Pakt o nieagresji między Polską a ZSRR (1932)

Dziennik Ustaw 1932 nr 115, poz. 951. Oficjalny, pełny tekst paktu w języku polskim i rosyjskim

Pakt o nieagresji między Polską a ZSRR – układ międzynarodowy zawarty w Moskwie 25 lipca 1932 między Polską a ZSRR[1][2]. Umowę zawarto według art. 7 na trzy lata (z klauzulą automatycznego przedłużenia o dalsze 2 lata w razie niewypowiedzenia przez żadną ze stron na 6 miesięcy przed upływem terminu), a następnie 5 maja 1934 przedłużono do 31 grudnia 1945, z pozostawieniem zasady automatycznego przedłużenia rozszerzoną na nieograniczoną liczbę razy[3].

Rozmowy na temat zawarcia tego układu rozpoczęły się w styczniu 1926. Zaprzestano ich po zerwaniu w maju 1927 stosunków dyplomatycznych między Wielką Brytanią a ZSRR w konsekwencji afery szpiegowskiej związanej z działalnością sowieckiej misji handlowej w Londynie i po zabójstwie posła ZSRR w Warszawie Piotra Wojkowa[a] przez rosyjskiego emigranta Borysa Kowerdę w czerwcu 1927.

Zawieszone rozmowy polsko-sowieckie podjęto ponownie dopiero pod koniec roku 1931, ponieważ strona polska uważała zobowiązania o nieagresji wynikające z podpisanego w 1929 tzw. protokołu Litwinowa[b] za niewystarczające.

Ze strony polskiej pakt podpisał Stanisław Patek, ze strony radzieckiej Nikołaj Krestinski.

Preambuła powoływała się na traktat ryski z 1921 jako podstawę wzajemnych stosunków i zobowiązań między stronami. Art. 1 zabraniał każdej ze stron napaści na drugą zarówno samodzielnie, jak i w porozumieniu z trzecią stroną. Za napaść uznawał wszelki akt gwałtu, naruszający całość i nietykalność terytorium lub niepodległość polityczną drugiej Umawiającej się Strony, nawet gdyby te działania były dokonane bez wypowiedzenia wojny i z uniknięciem wszelkich jej możliwych przejawów.

W razie napaści państwa trzeciego na jedną ze stron art. 2 zobowiązywał drugą stronę do nieudzielania pomocy czy poparcia napastnikowi, choćby pośredniej. Napaść strony paktu na państwo trzecie dozwalał drugiej stronie na wypowiedzenie go bez uprzedzenia.

Art. 3 zabraniał stronom brać udział w porozumieniach z punktu widzenia agresji jawnie dla drugiej Strony wrogich. Art. 4 głosił, że art. 1 i 2 nie naruszają zobowiązań wynikających z umów zawartych uprzednio, o ile te umowy nie zawierają w sobie elementu napaści.

Art. 5 zobowiązywał strony do pokojowego rozstrzygania sporów. Spory, których nie udało się rozwiązać na drodze dyplomatycznej, miały być przekazywane komisji pojednawczej, zgodnie z postanowieniami podpisanej osobno Konwencji uznanej za integralną część Paktu[4].

1 protokół dodatkowy zaznaczał, że upływ terminu lub przedterminowe wymówienie nie oznacza ograniczenia lub uchylenia się od wykonania zobowiązań, wypływających z paktu Brianda-Kellogga, w 2 protokole strony oświadczały iż nie ma między nimi żadnych zasadniczych spraw spornych. Wymiana dokumentów ratyfikacyjnych nastąpiła w Warszawie 23 grudnia 1932 r.[5] co zgodnie z art. 6 Paktu oznaczało nabranie przezeń mocy.

26 listopada 1938 r. ogłoszono wspólny komunikat obu rządów, że podstawą stosunków pozostają w całej swej rozciągłości wszystkie istniejące umowy łącznie z paktem o nieagresji polsko-sowieckim z 25 lipca 1932 r. i że pakt ten posiada dostatecznie szeroką podstawę gwarantującą nienaruszalność stosunków pokojowych między obu państwami[6]. Podobne oświadczenie wygłosił 2 czerwca 1939 nowo mianowany ambasador ZSRR w Polsce Nikołaj Szaronow.

