Pacyfikacja wsi Sumin

Pacyfikacja wsi Sumin
Państwo

Polska pod okupacją III Rzeszy

Miejsce

Sumin

Data

29 stycznia 1943

Liczba zabitych

50 osób

Typ ataku

egzekucja przez rozstrzelanie

Sprawca

III Rzesza

brak współrzędnych

Pacyfikacja wsi Sumin – masowy mord na ludności cywilnej, połączony z grabieżą i niszczeniem mienia, dokonany przez okupantów niemieckich 29 stycznia 1943 roku we wsi Sumin na Zamojszczyźnie.

Pacyfikację przeprowadzono w odwecie za potyczkę, którą trzy dni wcześniej niemiecka żandarmeria stoczyła z partyzantami Batalionów Chłopskich. W Suminie, zamieszkałym w większości przez Ukraińców, żandarmi zamordowali 50 osób, przede wszystkim kobiety i dzieci. Zniszczeniu uległo 27 budynków mieszkalnych i 60 budynków gospodarczych.

Geneza

Sumin leży na wschód szosy, która łączy Zamość z Tomaszowem Lubelskim. Przed wojną liczył 34 gospodarstwa i około 80 mieszkańców. Zamieszkiwała go w większości ludność ukraińska[1].

Pod koniec listopada 1942 roku pod kierownictwem dowódcy SS i Policji na dystrykt lubelski, SS-Brigadeführera Odilo Globocnika, rozpoczęto na Zamojszczyźnie szeroko zakrojoną operację wysiedleńczą. Jej celem było wypędzenie z tego regionu około 100 tys. Polaków, na których miejsce zamierzano osiedlić niemieckich kolonistów, przede wszystkim volksdeutschów ze Słowenii, Lotaryngii i Besarabii[2]. Działania Niemców spotkały się z biernym oporem wysiedlanej ludności oraz ze zbrojną reakcją polskiego ruchu oporu[3]. Oddziały partyzanckie Batalionów Chłopskich, Armii Krajowej i Gwardii Ludowej usiłowały powstrzymać ekspedycje pacyfikacyjno-wysiedleńcze, atakowały niemieckie obiekty gospodarcze i komunikacyjne, a także przeprowadzały akcje odwetowe we wsiach zasiedlonych przez niemieckich kolonistów[4][5].

26 stycznia 1943 roku oddział BCh[a] przeprowadził w Tarnawatce akcję zbrojną wymierzoną w folwark znajdujący się pod niemieckim zarządem. Partyzanci zarekwirowali wtedy pewną ilość bydła i trzody chlewnej. W trakcie odskoku polski oddział natknął się pod Suminem na niemieckich żandarmów, ściągniętych w trybie alarmowym z pobliskiego Zamościa. Doszło do potyczki, w której wyniku polscy partyzanci musieli się wycofać – część na Niemirówek, część na Sumin[6]. Franciszek Bartłomowicz relacjonował, że uzbrojeni Ukraińcy z Sumina otworzyli ogień w kierunku walczących, co Niemcy uznali za akt agresji. Twierdził ponadto, że ukraińscy mieszkańcy posiadali pozwolenia na broń wydane przez okupanta, czemu zaprzeczają jednak inne źródła[7].

Przebieg pacyfikacji

29 stycznia około godziny 16:00 na szosie Zamość – Tomaszów Lubelski, przy zjeździe do Sumina, zatrzymały się trzy samochody ciężarowe wypełnione żandarmami z posterunku w Rachaniach[6][8]. Niemcy podzielili się na trzy grupy i otoczyli wieś. Jeden pododdział poruszał się wzdłuż drogi, która biegła przez Sumin, dwa pozostałe podeszły do skraju zabudowań – odpowiednio od strony północnej i południowej[8]. Żandarmi zabijali każdego napotkanego mieszkańca bez względu na wiek i płeć[6]. Zazwyczaj ofiary wywlekano z zabudowań i rozstrzeliwano przed gospodarstwami. Małe dzieci zabijano w kołyskach[8].

Następnego dnia Niemcy powrócili do Sumina, gdzie znaleźli i zastrzelili trzy osoby. Zrabowali także inwentarz oraz mienie należące do ofiar masakry[9]. Część zabudowań spalono, a część rozebrano. Uzyskane w ten sposób drewno przewieziono do folwarku w Tarnawatce z przeznaczeniem na budulec i opał[10].

