Pałac Wiśniowieckich i Mniszchów w Wiśniowcu

Pałac Wiśniowieckich i Mniszchów

Pałac, na pierwszym planie Cerkiew Podniesienia Krzyża Św.
Państwo	Ukraina
Obwód	tarnopolski
Miejscowość	Wiśniowiec
Typ budynku	pałac
Styl architektoniczny	barok, rokoko
Ukończenie budowy	1720 r.
Zniszczono	1920 r., 1944 r.
Odbudowano	lata 50. XX wieku
Pierwszy właściciel	Michał Serwacy Wiśniowiecki
Kolejni właściciele	Mniszchowie, Andrzej Mniszech
Położenie na mapie obwodu tarnopolskiego Pałac Wiśniowieckich i Mniszchów
Położenie na mapie Ukrainy (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Pałac Wiśniowieckich i Mniszchów
49°54′N 25°44′E/49,900000 25,733333

Fortyfikacje wokół pałacu w XVIII wieku

Pałac Wiśniowieckich i Mniszchów – położony jest na wysokiej skarpie, nad jarem Horynia^[1] i otoczony systemem fortyfikacji bastionowych. Jest to jedno z najznakomitszych barokowych rezydencjalnych założeń magnackich na Wołyniu.

Historia

Pałac, cerkiew

Pałac Wiśniowieckich i Mniszchów

Pałac Wiśniowieckich i Mniszchów

Pałac Wiśniowieckich i Mniszchów

Zabudowania przy pałacu

Parter pałacu

Hol pałacu na piętrze

Sala pałacu w remoncie

Brama do pałacu

Brama do nieistniejącego kościoła

Widok z pałacu

Cerkiew Podniesienia Krzyża św.

Cerkiew Podniesienia Krzyża św.

Cerkiew zamkowa w XIX w.

Czasy Wiśniowieckich

Nazwa Wiśniowca po raz pierwszy występuje w przywileju króla Władysława Warneńczyka, nadającym tamtejsze dobra w dzierżawę Wasylowi Zbaraskiemu, synowi Fedka, księcia nieświckiego. Wasyl pozostawił trzech synów, którzy w 1463 r. podzielili się spuścizną po ojcu. Wiśniowiec otrzymał wtedy Sołtan, który pierwszy nazwał się kniaziem Wiśniowieckim. Po jego bezpotomnej śmierci dobra do niego należące przeszły na jego bratanków. Wiśniowiec przypadł wówczas Michałowi Zbaraskiemu Wiśniowieckiemu, który jest właściwym protoplastą rodu Wiśniowieckich^[2].

Synowie Michała, Aleksander i Iwan, dali początek dwom liniom rodu: młodszej (tzw. królewskiej), która wygasła ze śmiercią króla Michała Korybuta-Wiśniowieckiego w 1673 r., i starszej, która skończyła się na Michale Serwacym Wiśniowieckim w roku 1744. Wiśniowiec pozostawał przez cały czas w rękach tego rodu, z krótką przerwą gdy w 1593 r. dostał się w posagu Aleksandrze, zamężnej za ks. Jerzym Czartoryskim. W 1614 został odkupiony przez Michała Wiśniowieckiego, ojca Jeremiego Wiśniowieckiego. Jeremi, odziedziczywszy Wiśniowiec, przebudował zamek (być może w typie palazzo in fortezza), powiększając go i wzmacniając w 1640 roku obwarowania, oraz ufundował kościół i klasztor karmelitów bosych. Warownia była tak silna, że w 1648 roku nie zdołali jej zdobyć kozaccy powstańcy Bohdana Chmielnickiego. Po śmierci syna Jeremiego, króla Michała, Wiśniowiec w 1673 roku przeszedł na własność młodszej linii rodu w osobie ks. Dymitra Jerzego^[2], jednak rok wcześniej zamek wiśniowiecki został na skutek zdrady zdobyty przez Turków, a załogę wycięto w pień.

