Pacyfikacja wsi Jabłoń-Dobki

Pacyfikacja wsi Jabłoń-Dobki
Ilustracja
Mogiła ofiar pacyfikacji
Państwo Generalne Gubernatorstwo
MiejsceJabłoń-Dobki
Data8 marca 1944
Liczba zabitych91–93
Typ atakupacyfikacja
SprawcaOrdnungspolizei, Wehrmacht
Położenie na mapie gminy Nowe Piekuty
Mapa konturowa gminy Nowe Piekuty, u góry po lewej znajduje się punkt z opisem „miejsce zdarzenia”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa podlaskiego
Mapa konturowa województwa podlaskiego, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „miejsce zdarzenia”
Położenie na mapie powiatu wysokomazowieckiego
Mapa konturowa powiatu wysokomazowieckiego, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „miejsce zdarzenia”
Ziemia52°55′01″N 22°38′10″E/52,916944 22,636111

Pacyfikacja wsi Jabłoń-Dobki – masowy mord na ludności cywilnej, połączony z grabieżą i niszczeniem mienia, dokonany przez okupantów niemieckich 8 marca 1944 roku we wsi Jabłoń-Dobki w powiecie wysokomazowieckim.

8 marca 1944 roku w Jabłoni-Dobkach rozegrała się potyczka pomiędzy patrolem Armii Krajowej a niemiecką żandarmerią. Zginął wtedy jeden Niemiec, a kilku zostało rannych. W odwecie jeszcze tego samego dnia żandarmi z okolicznych posterunków wsparci przez oddział Wehrmachtu przystąpili do pacyfikacji wsi. Zamordowano 91–93 osoby, w tym ponad 60 kobiet i dzieci. Większość ofiar została spalona żywcem w jednym z budynków gospodarczych. Wieś po uprzednim ograbieniu niemal doszczętnie spalono.

Geneza

Jabłoń-Dobki leży w odległości około 8 kilometrów od Wysokiego Mazowieckiego. W okresie niemieckiej okupacji liczyła 18 gospodarstw i ponad 100 mieszkańców[1]. Miejscowa ludność udzielała wszechstronnej pomocy polskim partyzantom. We wsi funkcjonowała placówka Armii Krajowej[2].

7 marca 1944 roku w Jabłoni-Dobkach stanął na kwaterach ośmioosobowy patrol AK. Partyzanci zostali dostrzeżeni przez żołnierzy Wehrmachtu, którzy stacjonowali w sąsiedniej Jabłoni Kościelnej. Następnego poranka do wsi przybył oddział żandarmerii z Wysokiego Mazowieckiego. Wywiązała się strzelanina, w której zginął żandarm Zygmunt Klosser, zwany przez miejscową ludność „Krwawym Zygmuntem”. Kilku innych Niemców zostało rannych[a]. Żandarmi szybko wycofali się z Jabłoni-Dobek, a niedługo później do odwrotu przystąpili żołnierze AK[3].

Przebieg pacyfikacji

Jeszcze tego samego dnia Niemcy przystąpili do pacyfikacji wsi. W skład ekspedycji karnej weszli żandarmi z posterunków w Wysokiem Mazowieckiem, Szepietowie i Czyżewie, a także żołnierze Wehrmachtu z Jabłoni Kościelnej[4]. Pacyfikacją kierowali: komisarz gminny w Wysokiem Mazowieckiem – Otto Erit, komisarz rolny – Neuman, komendant posterunku żandarmerii w Wysokiem Mazowieckiem – Bittman, porucznik żandarmerii Goś[5].

