Pakowate

Pakowate

Cuniculidae[1]
G.S. Miller & Gidley, 1918[2]
Przedstawiciel rodziny – paka nizinna (C. paca)
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	łożyskowce
Rząd	gryzonie
Podrząd	jeżozwierzowce
Infrarząd	jeżozwierzokształtne
Nadrodzina	Cavioidea
Rodzina	pakowate
Typ nomenklatoryczny
Mus paca Linnaeus, 1766
Synonimy Rodziny: Agoutidae J.E. Gray, 1821 Coelogenyidae Gervais, 1849 Rodzaju: Agouti Lacépède, 1799[3] Coelogenus F. Cuvier, 1807[4] Coelogenys Illiger, 1811[5] Paca Fischer, 1813[6][7] Caelogenus[a] Fleming, 1822[8] Caelogenys[a] J.E. Gray, 1825[9] Osteopera Harlan, 1825[10] Genyscoelus[a] Liais, 1872[11] Cologenis[a] Ameghino, 1881[12] Mamcoelogenysus Herrera, 1899[13] Stictomys Thomas, 1924[14]
Rodzaje
Cuniculus Brisson, 1762[15] – paka[16]

Pakowate^[16] (Cuniculidae) – monotypowa rodzina ssaków z podrządu jeżozwierzowców (Hystricomorpha) w rzędzie gryzoni (Rodentia). Obejmuje 2-3 gatunki, z których jeden stanowi źródło mięsa uzyskiwano dzięki polowaniom i hodowli.

Budowa

Długość ciała (bez ogona) 500–800 mm, długość ogona 13–35 mm, długość tylnej stopy 95–130 mm, długość ucha 32–56 mm, wysokość w kłębie 270–310 mm; masa ciała 3,2–14 kg; samce są większe i cięższe od samic^[17]. Wzór zębowy: Wzór zębowy: I ${\displaystyle {\tfrac {1}{1}}}$ C ${\displaystyle {\tfrac {0}{0}}}$ P ${\displaystyle {\tfrac {1}{1}}}$ M ${\displaystyle {\tfrac {3}{3}}}$ (x2) = 40^[17]. Paka nizinna osiąga długość ciała od 65 do 70 cm, podczas gdy paka górska jest mniejsza. Masa ciała paki nizinnej osiągać może 12 kg, paka górska waży 2 kg mniej. Najmniejsza paka kordylierska osiąga masę 6,5 kg^[18].

Sylwetką pakowate zbliżają się do agutiowatych, z którymi niegdyś były klasyfikowane. Poza większymi rozmiarami różnią się jeszcze od aguti względnie krótszymi a grubszymi kończynami, zakończonymi lepiej wykształconymi palcami. Częściej też od agutiowatych chodzą, rzadziej biegając^[18].

Pakowate cechują się charakterystycznym umaszczeniem. Grzbiet i boki ich ciała pokrywają linie barwy białej, tworzące układ plam tworzących od 3 do 4 linii^[18].

Systematyka

Etymologia

• Cuniculus: łac. cuniculus „królik”^[19].
• Agouti: fr. agouti lub hiszp. agutí „aguti”, od tupi agutí, agoutí lub acutí „aguti”^[20]. Gatunek typowy: Mus paca Linnaeus, 1766.
• Coelogenus (Coelogenys, Caelogenus, Caelogenys, Genyscoelus, Cologenis): gr. κοιλος koilos „wydrążony, pusty”; γενυς genus, γενυος genuos „policzek”^[21]. Gatunek typowy: Coelogenus subniger F. Cuvier, 1807 (= Mus paca Linnaeus, 1766).
• Paca: hiszp. paca lub port. paca „paka”, od tupi paka „paka”^[22]. Gatunek typowy: Paca maculata Fischer, 1814 (= Mus paca Linnaeus, 1766).
• Osteopera: gr. οστεον osteon „kość”; πηρα pēra „skórzana torba, sakwa”^[23]. Gatunek typowy: Osteopera platycephala Harlan, 1825 (= Mus paca Linnaeus, 1766).
• Mamcoelogenysus: modyfikacja zaproponowana przez meksykańskiego przyrodnika Alfonso Luisa Herrerę w 1899 roku polegająca na dodaniu do nazwy rodzaju przedrostka Mam (od Mammalia)^[24].
• Stictomys: gr. στικτος stiktos „cętkowany, kropkowany”, od στιζω stizō „tatuować”^[25]; μυς mus, μυος muos „mysz”^[26]. Gatunek typowy: Caelogenys taczanowskii Stolzmann, 1865.

