Pale (zapasy)

Zapaśnicy – awers srebrnej tetradrachmy z Aspendos w Pamfilii, ok. 400–370 p.n.e., Metropolitan Museum of Art

Zapasy Peleusa i Atalanty, strona A attycznej amfory, styl czarnofigurowy, ok. 500–490 p.n.e., Staatliche Antikensammlungen

Pale (stgr. πάλη, pálē) – dyscyplina sportowa uprawiana w starożytnej Grecji, zapasy, samodzielna konkurencja igrzysk olimpijskich od 708 p.n.e., także jedna z pięciu konkurencji pięcioboju antycznego rozegranego po raz pierwszy podczas igrzysk olimpijskich w 708 p.n.e.

Opis

Zapasy pale rozgrywano w trzech grupach wiekowych, a nie w kategoriach wagowych. Podczas igrzysk olimpijskich w grupach mężczyzn i chłopców, a w trakcie innych zawodów także w grupie pośredniej^[1].

Walki rozgrywano w miejscu zwanym skamma, które było najprawdopodobniej przygotowywane spontanicznie na czas zawodów poprzez wykopanie zagłębienia w stadionie^[2]. Wymiary skammy nie są znane^[2]. Na podstawie taktyki obronnej zapaśników wnioskować można, że skamma była znacznie większa od współczesnego ringu^[3]. Skammę przygotowywali sami atleci^[4]. Na potrzeby treningów skamma była zalewana wodą, natomiast zawody odbywały się na suchej skammie^[4], wypełnionej piaskiem^[1]. Treningi zapaśników odbywały się w palaestrze^[1].

Pary zapaśników były dobierane na drodze losowania^[2]. Losy kleros były wielkości fasoli, a na każdym była litera – każdej z liter alfabetu odpowiadały dwa losy^[5]. Wszystkie były mieszane w dzbanie, z którego zawodnicy losowali litery – zawodnicy z dwoma tymi samymi literami stawali naprzeciw siebie w zawodach^[5]. W przypadku nieparzystej liczby zawodników do dzbana wrzucano jeden los oznaczony ostatnią literą alfabetu – ten kto go wylosował (efedros) nie brał udziału w pierwszej rundzie^[5]. Wygranie zawodów bez walkoweru uchodziło za szczególny honor^[1].

Przed walką zawodnicy nacierali ciało oliwą, a tuż przed wejściem na skammę obsypywali się ziemią, by mieć lepszy chwyt^[4][1]. Po zawodach czyścili ciało, zeskrobując warstwę oliwy zlepionej z ziemią przy pomocy narzędzia o zakrzywionym ostrzu – strigila^[1].

Zwycięzcą w walce zostawał ten zapaśnik, który trzykrotnie powalił przeciwnika, samemu nie upadając trzykrotnie^[5][3]. Zwycięzca nazywany był triakterem^[5]. Nie do końca wiadomo, jak wyglądać miały zwycięskie rzuty – przeciwnik był powalony, kiedy jego plecy, jedno z bioder lub ramiona dotykały ziemi^[6] albo gdy ziemi dotykały jego obydwa kolana^[7][1].

Zapasy pale odbywały się w pozycji stojącej, a także w parterze^[3]. Współczesne zapasy w stylu klasycznym (grecko-rzymskim) niewiele mają wspólnego z zapasami pale^[3]. Do zapasów pale zbliżone są natomiast tradycyjne zapasy mongolskie i tureckie^[3].

Historia

Od 708 p.n.e. zapasy pale jako pierwsza dyscyplina poza biegami została włączona do programu starożytnych igrzysk olimpijskich^[8]. Pale były końcową konkurencją pięcioboju antycznego, która wyłaniała ostatecznego zwycięzcę^[1][9].

Lista zwycięzców

Poniższa lista została stworzona na podstawie informacji w banku danych igrzysk olimpijskich Fundacji Świata Helleńskiego (gr. Ίδρυµα Μείζονος Ελληνισµού, (ΙΜΕ), ang. Foundation of the Hellenic World, (FHW))^[10]:

Jednym z największych zapaśników greckich był Milon z Krotonu, wspomniany m.in. w Dziejach Herodota, a także przez Pauzaniasza oraz Strabona. Milon był sześciokrotnym zwycięzcą igrzysk olimpijskich^[1]. Według anegdoty, na jednych igrzyskach (najprawdopodobniej w 520 p.n.e.) Milon był jedynym zapaśnikiem, który zgłosił się na zawody – nikt nie chciał się z nim mierzyć^[5][6]. Kiedy szedł po laur olimpijski, potknął się i upadł^[5][4]. Z powodu upadku publiczność miała wtedy domagać się nieprzyznania mu lauru^[5][4]. Milon miał wówczas odpowiedzieć, że upadł jedynie jeden raz, a nie trzy i dodał: „Dajcie tu kogoś, kto powali mnie jeszcze dwa razy”^[5][4].

Grecki geograf Pauzaniasz wzmiankuje również o dwukrotnym zwycięzcy igrzysk, Leontiskosie z Mesyny, który był marnym zapaśnikiem, ale potrafił boleśnie wyginać palce przeciwnika bez ich łamania (łamanie palców było zabronione)^[5][11].

Przypisy

Bibliografia

• Nigel B. Crowther: Sport in Ancient Times. Greenwood Publishing Group, 2007. ISBN 978-0-275-98739-8. [dostęp 2016-08-20]. (ang.)
• Foundation of the Hellenic World (FHW): Olympic Games Database (ang.). [dostęp 2016-08-08].
• Stephen G. Miller: Ancient Greek Athletics. Yale University Press, 2006. ISBN 978-0-300-11529-1. [dostęp 2016-08-08]. (ang.)
• Pausanias: Description of Greece: 6.4.3. [dostęp 2016-08-13]. (ang.)
• Waldo E. Sweet: Sport and Recreation in Ancient Greece: A Sourcebook with Translations. Oxford University Press, 1987. ISBN 978-0-19-536483-5. [dostęp 2016-08-08]. (ang.)