Państwo muszyńskie

Ruiny zamku w Muszynie, siedziby starostów państwa muszyńskiego

Państwo muszyńskie (starostwo muszyńskie), zwane też kluczem muszyńskim, kresem biskupim państwa, kresem muszyńskim lub Biskupszczyzną – historyczne latyfundium w powiecie nowosądeckim przy granicy ze Słowacją (niegdyś zwaną Górnymi Węgrami), z centrum administracyjnym w Muszynie, o obszarze ok. 450 km², dysponujące własną administracją, sądownictwem i wojskiem, istniejące od XIII wieku do 1781 roku.

Historia

Poprad we wsi Leluchów na dawnym terytorium państwa muszyńskiego

Państwo muszyńskie^[5] powstało prawdopodobnie około 1288 roku po tym, jak Muszyna z przyległościami została zapisana w testamencie przez Wysza Niegowickiego, scholastyka kapituły krakowskiej, biskupowi Pawłowi z Przemankowa. Dobra te utracił biskup krakowski Jan Muskata w okresie rządów króla Władysława Łokietka, prawdopodobnie za działania przeciw niemu w czasie buntu wójta Alberta. Później, do przełomu XIV i XV wieku, latyfundium muszyńskie należało do dóbr królewskich, po czym w 1391 roku, za panowania Władysława Jagiełły, zostało odzyskane dla biskupstwa krakowskiego przez biskupa Jana z Radliczyc (według niektórych źródeł nastąpiło to przed 1448 rokiem, za panowania biskupa krakowskiego Zbigniewa Oleśnickiego^[6]).

W 1391 roku król Władysław Jagiełło miał nadać biskupom krakowskim i włączyć do państwa muszyńskiego pobliski Tylicz (wówczas Miastko); rzekomy dokument Jagiełły zawierający to nadanie uznawany jest za XVI-wieczny falsyfikat.

Dwór starostów państwa muszyńskiego w Muszynie, część podzamkowego zespołu dworskiego (fotografia z 2008 roku)

Państwo muszyńskie należało do biskupów krakowskich do 1781 roku, kiedy przeszło na własność rządu austriackiego jako dobra kameralne; znajdujące się tam majątki przeznaczono na tzw. fundusz religijny. Wcześniej, w sierpniu 1770 roku, tereny te oderwano od Polski i przyłączono do Węgier. Po I rozbiorze Polski włączono je do Galicji.

W osadach wiejskich państwa muszyńskiego przeważała ludność wołosko-ruska (Łemkowie); ludność polska była skoncentrowana w dwu miastach, Muszynie i Tyliczu, i nielicznych okolicznych wsiach. Około 1785 roku latyfundium liczyło 16 885 mieszkańców, w tym 14 919 ludności wyznania greckokatolickiego, 1863 ludności katolickiej oraz 103 osoby wyznania mojżeszowego.

W 1958 roku w Muszynie otwarto Muzeum Regionalne PTTK państwa muszyńskiego; posiada ono przeszło 2000 eksponatów, w tym podróżny sepet biskupi z XVI wieku; na jego zewnętrznej ściance namalowano wizerunek Świętej Rodziny, a na wieku od wewnątrz herb Pomian i insygnia biskupie^[7] (do motywu insygniów biskupich nawiązuje również herb Muszyny). W 2010 roku podjęto przebudowę budynku muzeum^[8].

W okresie istnienia latyfundium plagą tych okolic było zbójnictwo^[9]; obecnie przez rejon Muszyny przebiega międzynarodowy Szlak Zbójników Karpackich (karpaccy zbójnicy działający na pograniczu polsko-słowacko-ukraińskim byli często nazywani beskidnikami; uprawiali swój proceder również w Bieszczadach).

Historyczne ziemie państwa muszyńskiego

W skład państwa muszyńskiego weszły ostatecznie 2 miasta (Muszyna i Tylicz) i 47 wsi; obejmowało ono w całości lub częściowo tereny dzisiejszych gmin Muszyna, Krynica-Zdrój, Łabowa, Uście Gorlickie.

Podział w 1867 roku

W 1867 roku historyczne tereny państwa muszyńskiego rozdzielono między powiaty sądecki i grybowski.

