Państwowe Zakłady Tele- i Radiotechniczne

Tablica upamiętniająca fabrykę przy ul. Grochowskiej 341

Państwowe Zakłady Tele- i Radiotechniczne (PZTiR), zwyczajowo Dzwonkowa[1][2] – zlikwidowane państwowe przedsiębiorstwo zajmujące się produkcją sprzętu tele- i radiotechnicznego, urządzeń sygnalizacyjnych, dźwiękowych, radiowych.

PZT utworzono w 1931 w wyniku włączenia Państwowej Wytwórni Łączności do Państwowej Wytwórni Aparatów Telegraficznych i Telefonicznych (z tradycjami sięgającymi 1918) i zmiany jej nazwy na Państwowe Zakłady Tele- i Radiotechniczne w Warszawie[3].

Siedziba przedsiębiorstwa znajdowała się przy ul. Grochowskiej, pierwotnie nr 30, a po odwróceniu numeracji tej ulicy (zgodnie z biegiem Wisły) nr 341[4]

Działalność

Detefon z wytwórni PZT

PZT posiadały osobowość prawną i kierowane były zgodnie z „zasadami gospodarki handlowo-przemysłowej”. Według statutu, zadaniem przedsiębiorstwa było wytwarzanie i naprawa aparatów i urządzeń z dziedziny elektrotechniki i mechaniki precyzyjnej, zarówno dla celów cywilno-administracyjnuch, jak i wojskowych. PZT zajmować się miało również dystrybucją swoich produktów. Ponadto miały zapewnić zdolność produkcji w warunkach mobilizacji na wypadek wojny. Podlegały Ministrowi Poczt i Telegrafów.

Zwyczajowa nazwa Dzwonkowa nawiązywała do dzwonków wytwarzanego w przedsiębiorstwie sprzętu telefonicznego[5].

PZT, wykorzystując możliwości wynikające z połączenia PWATT i PWŁ, stały się przedsiębiorstwem nowoczesnym. Ich produkcja zapewniała wojsku niezbędny sprzęt, przede wszystkim radiostacje polowe (model N2 uważany był za jedną z najlepszych tego typu konstrukcji na świecie, stanowił wyposażenie m.in. armii niemieckiej), aparaty telefoniczne i nasłuchowe. Ważnym odbiorcą produkcji był polski zarząd pocztowo-telekomunikacyjny. W latach 1928-1930 zakłady wyprodukowały 350-400 radiostacji dywizyjnych RKD w latach 1919-1939 wyprodukowały ogółem: 19 tys. aparatów telefonicznych, 2600 łącznic polowych, 1700 radiostacji i odbiorników. PZTiR zatrudniały w 1934 r. 1300 pracowników, a w 1939 r. 3300[6].

Przedsiębiorstwo produkowało sprzęt na licencjach zagranicznych (na polskich podzespołach), ale znaczną część artykułów stanowiły urządzenia polskie. Za sprawą szczególnej troski Ministra Poczt i Telegrafów Ignacego Boernera, PZT odniosły również sukces na rynku konsumenckim, kontynuowały produkcję Detefonu, a największym uznaniem w kraju i za granicą cieszyły się odbiorniki radiowe serii „Echo“ (wyróżnione w 1938 na światowej wystawie w Paryżu złotym medalem). Do ważnych osiągnięć PZT należy także najnowocześniejsze w ówczesnej Europie wyposażenie warszawskiej międzynarodowej centrali telefonicznej. PZT mieściły się w Warszawie, przy ul. Grochowskiej, a pod koniec lat 30. otworzyły swoje zakłady filialne w COP.

W sierpniu 1944 cały park maszynowy i wyposażenie zakładów zostały wywiezione, a budynki zaminowane i wysadzone przez Niemców w powietrze[1].

Organizacja

Do organów PWATT zaliczono:

Okres powojenny

Działalność PZT Ministerstwo Poczt i Telegrafów reaktywowało 1 maja 1945 r. Na przełomie lat 1949/1950 zakłady przekształcono w Zakłady Wytwórcze Urządzeń Telefonicznych im. Komuny Paryskiej (ZWUT)[7].

Powstały także nowe zakłady, o tym samym skrócie – Państwowe Zakłady Teletransmisyjne (TELKOM-PZT) z siedzibą przy ul. Marsa 56 w Warszawie.

Upamiętnienie

  • Monument z wykutym napisem ustawiony w 1969 przy ul. Międzynarodowej (w pobliżu Jeziorka Kamionkowskiego) upamiętniający pracowników przedsiębiorstwa, którzy zginęli w czasie II wojny światowej[8].
  • Tablica pamiątkowa osłonięta w 2007 na ścianie budynku przy ul. Grochowskiej 341, znajdującego się na terenie osiedla mieszkaniowego Sonata zbudowanego w miejscu fabryki[9].

Przypisy

  1. ↑ a b Jan Górski: Drugie narodziny miasta. Warszawa 1945. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1976, s. 14.
  2. ↑ Jerzy Kasprzycki: Warszawa nieznana. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1982, s. 12.
  3. ↑ Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 19 czerwca 1931 r. o zmianie nazwy przedsiębiorstwa „Państwowa Wytwórnia Aparatów Telegraficznych i Telefonicznych w Warszawie”, Dz.U. z 1931 r. nr 64, poz. 515; Dz. U. MPiT 1931 nr 13, poz. 87. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 19 czerwca 1931 r. w sprawie uchylenia statutu przedsiębiorstwa „Państwowa Wytwórnia Aparatów Telegraficznych i Telefonicznych w Warszawie” i zatwierdzenia statutu przedsiębiorstwa „Państwowe Zakłady Tele- i Radiotechniczne w Warszawie”, Dz.U. z 1931 r. nr 13, poz. 88
  4. ↑ Jerzy Kasprzycki: Korzenie miasta. Tom III Praga. Warszawa: Wydawnictwo VEDA, 2004, s. 244. ISBN 978-83-61932-03-1.
  5. ↑ Paweł Elsztein: Moja Praga. Warszawa: Dom Wydawniczy Syrenka, 2002, s. 257. ISBN 83-914909-8-X.
  6. ↑ Wojskowy Przegląd Techniczny 3(58)/1971 str234
  7. ↑ Zarządzenie Ministra Przemysłu i Handlu z dnia 9 grudnia 1948 r. wydane w porozumieniu z Ministrem Skarbu i Prezesem Centralnego Urzędu Planowania o utworzeniu przedsiębiorstwa państwowego pod nazwą: Zakłady Wytwórcze Urządzeń Telefonicznych, MP nr 21, poz. 330 z 1949
  8. ↑ Stanisław Ciepłowski: Wpisane w kamień i spiż. Inskrypcje pamiątkowe w Warszawie XVII–XX w.. Warszawa: Argraf, 2004, s. 177. ISBN 83-912463-4-5.
  9. ↑ Państwowe Zakłady Tele-i Radiotechniczne "Dzwonkowa". twoja-praga.pl. [dostęp 2018-11-14].

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Radio detefon 1.jpg
Autor: Wojciech Pysz, Licencja: CC-BY-SA-3.0
A portable crystal radio called the "Detefon" manufactured by PZT in Poland, 1930-1939. The crystal detector is mounted in the cartridge at the rear.
Tablica Dzwonkowa ul. Grochowska 341.jpg
Autor: Adrian Grycuk, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Tablica upamiętniająca Państwowe Zakłady Tele- i Radiotechniczne ("Dzwonkową") przy ul. Grochowskiej 341 w Warszawie