Podział systematyczny

Paka górska

Pozycja systematyczna pak była przedmiotem dyskusji: Husson (1978), Cabrera (1961) oraz McKenna i Bell (1997) umieszczali paki w rodzinie agutiowatych, Starretta (1967) proponował wydzielenie podrodziny Cuniculinae. Badania chromosomów, allozymów i sekwencji danych^[27] mogą być pomocą w określeniu odrębności rodziny Cuniculidae^[28]. Ważność taksonu C. hernandezi (paka kordylierska^[16]) opisanego w 2010 roku jest wciąż przedmiotem dyskusji^[17][29], wobec powyższego w obrębie rodzaju zoolodzy wyróżniają dwa gatunki^[30][16]:

• Cuniculus paca (Linnaeus, 1766) – paka nizinna,
• Cuniculus taczanowskii (Stolzmann, 1865) – paka górska.

Cykl życiowy

Paka nizinna dojrzałość płciową osiąga po roku swego życia. Od tego czasu może przystąpić do rozrodu raz do roku. Połowa populacji, zwłaszcza starsze samice, może mieć miot 2 razy w roku. Samica zachodzi w ciążę, po której wydaje na świat pojedynczego noworodka. Karmi go następnie mlekiem przez 3 miesiące^[18].

Rozmieszczenie geograficzne

Rodzaj obejmuje gatunki występujące w Ameryce (Meksyk, Belize, Gwatemala, Salwador, Honduras, Nikaragua, Kostaryka, Panama, Kolumbia, Wenezuela, Trynidad i Tobago, Gujana, Surinam, Gujana Francuska, Brazylia, Ekwador, Peru, Boliwia, Paragwaj, Urugwaj i Argentyna)^[30][17][31].

Ekologia

Paki zamieszkują lasy, nizinne w przypadku paki nizinnej i górskie w przypadku paki górskiej. Paki aktywne są nocą. Zamieszkują nory, które mogą kopać sobie same bądź też wykorzystują nory wykopane uprzednio przez zwierzęta innych gatunków, które przystosowują do swych potrzeb. Paka nizinna żyje samotnie, wykazując terytorializm. Nie nawiązuje poza rozrodem relacji społecznych, a do innych osobników swego gatunku odnosi się z wrogością i agresją^[18].

Pokarm ich stanowią owoce, a w mniejszym stopniu liście i nasiona^[18].

Wykorzystanie gospodarcze

Człowiek ceni paki z uwagi na smaczne mięso. W latach 80. XX wieku podejmowano nawet próby hodowli tych gryzoni. Na panamskiej wyspie Barro Colorado założono hodowlę paki nizinnej. Wyhodowano rasę o odmiennych od dzikich zwierząt zachowaniu: tolerujących innych osobników swego gatunku, potrafiących żyć w stadzie bez zachowań agresywnych, aktywnych za dnia. Modyfikacje te znacznie ułatwiły hodowlę paki. Nie zmieniło to jednak faktu intensywnych, wręcz nadmiernych polowań na dziko żyjące paki nizinne. Pomimo polowań gatunek nie jest jeszcze zagrożony wyginięciem, podczas gdy rzadsza odeń paka górska klasyfikowana jest jako bliska zagrożenia (NT)^[18].

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 1–984, 1904 (ang.). 
• E.C. Jaeger: Source-book of biological names and terms. Wyd. 1. Springfield: Charles C. Thomas, 1944, s. 1-256. (ang.)