Pacyfikacja wsi Majdan Stary

Zbiorowy grób na cmentarzu w Majdanie Starym, w którym spoczywają zwłoki ofiar pacyfikacji

Pacyfikacja wsi Majdan Stary – masowy mord na ludności cywilnej, połączony z niszczeniem mienia, dokonany przez okupantów niemieckich 3 lipca 1943 roku we wsi Majdan Stary na Zamojszczyźnie.

Pacyfikacja Majdanu Starego była elementem szerszej akcji pacyfikacyjno-wysiedleńczej prowadzonej przez Niemców na terenie powiatu biłgorajskiego. Oddziały SS wsparte przez ukraińskich lub rosyjskojęzycznych kolaborantów spaliły wieś i zamordowały 75 mieszkańców, w tym kobiety i dzieci.

Geneza

Jesienią 1942 roku pod kierownictwem dowódcy SS i policji na dystrykt lubelski, SS-Brigadeführera Odilo Globocnika, rozpoczęto na Zamojszczyźnie szeroko zakrojoną operację wysiedleńczą. Jej celem było wypędzenie z tego regionu około 100 tys. Polaków, na których miejsce zamierzano sprowadzić niemieckich kolonistów, przede wszystkim volksdeutschów ze Słowenii, Lotaryngii i Besarabii. Pierwsze wysiedlenia przeprowadzono w nocy z 27 na 28 listopada 1942 roku. Do końca grudnia objęto nimi 60 wsi zamieszkanych przez ok. 34 tys. Polaków. Druga faza akcji trwała od połowy stycznia do końca marca 1943 roku i dotknęła przede wszystkim tereny powiatu hrubieszowskiego. Wysiedlono wtedy 63 wsie[1].

Działania Niemców spotkały się z biernym oporem wysiedlanej ludności oraz ze zbrojną reakcją polskiego ruchu oporu[2]. Oddziały partyzanckie Batalionów Chłopskich, Armii Krajowej i Gwardii Ludowej usiłowały powstrzymać ekspedycje pacyfikacyjno-wysiedleńcze, atakowały niemieckie obiekty gospodarcze i komunikacyjne, a także przeprowadzały akcje odwetowe we wsiach zasiedlonych przez niemieckich kolonistów[3][4]. Opór stawiany przez polską partyzantkę w połączeniu z trudną sytuacją wojsk niemieckich na froncie wschodnim zmusiły okupantów do przejściowego wstrzymania wysiedleń[1].

Pod koniec czerwca 1943 roku Niemcy wznowili operację wysiedleńczą[1]; objęła ona w szczególności wsie w powiecie biłgorajskim[5]. Wypędzaniu polskiej ludności towarzyszyły zakrojone na szeroką skalę akcje pacyfikacyjne i antypartyzanckie[1]. Tego lata w ramach tzw. akcji „Werwolf” okupanci przeprowadzili egzekucje w 163 zamojskich wsiach, mordując około 1000 Polaków[6].

Przebieg pacyfikacji

2 lipca 1943 roku Niemcy rozpoczęli wysiedlanie Majdanu Starego. Wielu mieszkańców wywieziono wtedy na roboty przymusowe lub do obozu koncentracyjnego na Majdanku[7].

Około południa następnego dnia[8] do Majdanu przybyła ekspedycja karna złożona z funkcjonariuszy SS i Gestapo wspieranych przez ukraińskich lub rosyjskojęzycznych kolaborantów[9][10]. Niemcy przeprowadzili we wsi gruntowne przeszukanie, przystępując jednocześnie do podpalania zabudowań. Schwytanych mieszkańców spędzono na pobliską łąkę. Tam osobno ustawiono mężczyzn oraz kobiety z dziećmi[7]. Tych pierwszych powiązano powrozem za szyje, ustawiono w szeregu, po czym rozstrzelano ogniem karabinu maszynowego. Następnie oprawcy rozkazali kobietom i dzieciom uklęknąć, po czym również je rozstrzelali. Rannych dobijano strzałami z pistoletu. Masakrę przeżyły jedynie cztery kobiety. Z zeznań świadków wynika, że wykonawcami egzekucji byli ukraińscy lub rosyjskojęzyczni kolaboranci[11].

