Państwo socjalistyczne

Państwo socjalistyczne – państwo wcielające zasady socjalizmu. Może to oznaczać^[1]:

• typ państwa zakładany w marksizmie: jest to pierwsza, lub niższa faza komunizmu, która powstaje po ukończeniu okresu przejściowego między społeczeństwem kapitalistycznym a socjalistycznym;
• państwo należące do bloku wschodniego;
• (w najszerszym znaczeniu) każde państwo w okresie po II wojnie światowej, obierające niekapitalistyczny model rozwoju.

Państwo socjalistyczne w marksizmie

Włodzimierz Lenin w pracy Państwo a rewolucja wyodrębnił 3 podstawowe etapy ustanowienia i rozwoju komunistycznej formacji społeczno-ekonomicznej^[2]:

• przejście od kapitalizmu do socjalizmu
• socjalizm jako pierwsza faza społeczeństwa komunistycznego
• komunizm jako wyższa faza społeczeństwa komunistycznego^[3]

Etap przechodzenia od kapitalizmu do socjalizmu jest nieunikniony we wszystkich państwach wkraczających na drogę budownictwa socjalizmu. W Krytyce programu gotajskiego (1875) Karol Marks pisał:

Okres przechodzenia rozpoczyna się od zdobycia władzy politycznej przez klasę robotniczą, a kończy się wraz ze zbudowaniem socjalizmu — pierwszej fazy społeczeństwa komunistycznego^[4]. Według teorii naukowego komunizmu nie ma innej drogi do wyższej fazy komunizmu jak przez socjalizm^[5][6]. Obowiązywać w nim miała formuła sprawiedliwości: Od każdego według jego zdolności, każdemu według jego pracy^[7].

Zgodnie z teorią naukowego komunizmu Jerzy Kochan podobnie jak jego mistrz i nauczyciel, Jarosław Ładosz, epokę postkapitalistyczną dzieli na okres przejściowy od kapitalizmu do socjalizmu, socjalizm i komunizm^[8]. Kazimierz Mijal zakwestionował zgodność z marksizmem tego trójpodziału formacji komunistycznej. Zdaniem Kazimierza Mijala, współcześni rewizjoniści, tj. prawicowi oportuniści w rodzaju Nikity Chruszczowa i jemu podobni w całym obozie socjalizmu dopuścili się jawnego fałszowania stanowiska Marksa w sprawie „okresu przejściowego”, określając go np. ogólnikowym zwrotem „od kapitalizmu do socjalizmu”^[9].

W nomenklaturze marksistowskiej, aby odróżnić je od realnie istniejących państw socjalistycznych, było ono nazywane państwem zbudowanego socjalizmu^[1].

Państwo socjalistyczne jako państwo bloku wschodniego

Mianem „państwa socjalistycznego” określano także państwa należące do bloku wschodniego. Były to państwa satelickie ZSRR, w których pełnię władzy posiadały partie komunistyczne i kierowały się ideologią marksizmu-leninizmu. Ustrojem modelowym był ustrój Związku Radzieckiego. Były one często nazywane demokracjami ludowymi. W opinii promowanej przez ich władze, były to państwa dopiero budujące socjalizm. Polegać to miało na „wypieraniu kapitalistycznych i tworzeniu socjalistycznych stosunków społeczno-ekonomicznych”^[1].

Według teorii politycznej trockizmu państwa te nie były w rzeczywistości socjalistyczne. Trockiści nie są zgodni co do ich prawdziwej natury; padały określenia takie jak zdegenerowane państwo robotnicze, biurokratyczny kolektywizm i kapitalizm państwowy.

Państwo socjalistyczne jako państwo nie-kapitalistyczne

Mapa przedstawiające państwa socjalistyczne (nie marksistowsko-leninowskie) według konstytucji, obecnie i w przeszłości

W najszerszym znaczeniu, państwem socjalistycznym określa się państwa, które jako takie się deklarują (najczęściej w swojej konstytucji). Deklaracja taka oznaczała szukanie innej niż kapitalistyczna drogi rozwojowej dla danego państwa^[1].

W większości współczesnych krajów socjalistycznych pierwszymi partiami, które dochodziły do władzy po upadku rządów kolonialnych, były partie lewicowe. Socjalizm arabski był dawniej elementem konstytucji Libii (w latach 1969–2011) i Egiptu (w latach 1952–1978). Ustrój Tanzanii określa się mianem socjalizmu afrykańskiego. Termin „państwo socjalistyczne” jest używany również wobec państw gdzie władzę sprawuje partia komunistyczna.

Lista państw socjalistycznych

• Ludowa Republika Bangladeszu (od 1971)^[10]
• Kooperacyjna Republika Gujany (od 1980)^[11]
• Republika Indii (od 1947)
• Demokratyczna Socjalistyczna Republika Sri Lanka (od 1978)
• Syryjska Republika Arabska (od 1963)^[12]
• Zjednoczona Republika Tanzanii (od 1964)^[13]
• Socjalistyczna Republika Wietnamu (od 1975)
• Chińska Republika Ludowa (od 1949)
• Koreańska Republika Ludowo-Demokratyczna (od 1945)

Przypisy

Bibliografia

• Stefan Dziabała: Okres przejściowy od kapitalizmu do socjalizmu. W: Słownik filozofii marksistowskiej. Tadeusz M. Jaroszewski (red.). Warszawa: Wiedza Powszechna, 1982. ISBN 83-214-0222-4.
• Piotr Fiedosiejew: Dialektyka przerastania socjalizmu w komunizm. W: Piotr Fiedosiejew: Komunizm i filozofia (Tyt. oryg.: Komunizm i filosofiâ). [przekł.: Danuta Boczkowska]. Warszawa: Książka i Wiedza, 1975, s. 374-422. (pol.) 755, [1] s. : err. ; 21 cm.
• Jerzy Kowalski: Państwo socjalistyczne. W: Słownik filozofii marksistowskiej. Tadeusz M. Jaroszewski (red.). Warszawa: Wiedza Powszechna, 1982. ISBN 83-214-0222-4.
• Fiodor Fiedosiejew, Wiktor Afanasjew, Karen Brutenc, Fiodor Burłackij, Jurij Krasin, i in.: Naukowy komunizm. Pod redakcją Piotra Fiedosiejewa, tł. Mirosław Skwiecińskii. Wyd. II. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1978.
• Piotr Fiedosiejew, i in: Сущность переходного периода от капитализма к социализму (Istota okresu przejściowego od kapitalizmu do socjalizmu). W: Piotr Fiedosiejew, Jurij Krasin, Karen Brutenc, i in.: Основы научного коммунизма (Podstawy naukowego komunizmu). Pod redakcją Piotra Fiedosiejewa. Moskwa: Политиздат, 1967, s. 257-261, seria: Akademia Nauk Społecznych przy KC KPZR. (ros.)