Państwo żywieckie

Ten artykuł od 2021-08 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł. Należy dodać przypisy do treści niemających odnośników do wiarygodnych źródeł. (Dodanie listy źródeł bibliograficznych lub linków zewnętrznych nie jest wystarczające). Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Stary Zamek w Żywcu – ośrodek administracyjny Państwa Żywieckiego w XVI wieku

Nowy Zamek w Żywcu – pałac wzniesiony w Żywcu przez Habsburgów w XIX wieku

Państwo Żywieckie – określenie „państwo żywieckie” występuje po raz pierwszy w dokumentach kancelarii hrabiego Komorowskiego Piotra z Orawy, Piotrowi Komorowskemu z Orawy herbu Korczak w latach 1467–1476. W roku 1467 król polski, Kazimierz IV Jagiellończyk nadał przywilejem królewskim „państwo żywieckie” jako ogromny majątek ziemski, za utracone majątki na Wegrzech. Hrabia Piotr Komorowski, stanął przed królem polskim pozbawiony wszelkich dóbr i ważnych strategicznie zamków. Kazimierz Jagiellończyk, chcąc jednak, choć w części, wynagrodzić mu te straty w 1474 roku, król polski Kazimierz IV Jagielończyk, nadał hrabiemu Piotrowi Komorowskiemu przywilejem królewskim ziemie na terenie korony polskiej^[1].

Obszar państwa żywieckiego

W skład państwa żywieckiego hrabiego Komorowskiego z Orawy wchodziły takie miejscowości jak^[2]: Żywiec i Szaflary, a także wsie: Sporysz, Stary Żywiec, Pietrzykowice, Zabłocie, Moszczanica, Radziechowy, Cięcina, Łękawica, Rychwałd, Wieprz Mały, Wieprz Duży i Lipowa. Komorowski otrzymał też starostwo niegrodowe barwałdzkie wraz z przynależnymi do niego wsiami: Barwałd, Stanisław, Gołuchowiec, Chocznia i Mikolaj kolo Wadowic^[3]. Zapisano mu również dożywotnio sto grzywien z żup wielickich i bocheńskich, trzy tysiące na zamku w Ojcowie i dwa tysiące florenów węgierskich na zamku w Barwałdzie. Wypłacono mu również sto grzywien jako zwrot kosztów podróży z Orawy do Łęczycy, gdzie wówczas przebywał król polski. Przejściowo do Komorowskiego należał też Nowy Targ wraz z okolicą. Hrabia Piotr Komorowski dostał również możliwość wykupienia od Słaboszowej Barwałdu, Ojcowa i Rakowic z okolicznymi wsiami.

Państwo Żywieckie to współczena nazwa dawnego księstwa żywieckiego, którego panujący monarcha nosi tytuł księcia lub hrabia. Księstwem było i jest współcześnie feudalna, lub terytorialna część większej monarchii. Określenie księstwo pojawiło się w średniowieczu, gdyż wtedy ta forma monarchii była powszechna jak dziś państwo i jego Prezydent. Jedną z dzielnic korony polskiej określano także dzielnicę państwa polskiego jako księstwo żywieckie, podporządkowane władcy zwierzchniemu (seniorowi). W okresie korony polskiej w roku 1635 roku miasto Żywiec, znajdowało się w województwie krakowskim.

Historia

Majątek Krzysztofa Komorowskiego (1542-1608) z zaznaczonymi ówczesnymi wsiami i parafiami

Właściciele państwa

Herb Korczak Komorowskich – założycieli państwa żywieckiego.

Herb Wazów - założycieli gminnej administracji publicznej i pierwszego Ratusza Żywieckiego na Rynku Żywieckim.

Herb Wielopolskich

Herb Habsburgów – ostatnich lennych właścicieli dóbr żywieckich.

Komorowscy

Majętność ziemska zwana państwem żywieckim^[7] powstała w 1467 roku, na terenie, na którym krótko wcześniej Księstwo oświęcimskie straciło kontrolę, z dawnych dóbr książęcych. Została ona nadana w dziedziczne panowanie przez króla Kazimierza IV Jagiellończyka, Piotrowi Komorowskiemu jako nagroda za ukrócenie rozbójniczej działalności rodziny Skrzyńskich oraz zadośćuczynienie za straty materialne, jakich doznał hrabia, występując przeciwko Maciejowi Korwinowi i wspierając wyprawę Kazimierza Jagiellończyka na Węgry.

Komorowscy władali państwem żywieckim jako niepodzielnymi dobrami do 1608 roku. Po śmierci Krzysztofa Komorowskiego majętność została podzielona pomiędzy jego trzech synów. W wyniku działu spadkowego z pierwotnego latyfundium żywieckiego wydzielono trzy mniejsze: suskie, ślemieńskie i żywieckie.

Właściciel największej części dóbr i Żywca, Mikołaj Komorowski okazał się być utracjuszem. Z powodu długów w 1618 roku musiał sprzedać dobra łodygowickie. Gdy okazało się, że mimo to został bankrutem, dla ratowania swojej pozycji wystawił posiadane państwo żywieckie w całości na sprzedaż.

Waza (Vasa)

W 1624 roku za cenę 600  000 zł odkupiła je królowa Konstancja Habsburżanka. Po śmierci królowej współwłaścicielami latyfundium zostali Jan Kazimierz Waza i Karol Ferdynand Waza. W rękach Wazów posiadłość żywiecka znajdowała się do 1672 roku. W czasie potopu szwedzkiego znacznie ucierpiała na skutek działań wojennych i grabieży. W okresie I Rzeczypospolitej w skład państwa żywieckiego wchodziły miasto Żywiec i sześć kluczy: obszarski, jeleśniański, wieprzski, starożywiecki, lipowski, węgierskogórski. Szacuje się, że dobra te ok. połowy XVII wieku przynosiły dochód w wysokości 26 tys. zł rocznie^[8]. W 1712 roku majątek liczył 45 wsi.