Aktem sprzecznym ze wszystkimi umowami wiążącymi Polskę i ZSRR był tajny protokół do paktu Ribbentrop-Mołotow z 23 sierpnia 1939, zawartego między Niemcami a ZSRR, przewidujący faktyczną likwidację Rzeczypospolitej przez III Rzeszę i ZSRR. W konsekwencji, po agresji Niemiec na Polskę, 17 września 1939 rząd ZSRR jednostronnie uznał układ z 1932 i wszystkie umowy zawarte z rządem lub z udziałem rządu RP za nieistniejące pod pretekstem „zaprzestania istnienia państwa polskiego” i dokonał siłami Armii Czerwonej najazdu na Polskę. Agresja zbrojna ZSRR była złamaniem wszystkich powyższych porozumień międzynarodowych, w tym w szczególności paktu o nieagresji z roku 1932, protokołu Litwinowa, konwencji o określeniu napaści i paktu Ligi Narodów.

Zobacz też

Uwagi

  1. ↑ Wojkow był jednym z organizatorów i wykonawców egzekucji rodziny cara Mikołaja II w Jekaterynburgu w lipcu 1918.
  2. ↑ Protokół Litwinowa był wielostronnym paktem o nieagresji sygnowanym przez Polskę, ZSRR, Łotwę, Estonię i Rumunię i rozciągającym na stosunki między tymi państwami postanowienia paktu Brianda-Kellogga, jeszcze przed jego formalną ratyfikacją, które nie dotyczyły ZSRR (nienależącego przed 1934 do Ligi Narodów).

Przypisy

  1. ↑ Pakt nieagresji między Rzecząpospolitą Polską a Związkiem Socjalistycznych Republik Rad, podpisany w Moskwie 25 lipca 1932 roku (Dz.U. 1932 nr 115, poz. 951).
  2. ↑ Zgodnie z wymogami art. 18 traktatu wersalskiego zarejestrowany w Sekretariacie Ligi Narodów 9 stycznia 1933 (League of Nations Treaty Series vol. 136, s. 48–53.).
  3. ↑ Protokół podpisany w Moskwie 5 maja 1934 r. między Rzecząpospolitą Polską a Związkiem Socjalistycznych Republik Rad o przedłużeniu Paktu Nieagresji (Dz.U. 1934 nr 53, poz. 487). Zarejestrowany w Sekretariacie Ligi Narodów 15 lutego 1935 r. vol. 157, s. 431–439. Oświadczenie Rządowe z 16 czerwca 1934 r. w sprawie wymiany dokumentów ratyfikacyjnych protokółu, podpisanego w Moskwie 5 maja 1934 r. między Rzecząpospolitą Polską a Związkiem Socjalistycznych Republik Rad o przedłużeniu Paktu Nieagresji (Dziennik Ustaw 1934 Nr 53, Poz. 488).
  4. ↑ Konwencja o stosowaniu Koncyljacji między Rzecząpospolitą Polską a Związkiem Socjalistycznych Republik Rad, podpisana w Moskwie 23 listopada 1932 r. (Dz.U. z 1932 r. nr 115, poz. 952). Zarejestrowana w Sekretariacie Ligi Narodów Poland and Union of Soviet Socialist Republics – Convention of Conciliation. Signed at Moscow, November 13, 1932.
  5. ↑ Oświadczenie Rządowe z 23 grudnia 1932 r. w sprawie wymiany dokumentów ratyfikacyjnych (Dziennik Ustaw 1932 r. nr 115, poz. 953).
  6. ↑ „Republika” 27 listopada 1938 r., s. 1.

Bibliografia

Media użyte na tej stronie

Soviet-Polish Non-aggression pact 1932.pdf
Soviet–Polish Non-Aggression Pact - an international treaty of non-aggression signed in 1932 by representatives ofPoland and the USSR. The pact was unilaterally broken by the Soviet Union on September 17, 1939, during the Nazi and Soviet invasion of Poland.