Do powiatu sądeckiego weszły:

Andrzejówka, Dubne, Jastrzębik, Krynica, Krzyżówka, Leluchów, Łabowa, Łabowiec, Łosie, Milik, Muszyna, Muszynka, Maciejowa, Nowa Wieś, Powroźnik, Roztoka Mała, Roztoka Wielka, Szczawnik, Słotwiny, Składziste, Tylicz, Uhryń, Wojkowa, Wierchomla Wielka, Wierchomla Mała, Zubrzyk, Złockie, Żegiestów

Do powiatu grybowskiego należały:

Banica, Bieliczna, Berest, Brunary Niżne, Brunary Wyżne, Czarna, Czertyżne, Czyrna, Florynka, Izby, Jaśkowa, Kamianna, Kotów, Mochnaczka Niżna, Mochnaczka Wyżna, Piorunka, Polany, Śnietnica, Stawisza, Wawrzka

Budynek Muzeum Państwa Muszyńskiego w Muszynie (wygląd w 2008 roku, przed pracami remontowymi w 2010 roku) – dawny zajazd wzniesiony prawdopodobnie na przełomie XVIII i XIX wieku, stanowiący część podzamkowego zespołu dworskiego

Siły zbrojne państwa muszyńskiego

Naczelnym dowódcą wojskowym na terytorium latyfundium był starosta muszyński; do pomocy miał on przybranych rotmistrza i poruczników.

Harnicy

Główną część sił zbrojnych państwa muszyńskiego tworzyła piechota, tzw. harnicy, w liczbie od 200 (w czasie pokoju) do 600 (w czasie wojny). Muszyńscy harnicy uczestniczyli m.in. w obronie Krakowa (1655), Sandomierza i Nowego Sącza w czasie potopu szwedzkiego, a także w bitwie pod Wiedniem w 1683 roku (pod wodzą hetmana Stanisława Jana Jabłonowskiego, który zimował w Muszynie, wracając spod Wiednia do Polski).

Dragonia biskupia

Państwo muszyńskie dysponowało również jazdą – dragonią biskupią; służyli w niej wyłącznie sołtysi. Oddział dragonów muszyńskich w sile 200 ludzi uczestniczył w oswobodzeniu Nowego Sącza od Szwedów 13 grudnia 1655 roku^[10].

Pospolite ruszenie

Wszyscy mężczyźni zdolni do noszenia broni mieszkający na terenie latyfundium mieli obowiązek posiadania rynsztunku wojskowego i uczestniczyli w comiesięcznych musztrach pod nadzorem starosty; brali w nich udział na zmianę coraz to nowi kmiecie, dzięki czemu do wojny przygotowani byli wszyscy mieszkańcy państwa muszyńskiego.

Zobacz też

Przypisy

↑ Tomasz Jurek, Waldemar Bukowski: Słownik historyczno-geograficzny ziem polskich w średniowieczu. T. 5 Małopolska – Wojewódstwo Krakowskie Cz. 4, Zesz. 1. Warszawa; Kraków: Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk; Tow. Naukowe „Societas Vistulana”, 2009. ISBN 978-83-61033-31-8. [dostęp 2021-08-23].
↑ Piotr Wierzbicki. Obraz „państwa muszyńskiego” w końcu XVII wieku na podst. Rejestru poborowego z lat 1669 oraz 1680 i rejestru zniszczeń we wsi Berest w roku 1683. „Almanach Muszyny”, 2009. Muszyna: Towarzystwo Miłośników Ziemi Muszyńskiej. ISSN 1234-6276. [dostęp 2021-08-23].
↑ Bogdan Mościcki: Beskid Sądecki i Małe Pieniny. Przewodnik. Warszawa; Kraków: Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, 2012, s. 190. ISBN 978-83-62460-27-4.
↑ Marian Kornecki. Z dziejów sztuki „państwa muszyńskiego” dawnego dominium biskupów krakowskich w Beskidzie Sądeckim. „Teki Krakowskie. Z. 4”. 1997 (5), s. 23–56. Kraków: Regionalny Ośrodek Studiów i Ochrony Środowiska Kulturowego. ISSN 1232-8243. OCLC 995670755. [dostęp 2021-08-23].
↑ Pisownia nazwy za Słownik historyczno-geograficzny ziem polskich w średniowieczu; P. Wierzbicki, Obraz „państwa muszyńskiego” w końcu XVII wieku na podst. Rejestru poborowego z lat 1669 oraz 1680 i rejestru zniszczeń we wsi Berest w roku 1683, B. Mościcki Beskid Sądecki i Małe Pieniny. Przewodnik; M. Kornecki Z dziejów sztuki „państwa muszyńskiego” dawnego dominium biskupów krakowskich w Beskidzie Sądeckim^[1]^[2]^[3]^[4]
↑ J. Marszałek, Katalog grodzisk i zamczysk w Karpatach, Wydawnictwo Stanisław Kryciński, Warszawa 1993, oraz Muszyna, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VI: Malczyce – Netreba, Warszawa 1885, s. 817 .
↑ Muzeum Regionalne PTTK państwa muszyńskiego. muszyna.pl. [dostęp 2010-06-13].
↑ Muszyna: rośnie budynek muzeum regionalnego. nowysacz.naszemiasto.pl, 2010-03-23. [dostęp 2010-06-13].
↑ Strona Zbójnictwo w serwisie gminy Łabowa [dostęp 2010-06-12].
↑ I. Styczyńska: Oswobodzenie Nowego Sącza z „potopu szwedzkiego”. nsi.pl. [dostęp 2010-06-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-02-04)].