W zależności od źródła podawano, że liczba ofiar wyniosła od 56 do 83 osób[12]. Autorzy Rejestru miejsc i faktów zbrodni popełnionych przez okupanta hitlerowskiego na ziemiach polskich w latach 1939–1945 podają, że zamordowanych zostało 75 mieszkańców Majdanu Starego[9]. W tej samej publikacji zamieszczono nazwiska 72 zidentyfikowanych ofiar masakry. Znajdowało się wśród nich 26 kobiet oraz 16 dzieci poniżej 15. roku życia. Najmłodsza ofiara liczyła 2 miesiące, najstarsza 81 lat[13]. Zniszczeniu uległo 76 gospodarstw[7]. Miejscowy kościół został zdemolowany i sprofanowany[12][14].

Epilog

Przez dwa dni Niemcy przeczesywali wieś i jej okolice[12]. Łącznie między 26 czerwca a 10 lipca ze wszystkich dziewięciu gromad w gminie Sól wysiedlono około 2589 osób, w większości mężczyzn[15].

Przyczyną pacyfikacji miała być współpraca mieszkańców Majdanu Starego z polską partyzantką[7][10]. Zbrodnia została odnotowana w raportach Polskiego Państwa Podziemnego. Podano w nich, że Niemcy spalili żywcem 40 mieszkańców, a samą wieś zniszczyli w 75 procentach[16].

Zwłoki ofiar pacyfikacji pogrzebano na miejscowym cmentarzu[12].

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ a b c d Mikoda 1994 ↓, s. 8.
  2. ↑ Sonderlaboratorium SS 1979 ↓, s. T. I 6.
  3. ↑ Sonderlaboratorium SS 1979 ↓, s. T. I 6 i 9.
  4. ↑ Jaczyńska 2012 ↓, s. 365.
  5. ↑ Sonderlaboratorium SS 1979 ↓, s. T. II 127 i 176–177.
  6. ↑ Jaczyńska 2012 ↓, s. 159.
  7. ↑ a b c d Fajkowski i Religa 1981 ↓, s. 459.
  8. ↑ Fajkowski 1972 ↓, s. 208.
  9. ↑ a b Mikoda 1994 ↓, s. 135.
  10. ↑ a b Madajczyk 1965 ↓, s. 77.
  11. ↑ Fajkowski 1972 ↓, s. 208–209.
  12. ↑ a b c d Sonderlaboratorium SS 1979 ↓, s. T. II 402.
  13. ↑ Mikoda 1994 ↓, s. 135–136.
  14. ↑ Fajkowski 1972 ↓, s. 209.
  15. ↑ Sonderlaboratorium SS 1979 ↓, s. T. II 401.
  16. ↑ Sonderlaboratorium SS 1979 ↓, s. T. II 177.

Bibliografia

  • Józef Fajkowski: Wieś w ogniu. Eksterminacja wsi polskiej w okresie okupacji hitlerowskiej. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1972.
  • Józef Fajkowski, Jan Religa: Zbrodnie hitlerowskie na wsi polskiej 1939–1945. Warszawa: Książka i Wiedza, 1981.
  • Agnieszka Jaczyńska: Sonderlaboratorium SS. Zamojszczyzna: „pierwszy obszar osiedleńczy” w Generalnym Gubernatorstwie. Lublin: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu. Oddział w Lublinie, 2012. ISBN 978-83-7629-383-7.
  • Czesław Madajczyk: Hitlerowski terror na wsi polskiej 1939–1945. Zestawienie większych akcji represyjnych. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1965.
  • Czesław Madajczyk (red.): Zamojszczyzna – Sonderlaboratorium SS. Zbiór dokumentów polskich i niemieckich z okresu okupacji hitlerowskiej. T. I i II. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1979.
  • Janina Mikoda: Rejestr miejsc i faktów zbrodni popełnionych przez okupanta hitlerowskiego na ziemiach polskich w latach 1939–1945. Województwo zamojskie. Warszawa: GKBZpNP-IPN, 1994. ISBN 83-903356-0-3.

Media użyte na tej stronie

Grób ofiar pacyfikacji Majdanu Starego.jpg
Autor: Loraine, Licencja: CC BY-SA 4.0
Grób mieszkańców Majdanu Starego zamordowanych przez hitlerowców