Pałac w Nieborowie
 nr rej. 116-VI-25 z 18.01.1962 i 146 z 12.08.1967 | |
 Fasada pałacu | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
| Adres | Nieborów 232 |
| Typ budynku | |
| Styl architektoniczny | |
| Architekt | |
| Rozpoczęcie budowy | 1695 |
| Ukończenie budowy | 1697 |
| Ważniejsze przebudowy | 1766–1770, 1784, 1922–1929 |
| Pierwszy właściciel | |
| Kolejni właściciele | Konstancja z Niszczyckich i Jerzy Hipolit Towiańscy, Aleksander Jakub Lubomirski (1723–1736), Stanisław i Jan Józef Łochoccy (1736–1766), Michał Kazimierz Ogiński (1766–1774), książę Michał Hieronim Radziwiłł (1774–1841), Michał Gedeon Radziwiłł i jego syn Zygmunt Radziwiłł (1841–1879), Michał Piotr Radziwiłł (1879–1906), Janusz Radziwiłł (1906–1945) |
| Obecny właściciel | 1945 własność państwa – Oddział Muzeum Narodowego w Warszawie |
Położenie na mapie gminy Nieborów _location_map.png "Mapa lokalizacyjna gminy Nieborów") | |
Położenie na mapie Polski  (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de | |
Położenie na mapie województwa łódzkiego  | |
Położenie na mapie powiatu łowickiego  | |
| 52°03′59,6″N 20°04′12,7″E/52,066556 20,070194 | |
| Strona internetowa | |
Pałac w Nieborowie – barokowy pałac zaprojektowany przez Tylmana z Gameren na zlecenie Michała Stefana Radziejowskiego, znajdujący się w Nieborowie. Pałac od 1774 do 1945 należał do rodziny Radziwiłłów. Po drugiej wojnie światowej stał się oddziałem Muzeum Narodowego w Warszawie[1].
Historia
Pomiędzy 1690 a 1696 prymas Michał Stefan Radziejowski nabył Nieborów i wybudował w nim pałac, w którym bywał jednak tylko okazjonalnie[2]. Już w 1697 sprzedał dobra nieborowskie Jerzemu Towiańskiemu[2]. Przez kolejne stulecie często zmieniał właścicieli: byli nimi Aleksander Jakub Lubomirski – miecznik wielki koronny, kuchmistrz wielki koronny i generał, Stanisław Łochocki (kasztelan dobrzyński) i Michał Kazimierz Ogiński – hetman wielki litewski, wojewoda wileński[2].
Od 1774 pałac należał do księcia Michała Hieronima Radziwiłła, który zgromadził tam bogatą kolekcję obrazów mistrzów europejskich - holenderskich, niemieckich, włoskich i hiszpańskich oraz portrety osobistości polskich i obcych, gabinet kilkunastu tysięcy rycin, księgozbiór unikatowych starodruków (od XVI wieku), zespoły mebli polskich, angielskich i francuskich, zbiory sztuki zdobniczej – sreber, porcelany, szkieł i tkanin[1][3]. Cenne globusy z końca XVII w., wybitnego weneckiego kartografa Vincenza Coronellego należały niegdyś do Ludwika XVIII. Zdetronizowany władca jadąc do Kurlandii, zadłużył się u wojewody, a gwarancją długu miały być te dwa olbrzymie dzieła kartograficzne, przedstawiające kulę ziemską oraz mapę nieba[4].
Przez pokoje pałacu w Nieborowie przewinęło się wiele znanych postaci: głowy państw Stanisław August Poniatowski, Fryderyk Wilhelm, cesarz Aleksander I[2], artyści: Julian Ursyn Niemcewicz, Jan Piotr Norblin, Aleksander Orłowski, Stanisław Trembecki[5]. Już w 1835 roku Antoni Blank sporządził liczący 145 stron spis dzieł sztuki przechowywanych w galerii nieborowskiej[2].
