Pacyfikacja wsi Majdan Nowy

Pacyfikacja wsi Majdan Nowy – masowy mord na ludności cywilnej, połączony z niszczeniem mienia, dokonany przez okupantów niemieckich 24 czerwca 1943 roku we wsi Majdan Nowy na Zamojszczyźnie.

Pacyfikacja Majdanu Nowego była elementem szerszej akcji pacyfikacyjno-wysiedleńczej prowadzonej przez Niemców na terenie powiatu biłgorajskiego. Oddziały SS wsparte przez ukraińskich kolaborantów spaliły wieś i zamordowały od 28 do 36 mieszkańców, w tym kobiety i dzieci.

Geneza

Majdan Nowy jest wsią położoną w powiecie biłgorajskim, w gminie Księżpol (do 1954 w gminie Sól). Pierwszej zbrodni niemieccy okupanci dopuścili się tam 28 grudnia 1942 roku. Zamordowano wtedy 7 osób, jakoby podejrzewanych o udzielanie pomocy Żydom[1]. Niemcy mieli także spalić 10 budynków[2].

Jesienią 1942 roku pod kierownictwem dowódcy SS i policji na dystrykt lubelski, SS-Brigadeführera Odilo Globocnika, rozpoczęto na Zamojszczyźnie szeroko zakrojoną operację wysiedleńczą. Jej celem było wypędzenie z tego regionu około 100 tys. Polaków, na których miejsce zamierzano sprowadzić niemieckich kolonistów, przede wszystkim volksdeutschów ze Słowenii, Lotaryngii i Besarabii. Pierwsze wysiedlenia przeprowadzono w nocy z 27 na 28 listopada 1942 roku. Do końca grudnia akcją objęto 60 wsi zamieszkanych przez ok. 34 tys. Polaków. Druga faza operacji trwała od połowy stycznia do końca marca 1943 roku i objęła przede wszystkim tereny powiatu hrubieszowskiego. Wysiedlono wtedy 63 wsie[3].

Działania Niemców spotkały się z biernym oporem wysiedlanej ludności oraz ze zbrojną reakcją polskiego ruchu oporu[4]. Oddziały partyzanckie Batalionów Chłopskich, Armii Krajowej i Gwardii Ludowej usiłowały powstrzymać ekspedycje pacyfikacyjno-wysiedleńcze, atakowały niemieckie obiekty gospodarcze i komunikacyjne, a także przeprowadzały akcje odwetowe we wsiach zasiedlonych przez niemieckich kolonistów[5][6]. Opór stawiany przez polską partyzantkę w połączeniu z trudną sytuacją wojsk niemieckich na froncie wschodnim zmusiły okupantów do przejściowego wstrzymania wysiedleń[3].

Przebieg pacyfikacji

Pod koniec czerwca 1943 roku Niemcy wznowili operację wysiedleńczą[3]; objęła ona w szczególności wsie w powiecie biłgorajskim[7]. Wypędzaniu polskiej ludności towarzyszyły zakrojone na szeroką skalę akcje pacyfikacyjne i antypartyzanckie[3]. Tego lata w ramach tzw. akcji Werwolf okupanci przeprowadzili egzekucje w 163 zamojskich wsiach, mordując około 1000 Polaków[8].

24 czerwca Majdan Nowy został otoczony przez oddziały SS wspierane przez ukraińskich kolaborantów[9]. Niemcy całkowicie zablokowali dostęp do wsi, zabraniając zarówno jej opuszczania, jak i wchodzenia na jej teren. Spowodowało to wybuch paniki. Mieszkańcy zaczęli wynosić dobytek z gospodarstw, spodziewając się rychłego wysiedlenia. Wkrótce między zabudowaniami zaczął krążyć samochód pancerny, który prowadził rozpoznanie[10].

Po kilku godzinach Niemcy zwinęli posterunki i wycofali się na pewną odległość od wsi. Odjechał również wspomniany samochód pancerny[11]. Gdy ludność doszła do przekonania, że okupanci zrezygnowali z wysiedlenia, wieś została ostrzelana przez niemiecką artylerię polową[12]. Zabudowania stanęły w płomieniach, a wielu mieszkańców zostało zabitych lub rannych[9]. Do osób, które usiłowały się wymknąć z Majdanu, Niemcy otwierali ogień z broni maszynowej[12].

