Pałac w Zebrzydowicach

Pałac w Zebrzydowicach
Symbol zabytku nr rej. 371/53 z 12.01.1953 oraz 202/60 z 02.03.1960[1]
Państwo

 Polska

Miejscowość

Zebrzydowice

Adres

ul. Księdza Antoniego Janusza 21 43-410 Zebrzydowice

Typ budynku

pałac

Styl architektoniczny

barok

Właściciel

gmina Zebrzydowice

Położenie na mapie gminy Zebrzydowice
Mapa konturowa gminy Zebrzydowice, blisko centrum u góry znajduje się ikonka pałacu z opisem „Pałac w Zebrzydowicach”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa śląskiego
Mapa konturowa województwa śląskiego, blisko centrum po lewej na dole znajduje się ikonka pałacu z opisem „Pałac w Zebrzydowicach”
Położenie na mapie powiatu cieszyńskiego
Mapa konturowa powiatu cieszyńskiego, u góry po lewej znajduje się ikonka pałacu z opisem „Pałac w Zebrzydowicach”
Ziemia49°52′53,06″N 18°36′58,64″E/49,881406 18,616289

Pałac w Zebrzydowicach – dawny gotycki zamek, później barokowy pałac w Zebrzydowicach, w powiecie cieszyńskim.

Historia

Pierwszy zamek został wzniesiony na przełomie XV/XVI wieku. Świadczą o tym odkryte fragmenty ścian o gotyckim rodowodzie. Także same umiejscowienie obiektu sugeruje jego obronny charakter. Położony nad rzeką Pietrówką od wschodu i północy otoczony był stawem, od zachodu bagnistą łąką. Z powodu późniejszych przebudów oraz braku materiałów ikonograficznych nie jest możliwe odtworzenie jego pierwotnego wyglądu.

Najstarszymi właścicielami zamku była rodzina Mikesz z Jedłownika (ok. 1467 r.), która sprzedała zamek Janowi Burzejowi z Klvova. Kolejnym właścicielem zamku był Paweł z Kornic i Šumperku. W roku 1524 Hynek Bielik z Kornic za kwotę 1550 węgierskich dukatów sprzedał Zebrzydowice (razem z pobliskimi Marklowicami) Jerzemu Liszce z Niemieckiej Lutyni. Jego wnuk Hynek Liszka odziedziczył rodowy majątek w roku 1575. Dzięki Hynkowi posiadamy najstarszą wzmiankę o „twierdzy Zebrzydowice”. 14 marca 1580 doszło do krwawej bójki między goszczącym w Zebrzydowicach Jaremiaszem Szobiszowskim a gospodarzem. W jej wyniku Hynek został poważnie zraniony, a dla potomnych zachował się sądowy opis zajścia. Kłopoty ze zdrowiem i zadłużenie Zebrzydowic zmusiły Hynka do sprzedania wsi w roku 1583.

W następnych wiekach często zmieniali się właściciele miejscowości, a majątek zebrzydowicki podzielono na kilka działów. W wyniku tego wyodrębniły się Zebrzydowice Górne, w których istniał drewniany dwór, niezachowany do dziś oraz Zebrzydowice Dolne, w nich znajduje się pałac wzniesiony w miejscu wcześniejszego zamku.

13 marca 1747 roku hrabia Karol Józef Hoditz von Volfranitz sprzedał zamek baronowej Marii Agnieszce de Mattencloit i jej małżonkowi Franciszkowi Ludwikowi, uzyskawszy za niego cenę 35.000 florenów. Zamek przebudowany został na otoczony parkiem pałac (rezydencje reprezentacyjną) w stylu barokowym w 1764 r. przez barona Jana Ryszarda von Mattencloit i jego małżonkę Marię Renatę von Beess. Majątek pozostał w rękach baronów de Mattencloit przez 140 lat, a zebrzydowicki dwór stał się ich główną siedzibą przeżywając wówczas czas swej największej świetności. Przy wykorzystaniu starych murów wzniesiono pałac na planie prostokąta w stylu niemieckiego baroku. Po stronie północno-zachodniej pałacu rozciągał się, ukształtowany w formie dwóch tarasów, prawie dwuhektarowy park. Parter budowli oszkarpowano co nawiązywało do jej obronnych początków. Pierwsze piętro oddzielone zostało gzymsem od przysadzistego przyziemia. Jego narożniki zostały zaokrąglone, elewacje ozdobiono lizenami z belkowaniem, które oddzielały od siebie prostokątne okna nakryte ozdobnymi gzymsami. Główną ozdobą frontowej ośmioosiowej fasady stał się przewyższający elewację ryzalit, z szeroką bramą w parterze, na piętrze ujęty parami pilastrów o kompozytowych kapitelach i zwieńczony trójkątnym przyczółkiem. W jego szczycie umieszczono okrągły kamienny kartusz z herbami baronów de Mattencloit i Beessów (wokół herbów znajdują się nieczytelne dzisiaj napisy fundatorów >ETE>MATTENCLOIT>RENATA>TE>BEEHS i zatarta data, prawdopodobnie 1764). Całość budynku została przykryta mansardowym dachem z dwoma symetrycznymi lukarnami.