Po 1720 roku na ruinach zamku i pośród wcześniejszych fortyfikacji zaczęto wznosić pałac wg projektu francuskiego architekta majora Jakuba Daprèsa Blangeya z fundacji księcia Michała Serwacego Wiśniowieckiego. Po 1728 roku nastąpiła rozbudowa skrzydeł pałacowych po ślubie hetmana z Teklą Rożą z Radziwiłłów. Powstały ostatecznie układ założenia z dwustopniową gradacją dziedzińców avant-cour i cour d’honneur stanowi najbardziej klarowny przykład kompozycji przestrzennej o genezie francuskiej.

Pałac w Wiśniowcu po barokowej odbudowie w XVIII wieku

Czasy Mniszchów

Po śmierci Michała Serwacego Wiśniowieckiego w 1744 roku Wiśniowiec wraz z 13 kluczami majątków przeszedł poprzez jego wnuczkę Katarzynę Zamoyską do majątku Jana Karola Mniszcha. Za czasów jego rządów pałac rozszerzono i przebudowano w stylu rokokowym kończąc prace około 1781 roku. Jan Karol Mniszech był jednym z pierwszych organizatorów wolnomularstwa w Polsce w związku z tym założył lożę w Wiśniowcu. Okres, kiedy Wiśniowiec należał do przedstawicieli rodziny Mniszchów, jest uznawany za czas największego rozkwitu rezydencji^[3]. W 1783 roku pałac objął Michał Jerzy Mniszech. Wtedy też nowego blasku nabrało życie dworskie, uświetniane przedstawieniami teatralnymi. Książę z zamiłowaniem gromadził pamiątki historyczne. Dwukrotnie goszczono tu króla Stanisława Augusta Poniatowskiego: w 1781, gdy król spotkał się tu z w.ks. Pawłem (późniejszym carem Pawłem I) i w 1787 gdy król udawał się do Kaniowa. Park pałacowy, urządzony z końcem XVIII w. przez ogrodnika Miklera, należał do najpiękniejszych na Wołyniu. W 1806 roku zmarł Michał Jerzy i pałac po nim objął jego syn Karol Filip Mniszech^[2].

W 1846 pałac wraz z bardzo zadłużonym majątkiem odziedziczyli bracia Andrzej Jerzy Mniszech i Jerzy. W 1852 roku Andrzej Jerzy sprzedał pałac gruzińskiej księżnej Abamelek i wywiózł z Wiśniowca do Paryża znaczną część kolekcji malarskiej i sprzedał bibliotekę.

Czasy późniejsze

W 1857 roku pałac kupił Włodzimierz de Broel-Plater, jednak zadłużony majątek został zlicytowany w 1876 roku co doprowadziło do długiego procesu sądowego. W 1913 r. pałac zakupiony został przez hr. Zygmunta Grocholskiego^[2].

Pałac przetrwał I wojnę światową w dobrym stanie i dopiero w 1920 r. w czasie wojny Polski z ZSRR został doszczętnie zniszczony i obrabowany. W 1924 r. Sejmik Krzemieniecki zakupił pałac wraz z parkiem, w związku z czym pałac odnowiono wg projektu architekta Władysława Horodeckiego^[4]. Po odrestaurowaniu pałac przeznaczono na szkołę rzemieślniczą, dom sierot i szpital. Na początku 1938 na murach pałacu w Wiśniowcu ustanowiono tablicę poświęconą Zygmuntowi Robakiewiczowi, skazanego wcześniej wyrokiem sądu za nadużycia finansowe^[5].

Pałac ponownie ucierpiał w 1944 r. w czasie II wojny światowej, po której w latach 50. XX wieku odbudowano go i zamieniono na szkołę^[6].

Architektura

Pałac zbudowany jest w kształcie podkowy z parterowymi, potężnymi skrzydłami, w środkowej części dwukondygnacyjny.

