Palepafos

Pafos (Palepafos)^[a]

Obiekt z listy światowego dziedzictwa UNESCO
Ruiny sanktuarium Afrodyty
Państwo	Cypr
Typ	kulturowy
Spełniane kryterium	III, IV
Numer ref.	79
Region[b]	Europa i Ameryka Północna
Historia wpisania na listę
Wpisanie na listę	1980 na 4. sesji
Położenie na mapie Cypru Pafos (Palepafos)
34°42′28,0″N 32°34′24,6″E/34,707778 32,573500
↑ Oficjalna nazwa wpisana na listę UNESCO ↑ Oficjalny podział dokonany przez UNESCO

Palepafos^[1] (gr. Παλαίπαφος) – starożytne miasto na Cyprze, obecnie teren badań archeologicznych i zabytek wpisany na Listę światowego dziedzictwa UNESCO^[2]. Położone niedaleko ujścia rzeki Diarizos, ok. 16 km na wschód od współczesnego Pafos, w granicach obecnej wsi Kuklia^[3]. W czasach neolitu miejsce oddawania czci bogini płodności, która następnie przerodziła się w kult Afrodyty. Od XII wieku p.n.e. do czasów chrześcijańskich w Palepafos znajdowała się świątynia bogini^[2], główne miejsce jej kultu na Cyprze^[4]. Palepafos było też do IV wieku p.n.e. stolicą jednego ze starożytnych cypryjskich królestw.

Historia

Starożytne królestwa Cypru

Palepafos było jednym z ważnych cypryjskich ośrodków gospodarczych i wytwórczych już w późnej epoce brązu (XVI–XI p.n.e.)^[5] i pozostało nim do końca okresu klasycznego^[3].

Jedna z legend o założeniu Pafos przypisuje powstanie miasta i świątyni Agapenorowi, królowi Tegei, który miał tego dokonać powracając z Troi^[6]. Druga jako założyciela miasta, sanktuarium i pierwszego najwyższego kapłana Afrodyty podaje Kinyrasa^[3].

Pierwszym historycznie potwierdzonym władcą Pafos był Eteandros, którego imię jako wasala jest zamieszczone na inskrypcji asyryjskiego króla Asarhaddona, datowanej na 673/2 rok p.n.e.^[6]

Palepafos zostało zdobyte przez Persów podczas powstania jońskiego (498 p.n.e.)^[7]. Pod koniec IV wieku p.n.e. król Nikokles przeniósł stolicę swojego państwa do nowo założonego Nea Pafos (w miejsce dzisiejszego miasta Pafos), ale Palepafos pozostało ważnym ośrodkiem religijnym^[3].

Sanktuarium Afrodyty

Pozostałości świątyni powstałej w XII wieku p.n.e., 2014

(c) rene boulay, CC BY-SA 3.0

Pozostałości mozaiki w sanktuarium z czasów rzymskich, 2014

(c) Wojciech Biegun, CC BY-SA 3.0

Kultowy stożkowy kamień będący symbolem bogini

Pierwsze sanktuarium, powstałe w XII wieku p.n.e., według zachowanych pozostałości miało wymiary 67×70 metrów i składało się z dwóch części: zadaszonej hali lub kolumnady od strony północnej i dziedzińca od południa^[8].

Nowe, rzymskie sanktuarium zostało zbudowane w I lub II wieku n.e. Miało formę czworoboku z dużym dziedzińcem otwartym od strony zachodniej^[3].

W sanktuarium w Pafos nie było otaczanego czcią posągu Afrodyty. Moc bogini symbolizował stożkowy, czarny betyl^[3]. Kamień był przedstawiany na rzymskich monetach jako centralny obiekt sanktuarium^[9].

Sanktuarium działało do IV wieku, gdy w cesarstwie nakazano zamknięcie pogańskich świątyń^[10].

