kościoła dominikanów obserwantów[2].
11 maja 1830 ówczesny prezes Towarzystwa Julian Ursyn Niemcewicz odsłonił przed wejściem do pałacu pomnik Mikołaja Kopernika dłuta Bertela Thorvaldsena.
Po rozwiązaniu Towarzystwa, na skutek powstania listopadowego, w gmachu mieściła się do 1862 Dyrekcja Loterii. W latach 1857–1862 działała Akademia Medyko-Chirurgiczna. Później w murach pałacu znalazło się I Gimnazjum Męskie wraz z internatem. Było ono przeznaczone dla osób wyznania prawosławnego[3].
W 1890 zdecydowano umieścić w pałacu także cerkiew św. Tatiany Rzymianki. Budynek został przebudowany w latach 1892–1895 przez architekta rosyjskiego Władimira Pokrowskiego w stylu bizantyjsko-rosyjskim[4], w nawiązaniu do rzekomej „rosyjskiej przeszłości” tego miejsca – Kaplicy Moskiewskiej[5]. Elewację pokryto majolikową cegłą, z której wykonano szereg starannie rzeźbionych elementów. Na budynku umieszczono pozłacaną cebulastą kopułę, a w czterech rogach dachu – wieżyczki zakończone spiczastymi hełmami[6]. 22 sierpnia 1897 przebudowany gmach odwiedził car Mikołaj II z żoną Aleksandrą. W październiku tego samego roku przystąpiono do budowy dzwonnicy, na której zawieszono 10 dzwonów[7].
W zajęciu w 1915 Warszawy przez wojska niemieckie w pałacu umieszczono Deutsches Soldatenheim, klub dla żołnierzy i oficerów niemieckich[8].
W latach 1924–1926 na podstawie projektu Mariana Lalewicza budowli przywrócono klasycystyczny wygląd[9].
W 1918 pałac stał się siedzibą Towarzystwa Naukowego Warszawskiego[10], a w 1919 w tymczasową siedzibą Państwowego Instytutu Geologicznego[11]. W okresie międzywojennym pałac był także siedzibą:
- Kasy Mianowskiego,
- Państwowego Instytutu Meteorologicznego,
- Instytutu Francuskiego,
- Instytutu Duńskiego,
- Instytutu Węgierskiego,
- Muzeum Archeologicznego,
- Polsko-Amerykańskiej Izby Handlowej,
- czytelni Polskiego Towarzystwa Miłośników Astronomii w lokalu, mieszczącego się tam wówczas Seminarium Matematycznego Uniwersytetu Warszawskiego[12].
Pałac został uszkodzony w czasie nalotów Luftwaffe we wrześniu 1939[13]. 9 sierpnia 1944 budynek został obsadzony przez żołnierzy 2 kompanii VIII zgrupowania wchodzącego w skład zgrupowania „Krybar” i utrzymany przez Polaków do upadku Powiśla[14].
Po wojnie zniszczenia budynku oszacowano na ok. 60%[15]. Pałac został odbudowany w latach 1946–1950 pod kierunkiem Piotra Biegańskiego. Dobudowano także, od strony przedłużonej po wojnie poza Nowy Świat (w kierunku Wisły) ulicy Świętokrzyskiej, budynek szpitala dziecięcego.
Odbudowany Pałac Staszica został przekazany do dyspozycji Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, a później – po jego likwidacji – Polskiej Akademii Nauk. Obecnie Pałac stanowi siedzibę kilku instytutów I Wydziału Akademii oraz archiwum, a od 1981 również reaktywowanego Towarzystwa Naukowego Warszawskiego.
Galeria
Pałac Staszica przed 1939
Pałac Staszica w 1945
Fasada pałacu od strony ul. Świętokrzyskiej
Północna elewacja wewnętrznego dziedzińca pałacu będąca rekonstrukcją fasady kamienicy Mikulskiego przy ul. Bielańskiej
Uwagi
- ↑ Oba człony nazwy pisane są wielkimi literami – jest to wyjątek w nazewnictwie obiektów miejskich. Zob. Ekspertyza Zespołu Ortograficzno-Onomastycznego. W: Rada Języka Polskiego [on-line]. rjp.pan.pl. [dostęp 2016-12-01].