Fortyfikacje

Pałac był otoczony fortyfikacjami bastionowymi z trzema dużymi wysuniętymi bastionami i czwartym mniejszym w narożu od strony rzeki.

Zobacz też

• Wiśniowiec

Bibliografia

• Roman Aftanazy, Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej, t. 5, Ziemie ruskie Korony: Województwo wołyńskie, Warszawa 1994
• Alina Barczyk, Księgozbiór pałacowy w Wiśniowcu w świetle inwentarza z ok. 1760 roku, [w:] Trzeci Ogólnopolski Kongres Studentów i Doktorantów Historii Sztuki. Wybrane materiały, Łódź 2016, s. 5–17
• Andrzej Betlej, Agata Dworzak, Anna Markiewicz, Pałac w Wiśniowcu w świetle inwentarzy staropolskich, Kraków 2016
• Franciszek M. Eysymont, Na zamku wiśniowieckim, „Kłosy”, nr 632, 1877, s. 92–93; nr 634, 1877, s. 116, 118–119, 122.
• Jerzy Kowalczyk, Rezydencje późnobarokowe na Wołyniu, „Przegląd Wschodni”, t. IV, z. 1 (13), 1997, s. 25–73 (artykuł powtórzony następnie w: „Zamojsko-Wołyńskie Zeszyty Muzealne”, t. 2, 2004, 91–137)
• Józef Ignacy Kraszewski, Podróż króla Stanisława Augusta Poniatowskiego do Kaniowa w 1787 roku: podług listów Kazimierza Konstantego hrabiego de Bröl Platera, starosty inflantskiego, Warszawa 1860.
• M. Piotrowski, W sprawie biblioteki i archiwum zamku Wiśniowieckiego, „Miesięcznik Heraldyczny”, t. 9, 1930, s. 146-147.
• Zbigniew Rewski, Rachunki budowy pałacu i kościoła w Wiśniowcu, „Biuletyn Historii Sztuki i Kultury”, t. 7, 1939, s. 69-75
• Tomasz F. de Rosset, Obrazy z Wiśniowca w kolekcji Andrzeja Mniszcha, „Acta Universitatis Nicolai Copernici. Nauki Humanistyczno--Społeczne. Zabytkoznawstwo i Konserwatorstwo”, t. 25 (z. 280), 1994, s. 141-168
• Władysław Tomkiewicz, Dzieje zbiorów zamku Wiśniowieckiego, „Rocznik Wołyński”, t. 3, 1934, s. 413-433.
• JacekJ. Tokarski JacekJ., Lwów i okolice, Bielsko-Biała: Wyd. Pascal, 2007, s. 333-4, ISBN 978-83-7304-776-1, OCLC 749499813 .
• Ukraina zachodnia: tam szum Prutu, Czeremoszu..., zespół red. A. Strojny, K. Bzowski, A. Grossman, Kraków : Wyd. Bezdroża 2005, ISBN 83-921981-6-6, s. 224-5

Obrazy z pałacu Wiśniowieckich

królowa polska Eleonora Habsburżanka

wojewoda Jeremi Wiśniowiecki

koronacja Maryny Mniszchówny na carycę moskiewską

druga scena koronacji moskiewskiej (1605)

Obrazy

Portret Maryny Mniszchówny

Dymitr Wiśniowiecki Bajda

Obraz

Obrazy z zamku^[7]

Dymitr Samozwaniec w stroju koronacyjnym

Caryca Maryna Mniszchówna w stroju koronacyjnym

Ślub per procura Dymitra Samozwańca i Maryny Mniszchówny w Krakowie 12 listopada 1605

Ślub Dymitra Samozwanca i Maryny Mniszchówny w Moskwie 8 maja 1606

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Wiśniowiec
• Pałac w Wiśniowcu na filmie drona, 2018
• Archiwalne widoki pałacu w bibliotece Polona