Państwowy Korpus Bezpieczeństwa

Historia Polski

Ten artykuł jest częścią cyklu: Polskie Państwo Podziemne

Państwowy Korpus Bezpieczeństwa (PKB) – polska konspiracyjna formacja policyjna Delegatury Rządu na Kraj działająca w latach 1940–1944.

Organizacja

Państwowy Korpus Bezpieczeństwa stanowił zalążek przyszłej służby policyjnej. Jego struktury były powiązane ze strukturami Armii Krajowej i działały na obszarze całego Generalnego Gubernatorstwa. Były to komendy wojewódzkie, obwodowe, powiatowe i rejonowe, a w większych miastach komisariaty. Był on podporządkowany Departamentowi Spraw Wewnętrznych Delegatury Rządu na Kraj. Na jego czele stał Główny Inspektorat, który składał się z pięciu Wydziałów:

• Organizacyjnego,
• Gospodarczego,
• Wyszkolenia,
• Inspekcyjnego,
• Straży Samorządowych i Służby Śledczej.

W terenie występowała Straż Samorządowa (wywodząca się głównie z Milicji Robotniczej PPS-WRN), która stanowiła rodzaj policji miejskiej oraz ochotnicza Straż Obywatelska, działająca na terenach wiejskich.

Zadania

Polski Korpus Bezpieczeństwa miał ujawnić się w momencie wybuchu przewidywanego powstania powszechnego. Głównymi zadaniami struktur terenowych (Straży Samorządowej i Straży Obywatelskiej) było dbanie o ogólny porządek na wyzwolonych terenach oraz zabezpieczenie ważnych obiektów użyteczności publicznej. Każda gmina wiejska miała za zadanie przygotować jeden komisariat Straży, a gmina miejska – kilka komisariatów. PKB i Straże powinny współdziałać z funkcjonującymi w ramach Polskiego Państwa Podziemnego innymi strukturami parapolicyjnymi: Wojskową Służbą Ochrony Powstania, Wojskowym Korpusem Służby Bezpieczeństwa i Żandarmerią Armii Krajowej.

Zarys działalności

Projekt utworzenia Państwowego Korpusu Bezpieczeństwa został skierowany do rządu w październiku 1942. 26 czerwca 1943 wydane zostało „Zarządzenie w sprawie utworzenia organów służby bezpieczeństwa w okresie konspiracji”, określiło zasady tworzenia PKB i Straży Samorządowych^[1].

Do jesieni 1942 trwało tworzenie konspiracyjnych struktur PKB. Pozostawał on wówczas formacją dosyć nieliczną, kadrową i nieuzbrojoną. Od końca tego roku rozpoczął się znaczny wzrost jego szeregów, co było wynikiem decyzji Komendy Głównej AK o przejściu do PKB funkcjonariuszy policji granatowej związanych z konspiracją wojskową oraz żołnierzy Ludowej Straży Bezpieczeństwa. W październiku 1943 PKB liczyła prawdopodobnie około 8 400 członków^[2]. W lutym 1944 PKB liczył 463 oficerów i około 11 tysięcy funkcjonariuszy^[3].

Straże Samorządowe i Obywatelskie były jeszcze liczniejsze. W strukturze organizacyjnej w terenie utworzono komendy wojewódzkie, obwodowe, powiatowe i rejonowe, a w większych miastach zakonspirowane komisariaty. Każda komenda wojewódzka miała za zadanie zorganizować oddział odwodowy w sile kompanii, a powiatowa w sile drużyny. Prowadzono także szkolenie oparte na programach przedwojennych kursów policyjnych. Wykładowcami byli między innymi zaprzysiężeni funkcjonariusze granatowej policji. Były organizowane kursy oficerskie, podoficerskie i specjalistyczne (między innymi kurs walki ulicznej, ruchu drogowego czy służby śledczej). Bieżącym zwalczaniem zbrodni podczas okupacji zajmował się Urząd Śledczy PKB, który posiadał w Warszawie wyodrębnioną ekspozyturę o kryptonimie „Start”.

Pełne ujawnienie się struktur PKB nastąpiło jedynie w momencie wybuchu powstania warszawskiego, kiedy przejęto na wyzwolonych obszarach miasta komisariaty granatowej policji.

Główny Inspektorat PKB

Pierwszym Głównym Inspektorem PKB został podpułkownik Marian Kozielewski „Bratkowski”, przed wybuchem wojny komendant Policji Państwowej miasta Warszawy, jego zastępcami byli: podpułkownik Stanisław Wasilewski, major Stanisław Tabisz „Piotrowski” ze Stronnictwa Ludowego, kapitan Bolesław Kontrym „Cichocki” i najprawdopodobniej Konrad Sieniewicz. Szefem sztabu był major policji Bolesław Buyko^[4]. Po rezygnacji podpułkownika Mariana Kozielewskiego jego stanowisko objął w grudniu 1943 Stanisław Tabisz „Pancer”, „Piotrowski”. W lipcu 1943 po ustąpieniu szefa sztabu Bolesława Buyko, funkcję objął podpułkownik Józef Maciejowski „Piecowski”, a po jego ranieniu 5 sierpnia 1944 major NN „Władysław Ryś”.

• Wydział I Organizacyjny – szef podpułkownik Józef Maciejowski „Piecowski”,
• Wydział II Gospodarczy – szef porucznik/kapitan Czesław Witebski,
• Wydział III Wyszkolenia – szef podpułkownik Henryk Charlemagne,
• Wydział IV Inspekcyjny – szef major Piotr Michałecki,
• Wydział Straży Samorządowych – szef major Stanisław Tabisz (od września 1942 do grudnia 1943), kapitan Bronisław Biały „Zygmunt”,
• Centrala Służby Śledczej – kapitan Bolesław Kontrym „Cichocki”^[5].

Przypisy

Bibliografia

• Waldemar Grabowski: Polska tajna administracja cywilna 1940-1945. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2003.
• Janusz Marszalec: Ochrona porządku i bezpieczeństwa publicznego w Powstaniu Warszawskim. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 1999.