Wodzicki

Po śmierci Jana II Kazimierza herbu Waza, w latach 1672–1675 państwo żywieckie, dzierżawił Wawrzyniec Wodzicki.

Wielopolscy

Następnie Jan Wielopolski, który w 1678 roku kupił je na własność. W rękach Wielopolskich państwo żywieckie znajdowało się do 1838 roku. W XVIII wieku uległo uszczupleniom i dwóm spadkowym podziałom. W 1772 roku po I rozbiorze znalazło się na terenie Galicji. W XIX wieku Adam Wielopolski, nie potrafiąc zapanować nad ubożeniem majątku, wystawił go na sprzedaż.

Habsburg

Kupił go przedsiębiorczy arcyksiążę Karol Ludwik Habsburg i włączył w skład Komory Cieszyńskiej. Do końca XIX wieku Habsburgowie cieszyńscy jeszcze kilkakrotnie przeprowadzali na Żywiecczyźnie transakcje wykupu ziemi, dzięki czemu państwo żywieckie w całości znalazło się w ich władaniu. Za czasów Albrechta Fryderyka Habsburga zostało znacznie powiększone o dobra w Małopolsce poprzez wykup w 1878 roku od rodziny Saint Genois d’Anneaucourt dóbr dawnej królewszczyzny lanckorońskiej^[9].

W drugiej połowie XIX wieku państwo żywieckie wraz z księstwem cieszyńskim stanowiło jeden z najlepiej rozwiniętych i dochodowych majątków w Austro-Węgrzech. Przyczyniło się do tego przede wszystkim wybudowanie wielu nowoczesnych zakładów przemysłowych oraz rozwijanie na dużą skalę gospodarki leśnej.

W 1895 roku majątek odziedziczył Karol Stefan Habsburg, który zapoczątkował żywiecką linię Habsburgów. Po I wojnie światowej państwo żywieckie znalazło się w granicach Rzeczypospolitej Polskiej. Podobnie jak majątek księstwa cieszyńskiego zamierzano je znacjonalizować. W latach 1919–1924 dobra poddano przymusowemu zarządowi. Ostatecznie jednak uznano, że spolszczeni Habsburgowie żywieccy mogą je zatrzymać jako prywatną własność. W 1933 roku dobra odziedziczył Karol Olbracht Habsburg^[10].

II Rzeczpospolita Polska rok 1918

W 1919 roku, po odzyskaniu przez Kraj niepodległości rząd polski II RP skonfiskował państwo żywieckie, jako majątek członków zaborczego austriackiego domu panującego. Habsburg związany z ziemią polską, starał się o odzyskanie utraconych posiadłości i otrzymanie polskiego obywatelstwa dla siebie i rodziny. Uzyskał je w 1920 roku ze względu na swoją postawę obywatelską. Wstawił się też za nim, król hiszpański Alfons XIII, siostrzeniec Habsburga. Król Hiszpanii interweniował w sprawie majątku u prezydenta II Rzeczypospolitej Polskiej, Stanisława Wojciechowskiego, proponując swe poparcie dla polskich spraw na forum międzynarodowym. Przymusowy zarząd dóbr żywieckich (państwa żywieckiego) został zniesiony ostatecznie w sierpniu 1924 roku.

III Rzesza Niemiecka

W czasie II wojny światowej, po aresztowaniu właściciela i umieszczeniu Habsburga w więzieniu, państwo żywieckie zostałe poddane zarządowi komisarycznemu władz na terenach okupowanych prez III Rzeszę Niemiecką Cesarstwa Rzymskiego. W czasie okupacji Niemieckiej w latach 1939–1944, zmieniono nazwę Żywiec na niemiecki Saybusch, ulicom nadano nazwy niemieckie.

Armia Czerwona i PKWN

4 stycznia 1944 roku wojska 1 Frontu Ukraińskiego Armii Czerwonej przekroczyły przedwojenną granicę ZSRR z Polską w rejonie Rokitna. Państwo żywieckie, przestało formalnie istnieć w 1944 roku na mocy Dekretu Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego o reformie rolnej.

W latach 1944–1952 funkcjonowało jako Rzeczpospolita Polska. W okresie 1944–1989, propagandowo, potocznie i niekiedy w oficjalnych aktach władz nazywane było Polską Rzecząpospolitą Ludową. Według opracowania Sławomira Weremiuka w tym okresie 1944–1989 Polska Rzeczpospolita Ludowa była państwem niesuwerennym, pozostającym pod polityczną i gospodarczą dominacją ZSRR ponieważ taki był zamiar strategiczny przywódcy Rosji.

Po zakończeniu działań zbrojnych w Europie

Po roku 1945, rodzina Habsburgów żywieckich próbowała część majątku odzyskać, jednak bez rezultatu^[11].

Czasy Unii Europejskiej

• Obecnie spadkobiercy: Karol Stefan Habsburg i Renata Habsburg, wystąpili z wnioskiem o zawarcie ugody w sprawie zwrotu rodzinie nieruchomości w Żywcu^[12][13].

Zobacz też

• Żywiecczyzna
• Państwo suskie
• Państwa magnackie
• Państwo muszyńskie

Przypisy

Bibliografia

• Beskid Żywiecki. Przewodnik, StanisławS. Figiel, Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, 2006, ISBN 83-89188-59-7, OCLC 749851899 .