Pałac w Sarnach

Pałac w Sarnach

Schloss Scharfeneck

nr rej. pałac A/4792/1946 z 24.06.1968, spichrz A/4761/905/WŁ z 24.06.1982; park A/4759/891/WŁ z 25.06.1982; wystrój, w tym malowidło, w kaplicy św. Jana Nepomucena B/818/539 z 19.08.1996; kamienny kartusz herbowy B/820/541 z 19.08.1996
Zespół pałacowy Sarny
Państwo	Polska
Województwo	dolnośląskie
Miejscowość	Sarny
Typ budynku	pałac
Styl architektoniczny	renesans
Inwestor	Fabian von Reichenbach
Ukończenie budowy	1661
Ważniejsze przebudowy	1661–1738[1], 1819–1820, 1971–1973, 1974–1977
Kolejni właściciele	Friedrich von Czeschaw; Niklas, Hans, Janko von Pradel; Heinrich von Stillfried; Georg, Fabian, Rudolf, Adolf, Christoph von Reichenbach; Johann Georg, Johann Ernst, Johann Franz Anton, Johann Joseph Leonhard, Friedrich Wilhelm, Adolf Sigismund, Gustav Adolf von Götzen; Heinrich, Max Scheider; Franz i Eleonora „Lilly” Poppler, Państwowe Przedsiębiorstwo Hodowlane; Agencja Nieruchomości Rolnych; Fundacja Odbudowy Dworu Sarny
Położenie na mapie gminy Radków Pałac w Sarnach
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Pałac w Sarnach
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego Pałac w Sarnach
Położenie na mapie powiatu kłodzkiego Pałac w Sarnach
50°32′47″N 16°27′46″E/50,546389 16,462778

Galeria: zespół pałacowy

Pałac w Sarnach

Pałac w Sarnach

Pałac w Sarnach

Sarny. Wieża pałacu

Pałac w Sarnach

Spichrz w Sarnach

Sarny. Spichlerz

Sarny. Spichlerz

Sarny. Budynek gospodarczy

Sarny. Budynek gospod.

Sarny. Pałac

Sarny. Piaskownica zrobiona z belek stropowych

Sarny.

Sarny. Portyk

Sarny. Portyk

Sarny. Pilaster

Stajnie w zamku Sarny

Pałac letni w Sarnach

Herby Johanna Georga i Marii Elżbiety von Götzenów pod pietą

Galeria: budynek bramny

Budynek bramny

Budynek bramny

Podziemia budynku bramnego w zamku Sarny

Sala w budynku bramnym

Sala w budynku bramnym

Sala w budynku bramnym

Ambrazura w budynku bramnym

Galeria: Kaplica J.Nepomucena, herb

Ołtarz

Fresk na sklepieniu

Tablica Lilly Poppler z d. Rössler (1907-1940)

Herb Goetzenów na kościele w Bożkowie

Pałac w Sarnach^[2] – powstał w 1661 r. w Sarnach z przebudowy renesansowego dworu^[3], dokonanej przez von Götzenów.

Położenie

Pałac położony jest w Sarnach – przysiółku wsi Ścinawka Górna w Polsce w województwie dolnośląskim, w powiecie kłodzkim, w gminie Radków na skraju wsi w malowniczym miejscu, na skarpie w rozwidleniu rzek Włodzicy i Ścinawki^[4].

Historia

Pierwotny obiekt zbudowano przed XV w. Początkowo był skromnym dworem obronnym. Renesansowy, trójkondygnacyjny dwór wybudowany w 1590 r.^[5] przez Fabiana von Reichenbacha^[4] przebudowany został na pałac w 1661 r. i w pierwszej połowie XVIII w. przez Götzenów^[4]. Pałac był wtedy jedną z najbardziej okazałych rezydencji rodowych na ziemi kłodzkiej.

W latach 20. XVIII w. hrabia Franciszek Antoni Götzen wybudował w ramach założenia kaplicę Św. Jana Nepomucena, bogato zdobioną freskami poświęconymi świętemu męczennikowi oraz innym świętym. Budowa trwała jednocześnie z finansowaną przez hrabiego przebudową kościoła parafialnego (obecnie bazyliki mniejszej) w pobliskich Wambierzycach.

Zespół pałacowo-folwarczny został w XIX wieku sprzedany przez rodzinę Götzenów i, jak wiele rezydencji Hrabstwa Kłodzkiego, zaczął podupadać. Największe zniszczenia miały miejsce po 1989 r. i likwidacji państwowych gospodarstw rolnych, kiedy zespół był z jedynie formalnym nadzorem właścicielskim. W latach 90. XX w. wydzielono i sprzedano osobom prywatnym pałac letni, w którym obecnie mieszczą się pokoje gościnne. Reszta obiektu była zamieszkiwana przez kilka rodzin byłych pracowników PGR a główny budynek popadał w ruinę.