Bibliografia

Władysław Bębynek, Starostwo muszyńskie – własność biskupstwa krakowskiego, [w:] „Przewodnik Naukowy i Literacki. Dodatek do „Gazety Lwowskiej”, Lwów 1914 [1] [2]
B. Rucka, Dzieje Muszyny w zarysie, [w:] „Almanach Muszyny”, 1995, s. 5–10 [3]
B. Rucka, O starostach na Muszynie, [w:] „Almanach Muszyny”, 1994, s. 26–31 [4]
B. Rucka, Poczet starostów klucza muszyńskiego, [w:] „Almanach Muszyny” 1994, s. 32–34 [5]

Linki zewnętrzne

P. Rychlewski, Zarys dziejów klucza muszyńskiego do końca XVIII stulecia

[Słownik-1] Tomasz Jurek, Waldemar Bukowski: Słownik historyczno-geograficzny ziem polskich w średniowieczu. T. 5 Małopolska – Wojewódstwo Krakowskie Cz. 4, Zesz. 1. Warszawa; Kraków: Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk; Tow. Naukowe „Societas Vistulana”, 2009. ISBN 978-83-61033-31-8. [dostęp 2021-08-23].

[Obraz-2] Piotr Wierzbicki. Obraz „państwa muszyńskiego” w końcu XVII wieku na podst. Rejestru poborowego z lat 1669 oraz 1680 i rejestru zniszczeń we wsi Berest w roku 1683. „Almanach Muszyny”, 2009. Muszyna: Towarzystwo Miłośników Ziemi Muszyńskiej. ISSN 1234-6276. [dostęp 2021-08-23].

[Przewodnik-3] Bogdan Mościcki: Beskid Sądecki i Małe Pieniny. Przewodnik. Warszawa; Kraków: Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, 2012, s. 190. ISBN 978-83-62460-27-4.

[Z_dziejów_sztuki-4] Marian Kornecki. Z dziejów sztuki „państwa muszyńskiego” dawnego dominium biskupów krakowskich w Beskidzie Sądeckim. „Teki Krakowskie. Z. 4”. 1997 (5), s. 23–56. Kraków: Regionalny Ośrodek Studiów i Ochrony Środowiska Kulturowego. ISSN 1232-8243. OCLC 995670755. [dostęp 2021-08-23].

[5] Pisownia nazwy za Słownik historyczno-geograficzny ziem polskich w średniowieczu; P. Wierzbicki, Obraz „państwa muszyńskiego” w końcu XVII wieku na podst. Rejestru poborowego z lat 1669 oraz 1680 i rejestru zniszczeń we wsi Berest w roku 1683, B. Mościcki Beskid Sądecki i Małe Pieniny. Przewodnik; M. Kornecki Z dziejów sztuki „państwa muszyńskiego” dawnego dominium biskupów krakowskich w Beskidzie Sądeckim^[1]^[2]^[3]^[4]

[6] J. Marszałek, Katalog grodzisk i zamczysk w Karpatach, Wydawnictwo Stanisław Kryciński, Warszawa 1993, oraz Muszyna, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VI: Malczyce – Netreba, Warszawa 1885, s. 817 .

[7] Muzeum Regionalne PTTK państwa muszyńskiego. muszyna.pl. [dostęp 2010-06-13].

[8] Muszyna: rośnie budynek muzeum regionalnego. nowysacz.naszemiasto.pl, 2010-03-23. [dostęp 2010-06-13].

[9] Strona Zbójnictwo w serwisie gminy Łabowa [dostęp 2010-06-12].

[10] I. Styczyńska: Oswobodzenie Nowego Sącza z „potopu szwedzkiego”. nsi.pl. [dostęp 2010-06-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-02-04)].

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[1]

[2]

[3]

[4]

Navigation

Nawigacja

Portale tematyczne