Od 1841 roku pałac należał do syna Michała Hieronima – Michała Gedeona Radziwiłła. W połowie XIX wieku zbiory uległy częściowemu rozproszeniu poprzez wyprzedaż, a także wskutek wyjazdu księcia Zygmunta Radziwiłła do Paryża[2]. Kolekcja roślin z oranżerii, będącej własnością cesarską od 1868 roku posłużyła do wyposażenia Nowej Pomarańczarni w warszawskich Łazienkach[2]. Dawną świetność nieborowskiego pałacu zaczął odbudowywać od 1879 ks. Michał Piotr Radziwiłł[2][5]. W 1922 roku z inicjatywy księcia Janusza Radziwiłła pałac został nadbudowany o jedną kondygnację, według projektu Romualda Gutta[5]. Podczas wspomnianej przebudowy pałac zelektryfikowano, zainstalowano łazienki i sanitariaty i w części pomieszczeń założono centralne ogrzewanie[6]. 3 lutego 1945 pałac został znacjonalizowany w ramach reformy rolnej. Następnie przekazano go Muzeum Narodowemu jako oddział[7].
W pałacu i oficynie utworzono dom pracy twórczej dla ludzi nauki i artystów a reprezentacyjne sale pierwszego piętra udostępniono zwiedzającym. Obiekt należy do najlepiej zachowanych siedzib arystokratycznych w Polsce[6].
Pałac wpisano do rejestru zabytków 18 stycznia 1962[8].
Architektura
Barokowy pałac na planie prostokąta pierwotnie posiadał dwie kondygnacje. Fasada była symetryczna, 13-osiowa z dwiema wysuniętymi w kierunku dziedzińca kwadratowymi wieżami skrajnymi o czterech kondygnacjach, nakrytych barokowymi hełmami. Budynek główny przykryty był dachem czterospadowym krytym blachą miedzianą. W latach 1766-1770 podczas prac renowacyjnych pałac otrzymał na szczycie frontonu od strony dziedzińca postać tańczącego Bachusa, mogąca pochodzić z pracowni Jana, Jerzego Plerscha. Za czasów Ogińskiego we frontonie od strony dziedzińca umieszczono mitrę książęcą, a nad kartuszem herbowym Oginiec i Pogoń ze złoconego brązu skrzyżowaną buławę i buzdygan, jako oznaka siedziby hetmana[6].
Przy elewacji północnej znajdują się dwie wieże ozdobione boniowaniem, pilastrami, gzymsami i blendami. Na wieżach hełmy barokowe. Na osi elewacji północnej i południowej pozorne ryzality z tympanonami. We frontonie elewacji ogrodowej w końcu XVIII w. na miejsce herbu Ogińskich wstawiono herb Radziwiłłów Trąby[6]. Podczas przebudowy pałacu w początkach XX w. wymieniono konstrukcję dachu na wysoki, łamany kryty dachówką, w którym umiejscowiono dobudowaną trzecią kondygnację. Umieszczono w niej pokoje gościnne, dodatkowo z połączeniem pokoi w wieżach. Układ wnętrza dwutraktowy[9].
Na polecenie Ogińskiego niektóre wnętrza zaprojektowano w stylu rokoko. Reprezentacyjna klatka schodowa wyłożona została kafelkami holenderskimi a reprezentacyjne komnaty na pierwszym piętrze otrzymały wystrój rokokowy. Wystrój ten w Salonie Czerwonym, jedna z najbardziej reprezentacyjnych sal pałacu, z portretem Anny Orzelskiej pędzla Antoine’a Pesne’a i w sypialni zachował się do dzisiaj. Z tego okresu pochodzą rokokowe nadproża kominków i ich płyty[6][4].
Przy wsparciu żony Heleny Michał Hieronim kontynuował urządzanie wnętrz w stylu rokokowym i klasycystycznym na podstawie projektu Szymona Bogumiła Zuga[5]. W 1784 według jego projektu przebudowano w stylu neoklasycystycznym Gabinet Żółty i Zielony[3]. Zug był również autorem projektu ogrodu francuskiego wokół pałacu[1].
Ogrody
W skład zespołu pałacowego wchodzi również zabytkowy park zaprojektowany przez Tylmana z Gameren, przekomponowany w XVIII w. zrekonstruowany w latach 1949-1950 według projektu profesora Gerarda Ciołka. Główną osią założenia jest aleja lipowa od pałacu do półokrągłego występu w fosie zwanego "aha" z pasem trawnika pośrodku. Zachodnią granicę ogrodu stanowi kanał w kształcie litery "L" o długości ramion 330 m i 120 m z trzema basenami. Po stronie wschodniej kanału rozciąga się szpaler lipowo-grabowy. W północno-zachodniej części parku znajduje się duży staw z wysepką, oddzielony od kanału groblą wysadzaną topolami i lipami[6]. Za kanałem park krajobrazowy z początku XVIII w.[10] oraz liczne budynki gospodarcze[8]. Od sierpnia 2014 do lutego 2015 płaskorzeźba Porwanie Persefony przez Hadesa poddana była gruntownej konserwacji[11].
