Palace (komisariat Gestapo)

Palace

Budynek hotelu Palace w 2011 r.
Państwo	Generalne Gubernatorstwo
Miejscowość	Zakopane
Adres	ul. Chałubińskiego 7
Jednostka nadrzędna	Gestapo
Data powstania	październik 1939 r.
Data likwidacji	styczeń 1945 r.
Położenie na mapie Zakopanego Palace
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Palace
Położenie na mapie województwa małopolskiego Palace
Położenie na mapie powiatu tatrzańskiego Palace
49°17′29″N 19°57′59″E/49,291389 19,966389

Palace – komisariat Gestapo, który od października 1939 r. do stycznia 1945 r. mieścił się w Hotelu Palace przy ulicy Chałubińskiego 7 w Zakopanem. Ze względu na okrutne tortury stosowane w czasie przesłuchań miejsce to zostało nazwane katownią Podhala^[1].

Komisariat Gestapo

Komisariat policji granicznej (Grenzpolizeikommissariat) w Zakopanem powstał na przełomie września i października 1939 roku. Jego pomocnicze placówki (Nebenstelle) zostały utworzone w Czarnym Dunajcu, Makowie, Rabce, i Szczawnicy^[2].

W pierwszych dniach wojny zakopiański komisariat gestapo mieścił się w pensjonacie Splendid, ale już w listopadzie przeniesiony został do hotelu Palace. Nad bramą zamykająca plac przed budynkiem Palace istniał napis: Der Kommandeur der Sicherheitspolizei und des S.D. im Distrikt Krakau. Grenzpolizeikommissariat Zakopane. W sześciu piwnicach urządzone było więzienie, a na parterze sale przesłuchań^[1][3].

Więźniowie

Według szacunków w Palace mogło być torturowanych ok. 2000 osób, a zamordowanych ok. 400^[4]. Egzekucji dokonywano w samym Palace oraz na cmentarzu w Suchej Dolinie. Wielu więźniów po śledztwie wysyłanych było do obozów koncentracyjnych. Filar^[1] podaje fragmentaryczny wykaz ponad 250 więźniów Palace zamordowanych na miejscu, w Oświęcimiu lub innych miejscach. W Palace więzieni byli między innymi: Bronisław Czech, Helena Marusarzówna, Józefa Mikowa, bł. Piotr Dańkowski, Franciszek Gajowniczek, Wincenty Galica.

Na ścianach cel więźniowie pozostawili wyryte napisy. Napis ze ściany więziennej celi numer 3 (ściana 3) wyryty przez Helenę Błażusiak: Mamo, nie płacz, nie. Niebios Przeczysta Królowo, Ty zawsze wspieraj mnie. Zdrowaś Mario był inspiracją do III Symfonii op. 36 „Symfonia pieśni żałosnych” Henryka Góreckiego. Znaczna część napisów została jednak zniszczona i usunięta przez powojennych właścicieli i administratorów hotelu Palace^[1].

Metody przesłuchań

Aresztowany 11 sierpnia 1941 roku Wincenty Galica opisał swoje przesłuchanie w Palace^[1]:

Gestapowcy z Palace

Obsada placówki Gestapo z Palace liczyła początkowo 32, a z czasem rozrosła się do 80 funkcjonariuszy. Do personelu Palace należeli^[1]:

• Komendanci:
  • Robert Weißmann, SS-Hauptsturmführer (nr SS-5082^[5], nr NSDAP 147 328, skazany za zbrodnie wojenne na 7 lat więzienia przez sąd we Freiburgu w 1965 roku^[6]. Przeniesiony w lipcu 1943 r. do Krakowa na stanowisko Szefa Referatu IV N.
  • Richard Arno Sehmisch, SS-Hauptscharführer (w NSDAP od 1937, skazany za zbrodnie wojenne na 4,5 roku więzienia przez sąd we Freiburgu w 1965 roku)^[6].
• Zastępca komendanta:
  • Mertens (Macijewicz), SS-Untersturmführer, pochodził z Drezna.
• Pozostali funkcjonariusze Gestapo:
  • Rudolf Heinrich Bennewitz, SS-Hauptscharführer
  • Herbert Betscher, SS-Untersturmführer, osobiście kierował egzekucją w Kuźnicach
  • Robert Kunisch, SS-Hauptscharführer
  • Hermann Proisky, SS-Hauptsturmführer
  • Robert Tischer, SS-Hauptsturmführer
  • Fritz Bayerlein, SS-Hauptsturmführer
  • Heinrich Meier, SS-Hauptsturmführer
  • Kurt Dreissig, SS-Hauptscharführer
  • Johann Wilsch, SS-Hauptscharführer
  • Bohm, SS-Hauptscharführer
  • Kurt Wulkau, SS-Hauptscharführer
  • Otto Gundlach
  • Hermann Hischy
  • Johann Rausch
  • Josef König, SS-Oberscharführer (ur. 28 maja 1911 w Königshütte). Jest wspomniany w haśle Joanna Flatau.
  • Franz Victorini, SS-Oberscharführer (ur. 1 grudnia 1910 w Wiedniu)
  • Martin Opitz, Kriminaloberassistent
  • Max Stevens, Kriminaloberassistent
  • Karl Nanen, Kriminaloberassistent
  • Fritz Wegner
  • Martin Schmidt
  • Franz Maywald – zginął w walce z partyzantami z oddziału „Wilka” na Przysłopie
  • Karl Nolke, SS-Oberscharführer
  • Fritz Karhof
  • Wilhelm Schreder
  • Jürgens (pochodził z Düsseldorfu)
  • Fritz Brunner, pochodził z Czechosłowacji
• Straż więzienna
  • Walter Fiedler
  • Antoni Fielder
  • Franz Gold
  • Fritz Heidel
  • Adolf Weber
  • Erich Honig
• Tłumacze Gestapo
  • Wiktor Blaude, fryzjer z Zakopanego, początkowo tłumacz w Palace a później funkcjonariusz gestapo. Wyrokiem sądu skazany za zbrodnie wojenne na śmierć w procesie, który odbył się w Nowym Targu w 1945 roku^[1].
  • Fritz Chmielewski
  • Józef Dumaradzki, Ukrainiec, mieszkał przed wojną w Zakopanem
  • Roman Knieciński
  • Adolf Krupanek, pochodził z Bytomia
  • Marian Mikus
  • Bronisław (Bruno) Mazurkiewicz, volksdeutsch, tłumacz z Palace, znęcał się nad więźniami. Wyrokiem sądu skazany za zbrodnie wojenne na śmierć w procesie, który odbył się w Nowym Targu w 1945 roku^[1].
  • Stompka, pochodził z Drezna
  • Sepp Rohl
  • Fritz Linder, pochodził z Cieszyna
• Zarząd Administracyjny Gestapo
  • Otto Martin
  • Otto Renz
  • Erich Schiller
  • Johan Gerlach

Muzeum Walki i Męczeństwa

Obecnie w piwnicach budynku przy ulicy Chałubińskiego 7 w Zakopanem mieści się Muzeum Walki i Męczeństwa „Palace”. Muzeum powstało głównie dzięki staraniom dr Wincentego Galicy w 1994 r.

Przypisy

Bibliografia

• Alfons Filar, Michał Leyko, Palace. Katownia Podhala. Tajemnice lochów gestapowskiej placówki w Zakopanem, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1970.