Pakt wschodni

Minister spraw zagranicznych Francji Louis Barthou

Pakt wschodni – niezrealizowany pakt bezpieczeństwa zbiorowego w Europie Środkowej i Wschodniej, skierowany faktycznie przeciw III Rzeszy, zaproponowany wiosną 1934 przez ministra spraw zagranicznych Francji (w rządzie Gastona Doumergue’a) Louisa Barthou.

Geneza

Gdy Niemcy opuściły konferencję rozbrojeniową Ligi Narodów, nastąpiło ożywienie rozmów Francji z ZSRR. W 1933 doszło do ważnych rozmów między Paul-Boncourem a Walerianem Dowgalewskim. Następne rozmowy miały miejsce w 1934 r., a podjął je nowy minister spraw zagranicznych Francji Louis Barthou. Po konsultacjach w Genewie, Londynie i Warszawie sformułowano projekt paktu wschodniego[1].

Założenia paktu

Wstępnie miał się składać z trzech układów: pierwszego regionalnego – z udziałem ZSRR, Niemiec, Polski, Czechosłowacji i państw bałtyckich, zobowiązywał on sygnatariuszy do wzajemnej pomocy, a w razie agresji do postępowania według paktu Ligi Narodów, który mówił o współdziałaniu na rzecz pokoju w Europie. Drugi układ to porozumienie radziecko-francuskie, w którym to ZSRR przyłączał się do postanowień traktatu z Locarno. Trzeci to akt, który miał być podpisany przez wszystkich sygnatariuszy, wzywający uczestników dwóch pierwszych układów do współdziałania na rzecz pokoju europejskiego.

Oddźwięk w Europie

Józef Beck i Louis Barthou w oknie wagonu na dworcu w Krakowie (1934), podczas wizyty związanej z propozycją paktu wschodniego

Louis Barthou odbył wiosną 1934 podróż po Europie propagując założenia swego paktu. Polska uznała inicjatywę za niepożądaną, gdyż rozwadniała istniejący antyniemiecki sojusz polityczno-wojskowy polsko-francuski, ponadto za niemożliwe uznano znalezienie się w jednym układzie polityczno-wojskowym z ZSRR, stanowiącym geopolityczne zagrożenie dla państwa polskiego, a tym bardziej uczynienie z ZSRR jednego z głównych gwarantów paktu. Czechosłowacja nie chciała angażować się w obronę granicy polsko-niemieckiej przed rewizjonizmem niemieckim. W konsekwencji projekt upadł.

Wrogo nastawiony wobec Niemiec Louis Barthou został zabity w trakcie zamachu na króla Jugosławii Aleksandra I w Marsylii 9 października 1934. Jego następcy uprawiali politykę appeasementu wobec III Rzeszy[2]. Józef Beck, który stał na czele dyplomacji polskiej, miał poważne zastrzeżenia co do paktu. Wysuwał pretensje do Czechosłowacji w związku ze sprawą Śląska Cieszyńskiego. Ponadto chciał znormalizować stosunki z Niemcami, z którymi właśnie podpisał deklarację o niestosowaniu przemocy. Niemcy też nieprzychylnie odnosiły się do paktu, gdyż ich polityka w 1934 zbliżała się do Włoch (por. pakt czterech)[3].

Idea paktu wschodniego została pogrzebana. Jednak Francja kontynuowała rozmowy z ZSRR, zakończone 2 maja 1935 podpisaniem układu o wzajemnej pomocy[4]. Został on ratyfikowany przez Francję 27 lutego 1936 r. (Hitler uznał to za pretekst do remilitaryzacji Nadrenii)[5]. Z układem wiąże się też układ czechosłowacko-radziecki, podpisany w Pradze 16 maja 1935, rządy zobowiązały się do wzajemnej pomocy jedynie w wypadku gdy Francja przyjdzie z pomocą stronie napadniętej[6]. Układ monachijski w 1938 i jego następstwa wykazały bezowocność tych ustaleń.

Zobacz też

  • Pakt o nieagresji Polska – ZSRR (1932)

Przypisy

  1. ↑ Le projet de pacte oriental (février 1934 – mai 1935). [dostęp 2016-06-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-08-29)].
  2. ↑ Jan Palmowski Słownik najnowszej historii świata 1900-2007, wyd. 2008, tom 1, s. 76
  3. ↑ W 1933 ZSRR zawarł układ również z Włochami (Italy and Union of Soviet Socialist Republics - Pact of Friendship, Non-Aggression and Neutrality. Signed at Rome, September 2nd, 1933)
  4. ↑ Treaty of Mutual Assistance between the French Republic and the Union of Soviet Socialist Republics, Signed at Paris, May 2nd, 1935
  5. ↑ Władysław Kozaczuk, Wehrmacht 1933 - 1939, rozbudowa sił zbrojnych Trzeciej Rzeszy jako narzędzia presji, ekspansji terytorialnej i wojny, Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1985, s. 195 - 197, ISBN 83-11-07118-7, OCLC 835911667.
  6. ↑ Treaty of Mutual Assistance between the Czechoslovak Republic and the Union of Soviet Socialist Republics. Signed at Prague, 16 May 1935

Bibliografia

  • Dobrzycki W., Historia stosunków międzynarodowych, Warszawa 1996.

Media użyte na tej stronie

Beck i Barthou.jpg
Francuski minister spraw zagranicznych Barthou i Beck w oknie wagonu na dworcu w Krakowie w 1934 r.
Louis Barthou.jpg
Portrait des französisch Außenminister Louis Barthou, ermordet von der IMRO am 9. Oktober 1934 während des Besuchs des jugoslawischen Königs Alexander I.