Inne obiekty

Północne umocnienia i brama północno-wschodnia

Fragment północnych murów Palepafos

Obwarowania Palepafos powstawały od wczesnego okresu archaicznego do wczesnego okresu hellenistycznego^[7]. Kluczowa dla systemu obronnego północno-wschodnia, pełniąca funkcję twierdzy brama została zbudowana w drugiej połowie VIII wieku p.n.e.^[3]

Obok bramy zachowały się pozostałości działań oblężniczych prowadzonych przez armię perską w 498 p.n.e., m.in. duża rampa oblężnicza. Ponieważ Persowie do jej budowy użyli wszelkich dostępnych materiałów, badania rampy przyniosły niezwykle cenny dla historii Cypru materiał archeologiczny, używany do porównania innych znalezisk^[7].

Wschodnie umocnienia i pałac

Odnalezione tu pozostałości umocnień wskazują na ten sam okres i podobne metody budowy co w przypadku murów północnych^[3].

W obrębie murów odkryto pozostałości dużego budynku z wąskimi korytarzami, małymi salami i grubymi ścianami^[3]. Pałac ten wykazuje cechy architektury z okresu Achemenidów^[5] i mógł być siedzibą perskiego namiestnika^[3] lub rezydencją królewską^[5].

Rzymska „willa Ledy”

Leda z łabędziem, mozaika rzymska z II wieku

Pozostałości rzymskiej willi znajdują się na południowy wschód od sanktuarium. Centralny panel zachowanej mozaiki z II wieku przedstawia Ledę z łabędziem (oryginał w muzeum w Kukli)^[3].

Dwór z czasów Luzynianów i produkcja cukru

Wschodnia część luzyniańskiego dworu

Ufortyfikowany dwór z czasów panowania Luzynianów został zbudowany w XIII wieku. Był rezydencją królewskiego zarządcy oraz centrum administracyjnym regionu i nadzoru nad plantacjami i przetwórstwem trzciny cukrowej. Składał się z czterech skrzydeł otaczających kwadratowy dziedziniec. Po 1571 roku i zajęciu Cypru przez Turków w pałacu rezydował zarządca turecki^[3].

Po dokonanej w czasach panowania osmańskiego przebudowie z pierwotnej budowli pozostały tylko część wieży bramnej oraz wschodniego i południowego skrzydła^[3]. Znajdująca się we wschodnim skrzydle gotycka sala, o wymiarach 27,3×6,8 m i wysokości 5,7 m^[11], jest jednym z najciekawszych zachowanych na Cyprze przykładów architektury świeckiej z czasów frankońskich^[3]. W odbudowanym dworze mieści się muzeum^[12].

Zlokalizowana na zachód od dworu średniowieczna cukrownia, składająca się z młyna i rafinerii, funkcjonowała od końca XIII do końca XVI wieku. Jest jedną z najlepiej zachowanych w basenie Morza Śródziemnego wytwórni tego rodzaju^[13].

Kościoły

Na wschód od sanktuarium Afrodyty znajduje się cerkiew pw. Matki Bożej (Panaja Katoliki). Została zbudowana w XII wieku w stylu bizantyjskim na planie krzyża greckiego, ale zachodnia jej część została później rozbudowana. Do budowy kościoła użyto kamieni pochodzących z sanktuarium^[14]. Pozostałości XVI-wiecznej bizantyjskiej kaplicy św. Mikołaja, zniszczonej w XVIII wieku, znajdują się na zachód od sanktuarium^[11].

Grobowce i cmentarze

Na całym okolicznym terenie znajdują się liczne miejsca pochówków, datowane od późnej epoki brązu do pierwszych wieków chrześcijaństwa^[3]. Wśród nich znajduje się jedyny odnaleziony w okolicach Pafos grobowiec królewski, z pochówkami Echetimosa i Timocharisa, królów Pafos z IV wieku p.n.e.^[5]

Część znalezionych w grobach obiektów jest eksponowana w lokalnym muzeum^[12].

Przypisy