Niemcy otoczyli Jabłoń-Dobki szczelną tyralierą. Następnie przystąpili do przeszukiwania gospodarstw i wypędzania ludności. Zastrzelono wtedy nawet do kilkunastu mieszkańców. Wśród ofiar były osoby, które usiłowały wymknąć się ze wsi[1][2]. Zatrzymanych Polaków zapędzono na posesję Stanisława Szepietowskiego, na której zginął żandarm Klosser[3]. Wszystkich zamknięto w budynku gospodarczym[b], który następnie podpalono i obrzucono granatami. Około 80 mężczyzn, kobiet i dzieci spłonęło żywcem. Na koniec Niemcy gruntownie obrabowali opustoszałe gospodarstwa i podłożyli ogień pod zabudowania[3][6].

Z obliczeń Jerzego Smurzyńskiego wynika, że tego dnia w Jabłoni-Dobkach zamordowano 93 osoby, w tym 33 kobiety i 30 dzieci poniżej 15. roku życia. Najmłodsza ofiara liczyła 6 miesięcy, najstarsza – 82 lata. Wśród zamordowanych miało się znaleźć 82 mieszkańców spacyfikowanej wsi oraz 11 osób pochodzących z innych miejscowości (Buczyno, Gierałty, Mystki-Rzym, Jabłoń-Markowięta, Jabłoń-Zambrowizna, Ruś, Szymbory-Włodki, Warszawa)[7]. Smurzyński podaje również, że z masakry ocalało 22 mieszkańców Jabłoni-Dobek (siedemnastu zdołało uciec, a pięciu przebywało tego dnia poza wsią)[5].

Rejestr miejsc i faktów zbrodni popełnionych przez okupanta hitlerowskiego na ziemiach polskich w latach 1939–1945 podaje z kolei, że w czasie pacyfikacji zamordowano 91 osób, w tym 31 kobiet i 30 dzieci poniżej 15. roku życia. 82 ofiary były mieszkańcami Jabłoni-Dobek, a dziewięć pochodziło z innych wsi[8]. W innych źródłach liczbę ofiar szacowano na 91[4][9], 92[10] lub 96[11] osób.

W czasie pacyfikacji spłonęło 17 domów mieszkalnych i 48 budynków gospodarczych[9][12]. Ocalały tylko trzy gospodarstwa położone na skraju wsi[5]. Niemcy zrabowali 42 konie, 107 krów, 145 sztuk trzody chlewnej[9].

Epilog

Uroczystości upamiętniające 60. rocznicę pacyfikacji

Ofiary masakry pochowano we wspólnej mogile[13]. Po wojnie wieś została odbudowana[14]. W miejscu, gdzie stał budynek, w którym spalono mieszkańców wsi, wzniesiono kaplicę. Zbiorowy grób oznaczono nagrobkiem i krzyżem[15].

Po 1960 roku materiały dotyczące pacyfikacji Jabłoni-Dobek zostały przekazane przez Główną Komisję Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce do Centrali Badania Zbrodni Narodowosocjalistycznych w Ludwigsburgu[16]. Jej sprawcy, podobnie zresztą jak sprawcy wielu innych zbrodni popełnionych na terenach wiejskich okupowanej Polski, nie zostali jednak nigdy osądzeni[17].

Uwagi

  1. ↑ Część źródeł podaje, że w trakcie potyczki jednego żandarma zabito, jednego zraniono, a jednego rozbrojono. Patrz: Gnatowski, Monkiewicz i Kowalczyk 1981 ↓, s. 91 i Fajkowski 1972 ↓, s. 307.
  2. ↑ Był to chlew lub obora – źródła podają rozbieżne informacje na ten temat.