Fasada pałacu

Jan Baptysta de Mattencloit w 1836 r. wykupił Zebrzydowice Górne i ponownie zjednoczył wioskę. Jednakże przeprowadzone po Wiośnie Ludów w roku 1848 zmiany znoszące obowiązek pańszczyzny spowodowały poważne kłopoty finansowe rodziny de Mattencloit. W roku 1887 zadłużenie majątku przekroczyło jego wartość i decyzją Sądu Obwodowego w Cieszynie został wystawiony na licytację. Dodatkowo w 1888 r. zmarł ostatni z rodu właściciel Zebrzydowic – Emeryk Emanuel de Mattencloit. Zadłużoną wieś, 25 kwietnia 1888 r. zakupił hrabia Henryk Larisch von Mönnich, ówczesny właściciel Frysztackiego Państwa Stanowego, pochodzący z jednego z najbardziej wpływowych rodów w Austro-Węgrzech, czesko-austriackiego rodu Larischów. Pod koniec XIX wieku nowi właściciele przebudowali pałac - do piętrowego budynku dobudowali oficyny. Ostatnim właścicielem pałacu (jak i Zebrzydowic) był Jan Henryk hrabia Larisch von Mönnich.

Podczas II wojny światowej pałac spłonął, lecz po zniszczeniach wojennych został zrekonstruowany w latach 1958-1963 r., a po rozbudowie w 1970 r. przeznaczony na cele kulturalne. Miejscowe władze, jako nowy właściciel pałacu, postanowiły wówczas dobudować do wschodniej ściany salę widowiskową. Obecnie znajduje się tu Gminny Ośrodek Kultury i Punkt Informacji Turystycznej oraz restauracja, a na terenach przylegających do pałacu znajduje się amfiteatr, molo widokowe oraz Ośrodek Sportów Wodnych "Młyńszczok".

Turystyka

Tuż obok pałacu przebiegają znakowane szlaki:

Przypisy

  1. Rejestr zabytków nieruchomych – województwo śląskie, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2021.
  2. Zarchiwizowana kopia. [dostęp 2013-09-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-01-16)].

Bibliografia

  • Marcin Żerański: Śląsk Cieszyński. Od Bielska-Białej do Ostrawy. Cieszyn: Pracownia na pastwiskach, 2012, s. 96. ISBN 978-83-933109-3-7.
  • Zamki w Polsce – Zebrzydowice (pol.). [dostęp 2013-09-15].
  • Michał Kowalski: Śląska Cieszyński – Po obu stronach Olzy. Wyd. II. Kraków: Amistad – Program PolskaTurystyczna.pl, 2009, s. 137. ISBN 978-83-7560-069-8.
  • Eksploratorzy.com.pl (pol.). 2009-10-14. [dostęp 2013-09-15].
  • Damian Dąbrowski: Pałace Śląska – Zebrzydowice (pol.). sierpień 2009. [dostęp 2013-09-15].
  • Weronika Szewczyk: Wokół Beskidu Śląskiego - przewodnik turystyczny. Wyd. 1. Kraków: Wydawnictwo "Compass", 2012, s. 29. ISBN 978-83-7605-333-2.

Media użyte na tej stronie

Silesian Voivodeship location map2.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of en:Silesian Voivodeship with counties (powiats) and municipalities (gminas). Geographic limits of the map:
  • N: 51.1617 N
  • S: 49.2956 N
  • W: 17.8872 E
  • E: 20.0559 E
Cieszyn County location map02.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Cieszyn County with urbanized area highlighted. Geographic limits of the map:
  • N: 49.95 N
  • S: 49.50 N
  • W: 18.55 E
  • E: 19.03 E
Distinctive emblem for cultural property.svg
Blue Shield - the Distinctive emblem for the Protection of Cultural Property. The distinctive emblem is a protective symbol used during armed conflicts. Its use is restricted under international law.
Legenda dwor.svg
Symbol dworu do legendy mapy
Szlak rowerowy czerwony.svg
Czerwony szlak rowerowy
Szlak rowerowy zielony.svg
Zielony szlak rowerowy
POL Szlak żółty.svg
Żółty szlak turystyczny.
Upper Silesia coat of arms.png
Historical coat of arms of Upper Silesia (Oberschlesien). The region is now in Poland and there exists the voivodship of Silesia, but it has different borders.
Szlak rowerowy żółty.svg
Żółty szlak rowerowy