Palamedes

Palamedes

Παλαμήδης

królewicz z Eubei
Palamedes – renesansowa rycina francuska (1553)
Występowanie	mitologia grecka
Rodzina
Ojciec	Nauplios
Matka	Klimene lub Filira lub Hezjone
Rodzeństwo	Ojaks

Posąg Palamedesa dłuta A. Canovy

Palamedes (gr. Παλαμήδης) – syn Naupliosa, króla Eubei i Klimeny, córki Katreusa (bądź Atreusa), władcy Krety (według innych wersji jego matką była Filira lub Hezjone), brat Ojaksa^[1]. Uczeń centaura Chirona wyróżniający się niezwykłą przenikliwością i roztropnością.

Znany z cyklu późniejszych podań "trojańskich", łączących go z głównymi postaciami homeryckiego eposu. Odznaczając się przebiegłością odkrył podstęp Odyseusza broniącego się przed udziałem w wyprawie na Troję i udającego obłąkanego; po zręcznym zdemaskowaniu król Itaki przysiągł mu zemstę^[2]. Podczas wojny trojańskiej dodatkowo padł ofiarą niechęci Agamemnona i innych wodzów Achajów, zazdroszczących mu sławy. Odyseusz i Diomedes z zawiści doprowadzili go do zguby podrzucając mu pieniądze (złoto) i rzekome pismo od Priama, tj. oskarżając o zdradę, zaś Agamemnon wydał wyrok śmierci przez ukamienowanie wykonany przez nich obu^[3]. Wedle innych wersji Odys i Diomedes utopili go podczas połowu ryb, bądź też zwabili do studni z rzekomo ukrytym skarbem i tam pogrzebali go zarzucając kamieniami.

Nigdzie nie wymieniony w Iliadzie Palamedes należy do postaci mitologicznych z kręgu trojańskiego stworzonych w poematach cyklicznych już po powstaniu eposu homeryckiego (przede wszystkim w Cypria pochodzących z VIII w. p.n.e.). Spopularyzowany został przez późniejszych mitografów, sofistów i tragików. Przez starożytnych Greków uważany był za wynalazcę miar i wag, monet i umiejętności obliczania (m.in. miesięcy), gry w kości i warcaby^[4], stopni wojskowych, a nawet latarni morskiej, oraz za poetę. Hyginus wymienia go jako wynalazcę 4 względnie 11 dodatkowych liter dla spółgłosek alfabetu greckiego^[5]. Według Pauzaniasza figurował na stworzonym przez Polignota z Tazos obrazie przedstawiającym go grającego z Tersytesem w kości. Scenę tę (być może kopiowaną) napotyka się również w greckim malarstwie wazowym. Na eolskim wybrzeżu Azji Mniejszej, naprzeciw wyspy Lesbos miała znajdować się jego świątynia z posągiem^[6].

Był tytułowym bohaterem zaginionych tragedii Sofoklesa, Eurypidesa i zapewne Ajschylosa. W literaturze starogreckiej choć wspomniany w dialogu Platona Obrona Sokratesa, bardziej znany jest z apologetycznej mowy sofisty Gorgiasza z Leontinoi zatytułowanej Obrona Palamedesa. Apollodoros Ateńczyk podaje wiadomości o jego rodzicach i pochodzeniu. W twórczości Rzymian upamiętniony zarówno przez Owidiusza w Przemianach^[7], jak i w Eneidzie (II, 82) przez Wergiliusza, przypominającego jego rolę w wojnie trojańskiej.

W sztuce nowożytnej zapewne najbardziej znany z klasycystycznej rzeźby Antonio Canovy, powielanej później w kopiach. W malarstwie Giovanni Tiepolo na jednym ze swych mitologicznych płócien przedstawił scenę podstępu Palamedesa wobec Odysa^[8]. Od jego imienia nosi nazwę górujące nad Nauplion (Argolida) wzgórze Palamidi wraz z twierdzą.

Przypisy

Bibliografia

• Lucyna Stankiewicz: Ilustrowany słownik mitologii greckiej i rzymskiej. Wrocław-Warszawa-Kraków: Ossolineum, 2008
• Karl Kerényi: Mitologia Greków. Warszawa: Wydawnictwo KR, 2002
• The Oxford Classical Dictionary. Oxford: Clarendon Press, 1961

Linki zewnętrzne

• Alena Trckova-Flamee, Palamedes, w: Encyclopedia Mythica. pantheon.org. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-11-06)]. (ang.) [dostęp 2014-11-05]
• Greek Mythology Link (Carlos Parada) (ang.) [dostęp 2014-12-06]