Przypisy
- ↑ Adam Szczypiorski: Ćwierć wieku Warszawy: 1806–1830. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1964, s. 160.
- ↑ Jan Stanisław Bystroń: Warszawa. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1977, s. 178.
- ↑ Benedykt Hertz: Na taśmie 70-lecia. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1966, s. 63.
- ↑ Piotr Paszkiewicz: Pod berłem Romanowów. Sztuka rosyjska w Warszawie 1815–1915. Warszawa: Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, 1991, s. 95, 97. ISBN 83-900047-7-1.
- ↑ Waldemar Baraniewski: MIĘDZY OPRESJĄ A OBOJĘTNOŚCIĄ Architektura w polsko-rosyjskich relacjach w XX wieku (pol.). culture.pl. [dostęp 2009-05-18].
- ↑ Paweł Przeciszewski: Warszawa. Prawosławie i rosyjskie dziedzictwo. Warszawa: Agencja Wydawnicza Egros, 2011, s. 129. ISBN 978-83-89986-73-3.
- ↑ Piotr Paszkiewicz: Pod berłem Romanowów. Sztuka rosyjska w Warszawie 1815–1915. Warszawa: Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, 1991, s. 100. ISBN 83-900047-7-1.
- ↑ Barbara Hensel-Moszczyńska, Anna Topolska (red.): Odzyskana społeczność. Warszawa 1915–1918. Muzeum Warszawy, 2018, s. 56. ISBN 978-83-65777-56-0.
- ↑ Tadeusz S. Jaroszewski: Księga pałaców Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Interpress, 1985, s. 147. ISBN 83-223-2047-7.
- ↑ Marian Marek Drozdowski: Warszawiacy i ich miasto w latach Drugiej Rzeczypospolitej. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1973, s. 189.
- ↑ Marek Graniczny, Halina Urban: Z dziejów budowy gmachów Państwowego Instytutu Geologicznego (1919-1936). pgi.gov.pl. [dostęp 2017-11-23].
- ↑ Urania, czerwiec 1922, nr 2.
- ↑ Marian Marek Drozdowski: Alarm dla Warszawy. Ludność cywilna w obronie stolicy we wrześniu 1939 r. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1969, s. 151.
- ↑ Stanisław Kopf: Powiśle. Warszawskie Termopile 1944. Warszawa: Fundacja „Wystawa Warszawa Walczy 1939-1945”, 1999, s. 76. ISBN 83-87545-18-X.
- ↑ Karol Małcużyński, Wacław Wojnacki: Zwiedzamy nową Warszawę. Warszawa: Spółdzielczy Instytut Wydawniczy „Kraj”, 1950, s. 80.
Bibliografia
- Marian Lalewicz, Pałac Staszica w Warszawie Zarys historyi budowy, przebudowy i odbudowy, Towarzystwo Naukowe Warszawskie, Warszawa 1932, s. 34–58.
- Piotr Biegański: Pałac Staszica – Siedziba Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, Nakładem TNW, Warszawa 1951, s. 172.
Linki zewnętrzne
Media użyte na tej stronie
(c) Mfloryan at pl.wikipedia, CC BY 2.5
Mapa Warszawy - podkład lokalizacyjny
(c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de
Location map of Poland
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Masovian Voivodeship. Geographic limits of the map:
- N: 53.55N
- S: 50.95 N
- W: 19.15 E
- E: 23.25 E
Blue Shield - the Distinctive emblem for the Protection of Cultural Property. The distinctive emblem is a protective symbol used during armed conflicts. Its use is restricted under international law.
Symbol dworu do legendy mapy
Staszic Palace in Warsaw, as it appeared before 1914.
Autor: Adrian Grycuk, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Pałac Staszica w Warszawie od strony ul. Świętokrzyskiej
Pałac Staszica w Warszawie przed II wojną światową
Autor: Tilman2007, Licencja: CC BY-SA 4.0
Warszawa, ul. Nowy Świat 72-74
Autor: Happa, Licencja: CC BY 3.0
Północna fasada wewnętrznego dziedzińca Pałacu Staszica w Warszawie
Pałac Staszica zburzony podczas Powstania Warszawskiego 1944