W trakcie pacyfikacji zamordowano 50 osób[10][11]. W gronie ofiar znalazło się sześciu mężczyzn, 23 kobiety i 21 dzieci w wieku do 15 lat[12]. Siedmioro zamordowanych było narodowości polskiej, pozostali byli Ukraińcami[13]. Najmłodsza zidentyfikowana ofiara liczyła rok, najstarsza 67 lat[14]. Zniszczeniu uległo 27 budynków mieszkalnych i 60 budynków gospodarczych[12].

Epilog

Przewodniczący Ukraińskiego Komitetu Centralnego w Krakowie, Wołodymyr Kubijowycz, nawiązał do tej zbrodni w swym memoriale z 25 lutego 1943 roku, wystosowanym do generalnego gubernatora Hansa Franka. Wskazał ją jako jeden z przykładów polityki odpowiedzialności zbiorowej, której ofiarą pada przychylnie nastawiona do Niemiec ludność ukraińska. Poinformował, że 29 stycznia 1943 roku w Suminie rozstrzelano 45 Ukraińców, w tym 18 dzieci w wieku 3–15 lat. Ostrzegł jednocześnie, że na skutek tego rodzaju zbrodni wśród ludności ukraińskiej rodzi się niezadowolenie i staje się ona podatna na „wrogą propagandę”[15].

Na rozkaz Niemców zwłoki ofiar pacyfikacji zostały pogrzebane przez mieszkańców Tarnawatki na polu Józefa Szumskiego. W lipcu 1958 roku szczątki ekshumowano i przeniesiono na cmentarz parafialny w Tarnawatce, gdzie spoczęły we wspólnej mogile[9].

Uwagi

  1. ↑ Franciszek Bartłomowicz podawał, że oddziałem Batalionów Chłopskich, który walczył z Niemcami w pobliżu Sumina, dowodził ppor. Stanisław Ligenza ps. „Grom”. Patrz: Sonderlaboratorium SS 1979 ↓, s. T. II 436.

Przypisy

  1. ↑ Fajkowski 1972 ↓, s. 138.
  2. ↑ Mikoda 1994 ↓, s. 8.
  3. ↑ Sonderlaboratorium SS 1979 ↓, s. T. I 6.
  4. ↑ Sonderlaboratorium SS 1979 ↓, s. T. I 6 i 9.
  5. ↑ Jaczyńska 2012 ↓, s. 365.
  6. ↑ a b c Fajkowski i Religa 1981 ↓, s. 450.
  7. ↑ Sonderlaboratorium SS 1979 ↓, s. T. II 436.
  8. ↑ a b c Fajkowski 1972 ↓, s. 139.
  9. ↑ a b Fajkowski 1972 ↓, s. 140.
  10. ↑ a b Fajkowski i Religa 1981 ↓, s. 450–451.
  11. ↑ Mikoda 1994 ↓, s. 141.
  12. ↑ a b Fajkowski i Religa 1981 ↓, s. 451 i 471.
  13. ↑ Fajkowski 1972 ↓, s. 140–141.
  14. ↑ Fajkowski i Religa 1981 ↓, s. 451.
  15. ↑ Sonderlaboratorium SS 1979 ↓, s. T. I 432–433.

Bibliografia

  • Józef Fajkowski: Wieś w ogniu. Eksterminacja wsi polskiej w okresie okupacji hitlerowskiej. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1972.
  • Józef Fajkowski, Jan Religa: Zbrodnie hitlerowskie na wsi polskiej 1939–1945. Warszawa: Książka i Wiedza, 1981.
  • Agnieszka Jaczyńska: Sonderlaboratorium SS. Zamojszczyzna: „pierwszy obszar osiedleńczy” w Generalnym Gubernatorstwie. Lublin: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu. Oddział w Lublinie, 2012. ISBN 978-83-7629-383-7.
  • Czesław Madajczyk (red.): Zamojszczyzna – Sonderlaboratorium SS. Zbiór dokumentów polskich i niemieckich z okresu okupacji hitlerowskiej. T. I i II. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1979.
  • Janina Mikoda: Rejestr miejsc i faktów zbrodni popełnionych przez okupanta hitlerowskiego na ziemiach polskich w latach 1939–1945. Województwo zamojskie. Warszawa: GKBZpNP-IPN, 1994. ISBN 83-903356-0-3.