Po upływie mniej więcej godziny do wsi wkroczyły niemieckie oddziały piesze[12]. Według relacji jednego ze świadków wielu esesmanów było pod wpływem alkoholu[13]. Napotkanych mieszkańców zabijali bez względu na wiek, czy płeć. Dobijali również osoby, które zostały ranne w czasie ostrzału artyleryjskiego[12], oraz podpalali zabudowania[13]. Część ludności zdołała się wymknąć ze wsi[13]. Niemcy wycofali się po około dwóch godzinach[12].

W zależności od źródła liczbę ofiar pacyfikacji szacuje się na 28[9], 34[14] lub 36[12] osób. Udało się ustalić nazwiska 28 zamordowanych. Znajdowało się wśród nich dziesięć kobiet oraz dwoje dzieci poniżej 15. roku życia. Najmłodsza ofiara liczyła 2 lata, najstarsza 68 lat[14]. Zniszczeniu uległo 58 gospodarstw[9].

2 lipca Niemcy powrócili do Majdanu Nowego. Mieszkańcy, którym udało się przeżyć pacyfikację, zostali wtedy wywiezieni na roboty przymusowe lub do obozu koncentracyjnego na Majdanku[12]. Łącznie między 26 czerwca a 10 lipca z wszystkich dziewięciu gromad w gminie Sól wysiedlono około 2589 osób, w większości mężczyzn[13]. Pacyfikacja Majdanu Nowego została odnotowana w raportach Polskiego Państwa Podziemnego[15].

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Mikoda 1994 ↓, s. 85.
  2. ↑ Madajczyk 1965 ↓, s. 73.
  3. ↑ a b c d Mikoda 1994 ↓, s. 8.
  4. ↑ Sonderlaboratorium SS 1979 ↓, s. T. I 6.
  5. ↑ Sonderlaboratorium SS 1979 ↓, s. T. I 6 i 9.
  6. ↑ Jaczyńska 2012 ↓, s. 365.
  7. ↑ Sonderlaboratorium SS 1979 ↓, s. T. II 127 i 176–177.
  8. ↑ Jaczyńska 2012 ↓, s. 159.
  9. ↑ a b c d Fajkowski i Religa 1981 ↓, s. 458.
  10. ↑ Fajkowski 1972 ↓, s. 198.
  11. ↑ Fajkowski 1972 ↓, s. 198–199.
  12. ↑ a b c d e f g Fajkowski 1972 ↓, s. 199.
  13. ↑ a b c d Sonderlaboratorium SS 1979 ↓, s. T. II 401.
  14. ↑ a b Mikoda 1994 ↓, s. 86.
  15. ↑ Sonderlaboratorium SS 1979 ↓, s. T. II 127 i 177.

Bibliografia

  • Józef Fajkowski: Wieś w ogniu. Eksterminacja wsi polskiej w okresie okupacji hitlerowskiej. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1972.
  • Józef Fajkowski, Jan Religa: Zbrodnie hitlerowskie na wsi polskiej 1939–1945. Warszawa: Książka i Wiedza, 1981.
  • Agnieszka Jaczyńska: Sonderlaboratorium SS. Zamojszczyzna: „pierwszy obszar osiedleńczy” w Generalnym Gubernatorstwie. Lublin: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu. Oddział w Lublinie, 2012. ISBN 978-83-7629-383-7.
  • Czesław Madajczyk: Hitlerowski terror na wsi polskiej 1939–1945. Zestawienie większych akcji represyjnych. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1965.
  • Czesław Madajczyk (red.): Zamojszczyzna – Sonderlaboratorium SS. Zbiór dokumentów polskich i niemieckich z okresu okupacji hitlerowskiej. T. I i II. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1979.
  • Janina Mikoda: Rejestr miejsc i faktów zbrodni popełnionych przez okupanta hitlerowskiego na ziemiach polskich w latach 1939–1945. Województwo zamojskie. Warszawa: GKBZpNP-IPN, 1994. ISBN 83-903356-0-3.