Państwowy Fundusz Ziemi

Państwowy Fundusz Ziemi (PFZ) – instytucja utworzona dekretem o reformie rolnej w 1944 roku, mająca realizować zadania tejże reformy[1].

W skład PFZ weszły nieruchomości, będące własnością Skarbu Państwa przed 1945 rokiem, oraz nieruchomości skonfiskowane i znacjonalizowane, m.in. na podstawie dekretu o reformie rolnej z 1944 roku, dekretu o własności i użytkowaniu gruntów na obszarze miasta stołecznego Warszawy z 1945 roku, dekretu o majątkach opuszczonych i poniemieckich z 1946 roku, dekretu o nabywaniu i przekazywaniu nieruchomości niezbędnych dla realizacji narodowych planów gospodarczych z 1949 roku oraz dekretu o przejęciu na własność Państwa niepozostających w faktycznym władaniu właścicieli nieruchomości ziemskich, położonych w niektórych powiatach województwa białostockiego, lubelskiego, rzeszowskiego i krakowskiego z 1949 roku.

Część gruntów z PFZ przekazano bezrolnym oraz rolnikom, posiadającym gospodarstwa obejmujące powierzchnię mniejszą niż 5 hektarów.

Historia

W latach 1944–1989 roku na mocy zasady jednolitego funduszu własności państwowej, wyrażonej m.in. w art. 128 k.c. z 1964 roku, Skarb Państwa był jedynym właścicielem nieruchomości z PFZ, nawet tych, które były przekazywane w zarząd państwowym osobom prawnym. Za zobowiązania związane z taką nieruchomością państwowa osoba prawna odpowiadała jedynie wtedy, gdy to ona zaciągnęła zobowiązanie związane z nieruchomością pozostającą w zarządzie. W pozostałych przypadkach odpowiedzialność ponosił Skarb Państwa.

29 września 1990 roku uchwalono ustawę o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości. Na jej mocy państwowe osoby prawne stały się użytkownikami wieczystymi gruntów państwowych, którymi zarządzały, oraz właścicielami obiektów, znajdujących się na tychże gruntach.

Grunty Skarbu Państwa w zarządzie państwowych osób prawnych, należące do PFZ, oraz grunty Skarbu Państwa w zarządzie państwowych przedsiębiorstw gospodarki rolnej zostały wyłączone spod tej ustawy. Na mocy ustawy o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa z 19 października 1991 roku[2] nieruchomości należące do PFZ przejęła Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa.

Państwowy Fundusz Ziemi w świetle dekretu o przeprowadzeniu reformy rolnej

Dekret o przeprowadzeniu reformie rolnej z 1944 r. określił, że tworzy się Państwowy Fundusz Ziemi w celu przeprowadzenia reformy rolnej[3].

W skład Państwowego Funduszu Ziemi wchodziły:

  • aktywa dotychczasowego Funduszu Obrotowego Reformy Rolnej, powołanego ustawą z dnia 9 marca 1932 r.;
  • należności i wpływy z tytułu czynności, związanych z przebudową ustroju rolnego;
  • nieruchomości ziemskie przejęte na cele reformy rolnej;
  • należności i wpływy z administracji nieruchomości;
  • należności i wpływy z tytułu zbycia nieruchomości przejętych na cele reformy rolnej;
  • oprocentowanie gotowizny Państwowego Funduszu Ziemi;
  • dotacje skarbu państwa;
  • inne wpływy.

Z Państwowego Funduszu Ziemi pokrywane były wszelkie wydatki związane z przeprowadzeniem reformy rolnej oraz udzielane były pożyczki na urządzenie gospodarstwa oraz na inwestycje.

Źródła pozyskiwania i kierunki rozdysponowania gruntów Państwowego Funduszu Ziemi w latach 1957–1969

Według danych roczników statystycznych GUS źródła pozyskiwania i kierunki rozdysponowania gruntów Państwowego Funduszu Ziemi w latach 1957–1969 przedstawiały się następująco (w tys. ha)[4][5]:

