Pałasz

Pałasz m/1808 (XIX w.)

Pałasz (od węg. pallos) – jednoręczna sieczno-kolna broń biała, z prostą jedno- lub obosieczną głownią. Pałasze posiadały najczęściej rękojeści w stylu szablowym (rzadziej mieczowym/rapierowym)[1][2].

Szczególnym typem pałasza jest pałasz koszowy o obosiecznej głowni i rękojeści z furdymentem. Pałasze tego typu od XVII wieku po dziś dzień są narodową (reprezentacyjną) bronią Szkotów.

Historia

Pałasze znane były w Europie i na Bliskim Wschodzie już w średniowieczu, jednak szerszą popularność zdobyły dopiero w XVII w. stopniowo wypierając używane na zachodzie Europy rapiery i szpady[2].

Początkowo miały często rękojeści otwarte, a od XVIII w. normą stały się już rękojeści zamknięte, wyposażone w sam kabłąk bądź bardziej rozbudowaną oprawę wykorzystującą dodatkowo obłęki i/lub tarczki. Pochwy pałaszy wykonywano początkowo z drewna (oprawionego skórą) z metalowymi okuciami, a od XIX w. zaczęto stosować pochwy całkowicie metalowe[2].

Od XVIII w. pałasze znajdowały się na wyposażeniu głównie dragonów i kirasjerów, następnie zyskując popularność również w innych formacjach kawaleryjskich[2] oraz w piechocie. Pałaszy używano do końca ogólnego stosowania długiej broni białej jako broni bojowej, po czym zostały sprowadzone do roli broni paradnej.

Pałasz w Polsce

W języku staropolskim nazwę „pałasz” stosowano jako ogólne określenie różnych typów długiej broni bocznej jak np. szable i tasaki używane przez wojsko, co może być mylące w przypadku określania konkretnego typu broni na podstawie źródeł historycznych. Stąd też wywodzą się takie określenia jak „pałasz krzywy” czy „pałasz husarski” odnoszące się do szabli husarskiej[2].

W Polsce pałasze były popularną bronią już od XVI w. ustępując jednak znacznie powszechniejszej szabli. Znalazły się również na wyposażeniu husarii, gdzie używano ich niekiedy zamiennie z szablą, jednak przede wszystkim jako zamiennik długich koncerzy (troczono je wtedy analogicznie do siodła pod kolanem zamiast do pasa na biodrze)[2].

Wśród pałaszy używanych w Rzeczypospolitej Obojga Narodów stosowano rękojeści: szablowe (w typie węgierskim), półotwarte z estatowo wygiętym kabłąkiem oraz mieczowe z krzyżowym jelcem. W XIX-XX w. w polskich formacjach kawaleryjskich używano konstrukcji zagranicznych, czego przykładem mogą być pałasze francuskie stanowiące broń kirasjerów Księstwa Warszawskiego. W II Rzeczypospolitej na wyposażeniu sił zbrojnych znajdował się tylko jeden typ pałasza nazywanego Szablą oficerską Marynarki Wojennej wz. 1927. Ostatnim typem polskiego pałasza została Szabla Marynarki Wojennej wz. 1976 (również nieprawidłowo nazywana szablą), która używana jest do dziś[2].

Pałasz jest przywoływany w jednej ze zwrotek Hymnu Polskiego:

Niemiec, Moskal nie osiędzie, gdy jąwszy pałasza, hasłem wszystkich zgoda będzie i ojczyzna nasza.

Galeria

Zobacz też

Przypisy

  1. pałasz, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2020-01-02].
  2. a b c d e f g Włodzimierz Kwaśniewicz: 1000 słów o broni białej i uzbrojeniu ochronnym. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1981, s. 132–133.

Bibliografia

  • Włodzimierz Kwaśniewicz: 1000 słów o broni białej i uzbrojeniu ochronnym. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1981.

Media użyte na tej stronie

Basket-Hilted Sword MET DP105438.jpg
Autor: unknown, Licencja: CC0
British; Basket-hilted sword; Swords
Broadsword MET DP243945.jpg
Autor: unknown, Licencja: CC0
German, Solingen; Broadsword; Swords
Patton Sword.png
Image of the Model 1913 Cavalry Sword, commonly called the Patton Sword after its designer, Second Lieutenant George S, Patton, Jr.
Sword and scabbard (AM 1977.142-1).jpg
(c) Auckland Museum, CC BY 4.0
German Officer's dress sword and scabbard, c WW1 Two narrow double fullers on each side of the blade, 25 inches long. Metal basket hilt which folds back, marked with crowned eagle holding sceptre and sword. Metal guard and pommel. Wooden grip covered with fish skin, bound in grooves with steel wire and has initials R.W.2. and crown on top (William II crown). Blade has no inscription. scabbard- metal; has initials R.W.2
Drevnosti RG v3 ill094 - Palash.jpg
Moskow backswords, before 1687.
Pallasch M1808 (4) - no BG.png
Autor: Armémuseum (The Swedish Army Museum), Licencja: CC BY 4.0
Swedish M/1808 pallasch