Na początku 2010 r. zainteresowanie przejęciem nieruchomości wyraziła brytyjska fundacja Save Britain’s Heritage, która pod patronatem Karola, księcia Walii, miała zamiar przekształcić zespół w wielofunkcyjny obiekt z mieszkaniami prywatnymi i pomieszczeniami dostępnymi publicznie. Mimo spotkania przedstawicieli fundacji, księcia Karola, generalnego konserwatora zabytków Tomasza Merty i ministra kultury Bogdana Zdrojewskiego, nie doszło do przejęcia nieruchomości przez fundację. Agencja Nieruchomości Rolnych, podlegająca ministrowi rolnictwa, w 2011 i 2013 wystawiła nieruchomość na sprzedaż w trybie przetargu z ceną wywoławczą ok. 1,5 mln zł, jednak bez skutku.

Pod koniec 2013 r. Agencja Nieruchomości Rolnych w trybie negocjacji sprzedała obiekt osobom prywatnym, które powołały Fundację Odbudowy Dworu Sarny. Fundacja zadeklarowała utworzenie w zespole pałacowym instytucji kultury muzycznej^[6].

Stan po prywatyzacji

Od początku 2014 r. trwają prace remontowe, w trakcie których odbudowano dach XVII-wiecznego spichlerza dworskiego przy udziale funduszy Urzędu Marszałkowskiego Województwa Dolnośląskiego. Jako pierwszy w 2017 r. otwarto po kompleksowym remoncie dom bramny, jeden z najstarszych obiektów zespołu, w którym mieści się punkt obsługi ruchu turystycznego i przejście do kaplicy Św. Jana Nepomucena. Trwają prace nad pozyskaniem dotacji remontowych. W 2016 r. Fundacja otrzymała 400 tys. zł z funduszy Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego na ratunkowe prace konstrukcyjne w budynku dworu^[7] oraz 180 tys. zł na ratunkowy remont hełmu wieży.

Zespół pałacowy bierze udział w powołanej w 2014 r. Fundacji Ochrony Dziedzictwa Kulturowego Hrabstwa Kłodzkiego mającej na celu promocję zabytków regionu, a skupiającej pałace w Sarnach, Gorzanowie, Kamieńcu i Żelaźnie, Dom pod Twierdzą w Srebrnej Górze oraz Wapiennik w Starej Morawie.

Zwiedzanie głównego budynku jest bezpłatne. Możliwe jest również wejście na wieżę, mającej charakter punktu widokowego^[8]. Niektóre sale pałacu połączone są amfiladami.

Właściciele^[5]

• 1350–1406 – von Czeschaw:
  • 1350–1406 – Fryderyk
• 1406–1564 – Pradelowie:
  • od 1406 – Niclas
  • 1480 – Niclas Grotz
  • 1480, 1494 – Hans
  • 1564 – Henryk
• 1565 – Henryk von Stillfried Starszy
• 1565–1625 – von Reichenbachowie:
  • Grzegorz
  • 1602 – Fabian (1547–1605) ze Stoszowic
  • Adolf
• 1628 – jezuici z Kłodzka
• 1661–1875 – von Götzenowie:
  • 1661 – Jan Grzegorz (1623–1679)
  • Jan Franciszek (1667–1707)
  • Franciszek Antoni(niem.) (1693–1738)^[1]
  • do 1771 Jan Karol Józef Leonard (1716–1771)^[9]
  • 1771–1774 Friedrich Wilhelm von Götzen Starszy(niem.) (1734–1794)
  • od 1796 – Adolf (1770–1847)
  • do 1875 – Gustaw Adolf (1866–1910)
• od 1876 – Schneiderowie z Jugowic:
  • 1876 – Henryk
  • 1890, 1894 – Max
• 1917 – Rudolf Röβler
• 1937–1945 – prof. Franz Poppler, Eleonora Lilly Poppler z domu Röβler (Rössler) (1907–1940)
• po 1945 – Państwowe Przedsiębiorstwo Hodowlane, potem Agencja Nieruchomości Rolnych
• od 2013 – Fundacja Odbudowy Dworu Sarny

Kaplica

Kaplica pw. św. Jana Nepomucena wzniesiona została w latach 1722–1730 w kształcie elipsy^[1]. Jej najlepsze czasy przypominają freski iluzoryczne na ścianach i sklepieniach^[4] z 1738 r.^[5] Jest on główną postacią fresków. Na jednych unoszą go aniołowie, na innych trzyma palmę męczeństwa, na kolejnych ośmiu są sceny z jego życia. Poza św. Janem Nepomucenem znajduje się tam również herb Götzenów, św. Apolonia i św. Barbara – patronki rodu, a także m.in. Antoni Padewski, Franciszek Ksawery, Franciszek z Asyżu, Jan Boży, Jan Sarkander, Jan Jałmużnik, Jan Chrzciciel. Polichromie, które wyszły spod pędzla Jana Franciszka Hoffmanna z Kłodzka^[4], były później dwukrotnie konserwowane w 1850 r. i w latach 1971–1977^[1] i zachowały się do czasów obecnych^[4].

Opis zniszczeń

Z dziedzińca pałacu można zobaczyć całą posiadłość z kilkoma budynkami gospodarczymi oraz zabytkowym spichlerzem z drugiej połowy XVII w., w którym kilka lat temu zawalił się dach^[6]. W 2014 r. rozebrano pozostałości zawalonego dachu i wykonano nowy dzięki dotacji Urzędu Marszałkowskiego Województwa Dolnośląskiego.

