Pałac chanów krymskich

Kompleks pałacowy Chanów krymskich
Ilustracja
Państwo

 Rosja
 Ukraina

Republika

 Republika Krymu
Autonomiczna Republika Krymu

Miejscowość

Bakczysaraj

Adres

Riechnaja 133

Styl architektoniczny

Architektura islamu

Rozpoczęcie budowy

I poł. XIV w

Zniszczono

1736 – pożar, odbudowany przez Selameta II Gireja

Pierwszy właściciel

Sahib I Girej

Położenie na mapie Krymu
Mapa konturowa Krymu, na dole nieco na lewo znajduje się punkt z opisem „Kompleks pałacowy Chanów krymskich”
Ziemia44°44′55″N 33°52′55″E/44,748611 33,881944
Strona internetowa

Kompleks pałacowy chanów krymskich w Bakczysaraju – pałac, miejsce zamieszkania większości chanów krymskich oraz centrum władzy Chanatu Krymskiego.

Kompleks otoczony murami znajduje się na lewym brzegu rzeki Churuk-Su i składa się z dwóch bram, Wielkiego Meczetu Chan-Dżami, pałacu głównego, wieży Sokoła, cmentarza chanów, haremu, ogrodów perskich oraz innych zabudowań. Obecnie terytorium pałacu z ogrodami zajmuje około 4,3 hektara, co stanowi mniej niż 25% pierwotnej powierzchni[1]. Jest jednym z trzech muzułmańskich kompleksów pałacowych zachowanych w Europie. Dwa pozostałe to Topkapı w Stambule oraz Alhambra w Granadzie. Od XVIII wieku pałac był miejscem m.in. wypoczynku rosyjskiej rodziny carskiej.

W 2003 roku pałac został wpisany na ukraińską listę informacyjną UNESCO – listę obiektów, które Ukraina zamierza rozpatrzyć do zgłoszenia do wpisu na listę światowego dziedzictwa UNESCO.

Historia powstania

Pałac został zbudowany w pierwszej połowie XVI wieku przez jeńców pojmanych w czasie wypraw Tatarów na ziemie Rusi oraz obecnej Ukrainy na rozkaz ówczesnego chana Sahiba I Gireja. Prace prowadzone były pod nadzorem osmańskich, perskich oraz włoskich architektów. Wraz z tworzeniem pałacu chan rozpoczął budowę całego miasta Bakczysaraj jako nowej stolicy. Budowę kompleksu zapoczątkowano najprawdopodobniej w 1532 roku. Pierwszym stawianym obiektem był Wielki Meczet Chan-Dżami, który do XVII wieku nazywany był Meczetem Chana Sahib Gireja[2]. Kompleks był wielokrotnie przebudowywany, prawie każdy z chanów zmieniał jego część, dobudowywał nowe lub burzył i budował od nowa inne budynki. W 1736 roku duża część kompleksu została zniszczona przez pożar. Współczesny kształt zachował się właśnie z tego okresu, odbudowy pałacu i większości budynków przez chana Selameta II Gireja.

Po upadku Chanatu

W 1774 roku, w wyniku podpisanych porozumień pomiędzy Rosją a Turcją (Traktat w Küczük Kajnardży), Chanat krymski stał się w zasadzie rosyjskim protektoratem. W 1783 roku Rosja zaanektowała Krym. Ostatni chan Şahin Girej opuścił pałac i udał się na emigrację. Kompleks przeszedł na własność rosyjskiego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, w której pozostawał do 1917 roku[1]. Pałac był wtedy w zasadzie niedostępny, ponieważ był odwiedzany przez członków rodziny carskiej. 20 maja 1787 roku odwiedziła go Katarzyna II Wielka[3]. Przebywała w nim trzy dni. W związku z jej przyjazdem przebudowano część pałacu i sprowadzono meble oraz dzieła sztuki z Rosji. W późniejszych latach w pałacu bywali też inni członkowie rodziny carskiej. Między innymi w 1818 roku Aleksander I Romanow, w 1837 roku Aleksander II Romanow, a także Mikołaj II Romanow. W okresie wojny krymskiej (1854–1855) w pałacu znajdował się szpital polowy, w którym częste wizyty składał Nikołaj Pirogow[1].

Wielcy poeci a kompleks pałacowy chanów krymskich

Pałac chanów krymskich w 1830 roku

7 września 1820 roku kompleks pałacowy odwiedził Aleksander Puszkin. Z jego wizytą związana jest legenda, wedle której Puszkin ułożył dwie róże, białą i czerwoną, w Fontannie łez. Rezultatem jego pobytu w Bachczysaraj było wydanie w 1824 roku Fontanny Bakczysaraju (Бахчисарайского фонтана). Adam Mickiewicz odwiedził miasto i pałac na jesieni 1825 roku. Kilka z sonetów krymskich wydanych w 1826 roku – Bakczysaraj, Bakczysaraj w nocy, Grób Potockiej, Mogiły haremu – opisuje pałac i miasto[4].