Pałac w mediach i kulturze
W pałacu i otaczającym go ogrodzie kręcono m.in. filmy i seriale: Akademia Pana Kleksa (1984), Pan Samochodzik i niesamowity dwór[12], Kariera Nikodema Dyzmy, Plebania, Popioły, Ojciec Mateusz, Borys Godunow, Chłopi, Dama Pikowa[13], Dzieje grzechu, Frankenstein, Hans Christian Andersen, Lalka, Lotna, Łuk Erosa, Nowe przygody Arsena Lupin, Pensja Pani Latter, Szuler, Wielka miłość Balzaka i Złoto dezerterów[14].
Pałac był odwiedzany również w XIX i XX wieku przez artystów[5]. Konstanty Ildefons Gałczyński, jeden z gości obiektu, napisał na temat miejscowej rzeźby z czasów rzymskich poemat Niobe[15][5].
Przypisy
- ↑ a b c Muzeum w Nieborowie i Arkadii, Historia zespołu pałacowo-ogrodowego w Nieborowie, nieborow.art.pl [dostęp 2016-06-03].
- ↑ a b c d e f g h Nieborów, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VII: Netrebka – Perepiat, Warszawa 1886, s. 40.
- ↑ a b Historia zespołu pałacowo-ogrodowego w Nieborowie. www.nieborow.art.pl. [dostęp 2021-05-03].
- ↑ a b Cudownie ocalony pałac – Nieborów. Dzieje w miejsce zaklęte, niezlasztuka.net, 1 marca 2015 [dostęp 2021-05-05].
- ↑ a b c d e f Bartłomiej Kaczorowski: Zabytki architektury polskiej. Wyd. 2 zmienione. 2009, s. 6. ISBN 978-83-02-10662-0.
- ↑ a b c d e f Tadeusz. S. Jaroszewski: Pałace w Polsce (Przewodnik). Warszawa: 2000, s. 125-135. ISBN 83-7200-585-0.
- ↑ Nieborów, 1945-1970: ksiȩga pamiątkowa, Warszawa: Muzeum Narodowe, 1970, s. 144-145 (pol.).
- ↑ a b Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków na terenie województwa łódzkiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 32. [dostęp 2016-07-02].
- ↑ Zamki i pałace województwa łódzkiego, zamkilodzkie.pl [dostęp 2016-06-03].
- ↑ Wojciech Jankowski, Mały przewodnik po Polsce, Wydawnictwo Sport i Turystyk Warszawa 1983 ISBN 83-217-2329-2 s. 198
- ↑ Po zimowej przerwie znów można zwiedzać Pałac w Nieborowie, onet.pl, 1 marca 2015 [dostęp 2016-06-03] [zarchiwizowane z adresu 2015-07-24].
- ↑ Edukacja - Pałac w Nieborowie (pol.). Muzeum Narodowe w Warszawie. [dostęp 2016-06-15].
- ↑ Dama pikowa (pol.). FilmPolski.pl. [dostęp 2022-04-02].
- ↑ Nieborów, Polska na filmowo [dostęp 2016-06-15] [zarchiwizowane z adresu 2016-06-17].
- ↑ Konstanty Ildefons Gałczyński: Niobe (pol.). Oficjalna witryna Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego: kigalczynski.pl. [dostęp 2016-07-18].
Media użyte na tej stronie
(c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de
Location map of Poland
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Łódź Voivodeship. Geographic limits of the map:
- N: 52.45 N
- S: 50.78 N
- W: 17.95 E
- E: 20.75 E
Blue Shield - the Distinctive emblem for the Protection of Cultural Property. The distinctive emblem is a protective symbol used during armed conflicts. Its use is restricted under international law.
Symbol zamku do legendy mapy
Logo Pomników Historii Polski
Autor: Jolanta Dyr, Licencja: CC BY-SA 3.0
Lwy w parku a Nieborowie