Pacyfikacja Wawrzyszewa

Miejsce pamięci u zbiegu ulic Wólczyńskiej i Wolumen

Pacyfikacja Wawrzyszewa – pacyfikacja podwarszawskiej osady Wawrzyszew, dokonana przez Niemców w trzecim dniu powstania warszawskiego. 3 sierpnia 1944 oddziały niemieckie częściowo spaliły miejscowość, mordując ponad 30 osób – w tym kobiety i dzieci.

Przebieg masakry

Wawrzyszew – obecnie osiedle warszawskiej dzielnicy Bielany – stanowił latem 1944 odrębną osadę. W jej pobliżu znajdowało się silnie obsadzone przez Niemców lotnisko bielańskie[a]. W nocy z 1 na 2 sierpnia 1944 oddziały partyzanckie Armii Krajowej z Kampinosu zaatakowały lotnisko, lecz po zaciętej walce zostały odparte tracąc 29 zabitych i 45 rannych[1]. Jednocześnie w okolicach Bielan znalazły się, przejściowo wycofane z Warszawy, główne siły Obwodu II AK „Żoliborz”. Walki prowadzone w pierwszych dniach powstania częściowo objęły również Wawrzyszew, choć na terenie samej osady nie toczono ich zbyt energicznie[2]. 3 sierpnia w godzinach przedpołudniowych Niemcy zaatakowali pozycje żoliborskich powstańców na Bielanach. Za cenę poważnych strat polskim żołnierzom udało się odeprzeć atak[3].

W tej sytuacji Niemcy postanowili zemścić się na cywilnej ludności Wawrzyszewa[3]. Jeszcze tego samego dnia do osady wtargnęli niemieccy żołnierze – według zeznań świadków należący do formacji SS. Zabudowania Wawrzyszewa obrzucano granatami i podpalano, a ich mieszkańców wypędzano. Osoby stawiające opór lub ociągające się z opuszczeniem domu zabijano na miejscu[4]. Ponadto kilkunastu mężczyzn zostało zamordowanych strzałami w tył głowy[5]. Od niemieckich kul i granatów, a także w podpalonych domach, zginęło łącznie ponad 30 mieszkańców Wawrzyszewa – w tym kobiety i dzieci[6]. Samą osadę częściowo spalono – ucierpiał zwłaszcza tzw. Wawrzyszew Stary (przedłużenie ul. Żeromskiego)[7]. Ocalałych mieszkańców Niemcy wysiedlili[b][8].

Pamięć

22 listopada 1992 na rogu ulic Wólczyńskiej i Wolumen odsłonięto metalowy krzyż upamiętniający ofiary pacyfikacji Wawrzyszewa. Na ceglanym cokole zamieszczono tablicę z inskrypcją: „Miejsce uświęcone krwią mieszkańców Wawrzyszewa i żołnierzy AK zamordowanych przez oprawców hitlerowskich w dniu 3 sierpnia”. Poniżej zapisano nazwiska 34 zidentyfikowanych ofiar masakry, a pod nimi słowa „oraz nierozpoznani żołnierze AK i cywile pochowani w zbiorowych mogiłach na cmentarzu w Wawrzyszewie. Niech Pan Bóg obdarzy Ich szczęściem wiecznym. Proszą najbliżsi”[9].

Uwagi

  1. ↑ Obecnie na tym terenie znajduje się osiedle Wrzeciono.
  2. ↑ Wysiedleniu podlegała również ludność pozostałych miejscowości usytuowanych w bezpośredniej bliskości Warszawy: Anina, Babic, Bemowa, Boernerowa, Jelonek, Kobyłki, Łomianek, Młocin, Tłuszcza, Ursusa, Wawra, Włoch i Zielonki.

Przypisy

  1. ↑ Krzyczkowski 1962 ↓, s. 217.
  2. ↑ Datner i Leszczyński 1962 ↓, s. 21.
  3. ↑ a b Mórawski 1999 ↓, s. 92.
  4. ↑ Datner i Leszczyński 1962 ↓, s. 22–23.
  5. ↑ Datner i Leszczyński 1962 ↓, s. 23–24.
  6. ↑ Motyl i Rutkowski 1994 ↓, s. 172.
  7. ↑ Datner i Leszczyński 1962 ↓, s. 22.
  8. ↑ Gawryszewski 2005 ↓, s. 488–489.
  9. ↑ Mórawski 1999 ↓, s. 116.

Bibliografia

  • Szymon Datner, Kazimierz Leszczyński (red.): Zbrodnie okupanta w czasie powstania warszawskiego w 1944 roku (w dokumentach). Warszawa: wydawnictwo MON, 1962.
  • Andrzej Gawryszewski: Ludność Polski w XX wieku. Warszawa: Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania im. Stanisława Leszczyckiego PAN, 2005. ISBN 83-87954-66-7.
  • Józef Krzyczkowski: Konspiracja i powstanie w Kampinosie. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1962.
  • Maja Motyl, Stanisław Rutkowski: Powstanie Warszawskie – rejestr miejsc i faktów zbrodni. Warszawa: GKBZpNP-IPN, 1994.
  • Karol Mórawski (red.): Żoliborz-Bielany. Warszawskie Termopile 1944. Warszawa: Fundacja „Wystawa Warszawa Walczy 1939–1945”, 1999. ISBN 83-87224-15-4.

Media użyte na tej stronie

Wólczyńska Street (at Wolumen Street) - place of remembrance - 03.JPG
Autor: Jolanta Dyr, Licencja: CC BY-SA 3.0
Miejsce Pamięci uświęcone krwią mieszkańców Wawrzyszewa i żołnierzy Armii Krajowej zamordowanych przez hitlerowskich oprawców 3 sierpnia 1944 roku