Kompleks pałacowy jako muzeum

MeczetChanowOgolny.jpg

Pierwsze muzeum w kompleksie pałacowym zostało otwarte w 1908 roku. W czasie rewolucji w 1917 roku lokalne władze miały kilka pomysłów na wykorzystanie kompleksu pałacowego dla ludu. Jednak dzięki staraniom tatarskiego artysty Huseina Bodanińskiego, który przekonał władze prowincji, w pałacu zorganizowano Muzeum Historii i Kultury Tatarów krymskich. W 1955 roku nazwa muzeum zostało zmienione na muzeum historyczno-archeologiczne, a w 1979 roku na muzeum historyczno-architektoniczne. Od lat 30. XX wieku w kompleksie pałacowym prowadzone są prace konserwatorskie[1]. W 1991 roku w nowo powstałej Ukrainie został utworzony bachczysarajski państwowy, historyczno-kulturalny zespół muzealny. W jego skład wchodzą m.in. Muzeum Historii i Kultury Tatarów Krymskich (właściwy pałac), Muzeum Malarstwa, Muzeum Etnograficzne. W 2003 roku rozpoczęto nowy etap przywracania pałacu do jego pierwotnego stanu. Prowadzone są prace pod ścisłym nadzorem konserwatorskim.

Lista UNESCO

W 2003 roku pałac został wpisany na ukraińską listę informacyjną UNESCO – listę obiektów, które Ukraina zamierza rozpatrzyć do zgłoszenia do wpisu na listę światowego dziedzictwa UNESCO[5].

Na początku października 2018 rada wykonawcza UNESCO zdecydowało o powołaniu misji, która ma skontrolować stan dziedzictwa kulturowego na okupowanym przez Rosjan Krymie. Według władz Ukrainy Rosjanie niszczą zabytki na półwyspie, zwłaszcza związane z historią Tatarów krymskich, w tym pałac chanów, niszczony pod pretekstem restauracji. Ukraina prowadzi śledztwo w sprawie tych prac restauracyjnych. Efekty monitoringu mają być przedstawione w październiku 2019[6]. W październiku 2019 komisja UNESCO poinformowała o przedłużeniu o rok badań nad stanem dziedzictwa kulturowego na Krymie[7].

Zobacz też

Przypisy

  1. a b c d Oleksa HAIWORONSKI: Khan Palace in Bakhchisaray – SHORT HISTORY OF THE PALACE (ang.). W: Bakhchisaray Historical and Cultural State Preserve [on-line]. [dostęp 2019-01-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-04-11)].
  2. Oleksa HAIWORONSKI: Khan Palace in Bakhchisaray – THE BIG KHAN MOSQUE (ang.). W: Bakhchisaray Historical and Cultural State Preserve [on-line]. [dostęp 2019-01-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-08-24)].
  3. Бахчисарай – виртуальная экскурсия (ros.). W: Туристическая планета Крым [on-line]. [dostęp 2009-08-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-03-03)].
  4. Informacje ogólne o sonetach A. Mickiewicza. W: Lektury [on-line]. [dostęp 2009-08-20].
  5. UNESCO: Bagçesaray Palace of the Crimean Khans (ang.). [dostęp 2019-01-26].
  6. UNESCO rozpocznie monitoring na Krymie. Chodzi o dziedzictwo kulturowe (pol.). W: Polskie Radio [on-line]. 2018-10-10. [dostęp 2019-01-26].
  7. news.allcrimea.net: Unesko na god prodolzhila monitoring situatsii v Krymu. [dostęp 2019-10-26].

Bibliografia

Media użyte na tej stronie

WEBSTER(1830) 1.321 TOMBS OF THE KHANS OF THE CRIMEA.jpg
Bakhchisaray Palace and the Khans cemetery.
Outline Map of Crimea (disputed status).svg
Location map of the disputed Autonomous Republic of Crimea (Ukraine)/Republic of Crimea/Russia
Conformal projection, standard parallels — 45°15's.W.
Template parameters (coordinates of the edges):
MeczetChanowOgolny.jpg
Autor: Pablo000 - Paweł Zaręba, Licencja: CC BY 3.0
Pałacu Chanów widok od strony wejścia głównego
Hansaray1.jpg
Northern entrance and the surrounding buildings of Hansaray in Bakhchisaray, Crimea.