Przypisy

  1. ↑ a b Gnatowski, Monkiewicz i Kowalczyk 1981 ↓, s. 91.
  2. ↑ a b Fajkowski 1972 ↓, s. 307.
  3. ↑ a b c Smurzyński 1997 ↓, s. 106.
  4. ↑ a b Markiewicz 2003/2004 ↓, s. 68.
  5. ↑ a b c Smurzyński 1997 ↓, s. 107.
  6. ↑ Gnatowski, Monkiewicz i Kowalczyk 1981 ↓, s. 91–92.
  7. ↑ Smurzyński 1997 ↓, s. 109–113.
  8. ↑ Rejestr 1985 ↓, s. 76–78.
  9. ↑ a b c Gnatowski, Monkiewicz i Kowalczyk 1981 ↓, s. 92.
  10. ↑ Fajkowski i Religa 1981 ↓, s. 213–214.
  11. ↑ Madajczyk 1965 ↓, s. 32.
  12. ↑ Smurzyński 1997 ↓, s. 106–107.
  13. ↑ Smurzyński 1997 ↓, s. 113–114.
  14. ↑ Gnatowski, Monkiewicz i Kowalczyk 1981 ↓, s. 93.
  15. ↑ Smurzyński 1997 ↓, s. 114.
  16. ↑ Jankowski 2009 ↓, s. 178–179.
  17. ↑ Jankowski 2009 ↓, s. 198.

Bibliografia

  • Józef Fajkowski: Wieś w ogniu. Eksterminacja wsi polskiej w okresie okupacji hitlerowskiej. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1972.
  • Józef Fajkowski, Jan Religa: Zbrodnie hitlerowskie na wsi polskiej 1939–1945. Warszawa: Książka i Wiedza, 1981.
  • Michał Gnatowski, Waldemar Monkiewicz, Józef Kowalczyk: Wieś białostocka oskarża. Ze studiów nad eksterminacją wsi na Białostocczyźnie w latach wojny i okupacji hitlerowskiej. Białystok: OKBZH i Ośrodek Badań Naukowych w Białymstoku, 1981. ISBN 83-00-00323-1.
  • Andrzej Jankowski. Wieś polska na ziemiach okupowanych przez Niemcy w czasie II wojny światowej w postępowaniach karnych organów wymiaru sprawiedliwości RFN. „Glaukopis”. 13–14, 2009. ISSN 1730-3419. 
  • Jan Laskowski (opr.): Rejestr miejsc i faktów zbrodni popełnionych przez okupanta hitlerowskiego na ziemiach polskich w latach 1939–1945. Województwo łomżyńskie. Warszawa: GKBZHwP-IPN, 1985.
  • Czesław Madajczyk: Hitlerowski terror na wsi polskiej 1939–1945. Zestawienie większych akcji represyjnych. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1965.
  • Marcin Markiewicz. Represje hitlerowskie wobec wsi białostockiej. „Biuletyn IPN”. 12–1 (35–36), grudzień-styczeń 2003-2004. 
  • Jerzy Smurzyński: Czarne lata na łomżyńskiej ziemi. Masowe zbrodnie hitlerowskie w roku 1939 i latach 1941–1945 w świetle dokumentów. Warszawa, Łomża: Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Łomżyńskiej, 1997. ISBN 83-902985-2-X.

Media użyte na tej stronie

Podlaskie Voivodeship location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Podlaskie Voivodeship. Geographic limits of the map:
  • N: 54.50 N
  • S: 52.17 N
  • W: 21.45 E
  • E: 24.10 E
Flag of Germany (1935–1945).svg
National flag and merchant ensign of Germany from 1935 to 1945.
Powiat wysokomazowiecki location map.png
Autor:
OpenStreetMap contributors
, Licencja: CC BY-SA 2.0
Mapa powiatu wysokomazowieckiego, Polska
Nowe Piekuty (gmina) location map.png
Autor:
OpenStreetMap contributors
, Licencja: CC BY-SA 2.0
Mapa gminy Nowe Piekuty, Polska
Mogiła Miejsce Pamięci Jabłoń Dobki.JPG
Autor: -Szepiet-, Licencja: CC BY-SA 4.0
Mogiła, Miejsce Pamięci we wsi Jabłoń Dobki
Jabłoń Dobki 60 Rocznica Poczty Sztandarowe.jpg
Autor: -Szepiet-, Licencja: CC BY-SA 4.0
Fragment Pocztów Sztandarowych, 60 Rocznica Pacyfikacji Wsi Jabłoń Dobki