W 2013 r. zespół był w bardzo złym stanie. Przez nieszczelny dach woda przelewała się przez wszystkie kondygnacje. Zdewastowane pomieszczenia, w których brak podłóg, futryn i drzwi, zawalone były cegłami i resztkami z pieców. Komnatę na drugiej kondygnacji zajmowały wielkie belki ze stropu, które runęły. Kolejne piętro przez zniszczoną podłogę było niedostępne. Złodzieje kradli wszystko od kafelków ze ścian po kafle piecowe. Pałac Götzenów z oknami zasłoniętymi deskami w owym czasie nie przedstawiał się najlepiej^[6].

W skład zespołu pałacowego Sarny wchodzą jeszcze:

• pałac letni – wybudowany w 1730 r. Obiekt dwukondygnacyjny pokryty dachem mansardowym z lukarnami. Nad wejściem znajdował się kartusz z herbami budowniczego pałacu hrabiego Franza Antona von Götzena (1693–1738) i jego żony Marii Anny (Marianne) von Stillfried^[10], córki Raymunda Erdmanna Antona barona Stillfrieda von Rattonitz (1672–1720)^[11] z Nowej Rudy. Kartusz skradziono w 1996 r. Pałac pozostaje od lat 90. XX w. w odrębnej własności od głównego założenia
• spichrz z drugiej połowy XVII w.
• park z XVIII-XIX w. projektu wielkiego pruskiego architekta krajobrazu Eduarda Petzolda.

Działania kulturalne

Festiwal Góry Literatury

Grzegorz Gauden, Mikołaj Łoziński, VI Festiwal Góry Literatury, 2020

Monika Płatek i Edwin Bendyk, VI Festiwal Góry Literatury, Pałac w Sarnach, 2020

Kazimiera Szczuka, Jaga Hupało, VI Festiwal Góry Literatury, Pałac w Sarnach, 2020

Piotr J. Fereński, Joanna Lamparska, VI Festiwal Góry Literatury, Pałac w Sarnach, 2020

Scena barokowa Kotlina Kłodzka. M. Gawlas, M. Świątkiewicz, J. Młynarczyk, '21

Scena barokowa Kotlina Kłodzka. J. Młynarczyk (viola), 2021

We wrześniu 2014 r. zaprezentowano wystawę zdjęć opuszczonych pałaców Dolnego Śląska i Wielkopolski autorstwa Patrycji Makowskiej.

W lipcu 2015 r. odbyła się I Międzynarodowa Letnia Szkoła Muzyki Dawnej Schloss Scharfeneck z udziałem wykładowców i studentów z Polski, Niemiec, Belgii, Holandii, Czech i Słowacji. W sierpniu 2015 r. odbył się w kaplicy św. Jana Nepomucena koncert „Omnes Sancti Dei” Zespołu Męskiego „Gregorianum”, podczas którego zabrzmiały nieprezentowane od stuleci utwory z repertuaru krakowskiej Kapeli Rorantystów, m.in. Magnificat Jeana L’Heritier^[12].

W lipcu 2016 r. odbyła się II Międzynarodowa Letnia Szkoła Muzyki Dawnej oraz koncert orkiestry Arte dei Suonatori i klawesynisty Marcina Świątkiewicza.

W lipcu 2017 r. orkiestra Arte dei Suonatori ponownie odwiedziła Sarny z programem utworów Georga Philipa Telemanna, przywożąc do Wambierzyc i Saren solistki Reiko Ichise (viola da gamba) i Bolette Roed (flet prosty).

W sierpniu 2017 r. odbyła się III Międzynarodowa Letnia Szkoła Muzyki Dawnej, podczas której klasy mistrzowskie prowadzili światowej sławy cynkista Jeremy West, puzonistka Stephanie Dyer i kontratenor Jakub Burzyński.

Pałac w Sarnach we wrześniu 2016 r. i 2017 r. brał udział w Europejskich Dniach Dziedzictwa.

W ramach Festiwalu Góry Literatury w pałacu i w parku odbywają się spotkania z pisarzami i naukowcami, w których uczestniczyli m.in.: Edwin Bendyk, Grzegorz Gauden, Joanna Lamparska, Mikołaj Łoziński, Monika Płatek, Kazimiera Szczuka, Karol Maliszewski, Adam Leszczyński.

Przypisy

Bibliografia

• Tadeusz Bieda U podnóża Gór Stołowych. Historia miejscowości Gminy Radków, wyd. II, Wydawnictwo Maria, Radków, 2008, ISBN 978-83-60478-55-4, s. 139–150
• Romuald M. Łuczyński Zamki, dwory i pałace w Sudetach, Legnica, 2008, ISBN 978-83-89102-63-8, s. 379–384
• Słownik geografii turystycznej Sudetów. Góry Sowie, Wzgórza Włodzickie, tom 11, pod red. Marka Staffy, Wrocław, Wyd. I-BiS, 1995, s. 331–334, ISBN 83-85733-12-6.