Wyszczególnienie195719581959196019611962196519671969
Stan gruntów PFZ 1 stycznia613,5705,4866,6889,2973,2920,31016,91068,21076,9
Przybyło gruntów PFZ:500,6350,4227,6233,6152,9214,5229,9170,7179,9
od osób prywatnych zrzekających się gruntów–50,244,136,241,168,368,471,1106
z rolniczych spółdzielni produkcyjnych381,116,09,7––––––
z gospodarstw państwowych119,591,897,639,83029,54,25,510,7
na skutek sprostowania pomiarów geodezyjnych–192,476,2157,681,6136,7157,394,163,2
Rozdysponowano trwale grunty PFZ408,7189,2205,0149,6205,8187,6193,3148,4192,2
w tym:
nadzielono lub sprzedano nowym osadnikom133,757,138,337,629,525,249,940,038,9
nadzielono lub sprzedano na upełnorolnienie219,055,027,12218,513,422,815,638,5
przekazano rolniczym spółdzielniom produkcyjnym17,243,536,928,824,87,919,812,917,4
przekazano państwowym gospodarstwom rolnym38,811,235,226,759,779,464,959,781,7
przekazano na cele nierolnicze–22,467,534,573,361,735,920,215,7
Stan gruntów PFZ 31 grudnia705,4866,6889,2973,2920,3947,21053,51090,51064,6
Wydzierżawiono ogółem:389,5479,0528,8613,1611,9618,7673,1709,7733,3
w tym:
bezrolnym95,4112,6106,394,973,974,565,175,580,5
gospodarstwom indywidualnym294,1343,7387,3429,1412,0407,4456,6492,3532,9
kółkom rolniczym–10,318,472,2105,3115,8124,8110,897,1
instytucjom państwowym i społecznym–12,416,816,920,721,026,631,122,8
Pozostało w bezpośredniej administracji PFZ315,9387,6360,4360,1308,4328,5380,4380,8331,3
w tym:
grunty nadające się pod zalesienie–104,368,673,861,272,382,9103,5105,9
grunty nie nadające się do użytkowania rolniczego–56,582,9145,9139,393,975,866,352,9
grunty w bezumownym użytkowaniu rolnym–213,9191,8120,286,7105,2117,9106,174,2

Źródła pozyskiwania i kierunki rozdysponowania gruntów Państwowego Funduszu Ziemi w latach 1980–1988

Według danych roczników statystycznych GUS źródła pozyskiwania i kierunki rozdysponowania gruntów Państwowego Funduszu Ziemi w latach 1980–1988 przedstawiały się następująco (w tys. ha)[4]:

Rok19801985198619871988
Stan 1 stycznia932,0806,0781,0763,0779,0
Przybyło gruntów PFZ, w tym205,087,0107,0122,0120,0
z gospodarki uspołecznionej43,026,020,014,021,0
w tym z gospodarstw państwowych4,07,05,04,07,0
z gospodarki nieuspołecznionej162,061,087,0105,099,0
w tym za emeryturę i rentę127,055,080,096,090,0
Trwałe rozdysponowanie gruntów PFZ, w tym251,0103,0113,0102,093,0
na cele rolnicze219,071,067,077,080,0
na cele nierolnicze32,032,046,025,013,0
Stan 31 grudnia886,0790,0775,0783,0806,0
Zagospodarowano grunty, w tym:693,0593,0580,0586,0597,0
przekazano gospodarstwie uspołecznionej25,012,08,06,06,0
wydzierżawiono505,0437,0427,0427,0434,0
Pozostało w bezpośrednie administracji PFZ193,0197,0195,0197,0209,0
w tym grunty przeznaczone do zalesienia156,0166,0155,0150,0103,0

Przekazanie gruntów Państwowego Funduszu Ziemi do Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa

W ustawie z 1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami skarbu państwa stwierdzono, że grunty Państwowego Funduszy Ziemi wchodzą w skład Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa[6].

Przekazywanie gruntów PFZ odbywało się stopniowo, co obrazują następujące dane[7]:

  • 1992 – 59,2 tys. ha, co stanowiło 7,4% stanu PFZ;
  • 1993 – 259,8 tys. ha, co stanowiło 32,5% stanu PFZ;
  • 1994 – 436,0 tys. ha, co stanowiło 54,6% stanu PFZ;
  • 1995 – 538,0 tys. ha, co stanowiło 67,4% stanu PFZ;
  • 1996 – 580,0 tys. ha, co stanowiła 72,7% stanu PFZ.

Przypisy

  1. ↑ Państwowy Fundusz Ziemi, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2021-12-08].
  2. ↑ Dz.U. z 2022 r. poz. 2329.
  3. ↑ Dz.U. z 1944 r. nr 4, poz. 17: Dekret Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej.
  4. ↑ a b Bogdan Wawrzyniak, Przemiany struktury agrarnej w rolnictwie polskim, Włocławek: Włocławskie Towarzystwo Naukowe, 2004, ISBN 83-88115-81-2.
  5. ↑ Rocznik Statystyczny Rolnictw 1971, Warszawa: GUS, 1971.
  6. ↑ Dz.U. z 1991 r. nr 107, poz. 464: Ustawa z dnia 19 października 1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa oraz o zmianie niektórych ustaw.
  7. ↑ Encyklopedia Agrobiznesu, Warszawa: Fundacja Innowacja, Wyższa Szkoła Społeczno-Ekonomiczna, 1998.

Bibliografia

  • Jarosiewicz M., Państwowa własność nieruchomości rolnych, [w:] Prawo rolne pod red. M. Jarosiewicz i K. Kozikowskiej, Kraków 2007, s. 118–119.