Palindrom

Palindrom (gr. παλίνδρομος, palindromos – biegnący na powrót[1], palindromeo – biec z powrotem) – wyrażenie brzmiące tak samo czytane od lewej do prawej i od prawej do lewej. Przykładem palindromu jest: Kobyła ma mały bok. Współcześnie palindromy pełnią funkcję gry słownej. Prawdopodobnie tak było również i w przeszłości, choć pewne znaleziska sugerują, że palindromy mogły też mieć znaczenie magiczne. Przykładowe wyrazy będące palindromami: Abba, Ada, Aga, Ala, anilina, Anna, Ałła, apokopa, Ara, Aviva, Axa, Bob, bób, Elle, gag, inni, łajał, łapał, łamał, łatał, kajak, kok, Malajalam, macam, mełłem, Natan, Noyon, Olo, oko, Otto, owocowo, PKP, pop, potop, Qaanaaq, radar, rotor, sedes, senes, sos, towot, Xanax, Xotox, zakaz, zaraz, zez.

Historia palindromu

Dzieje palindromu sięgają starożytności. Być może powstał jako zabawa słowna, a może od razu niektóre z palindromów miały być czymś w rodzaju szyfru, może zaklęcia. Współcześnie palindrom to przede wszystkim rozrywka umysłowa i żart słowny, który bawi głównie kontrastem między idealną dokładnością w postaci symetrii a chaosem często bezsensownych zwrotów i zdań, które powstają przy jego konstruowaniu.

Biblia

Niektórzy anglikanie twierdzą, że pierwsze słowa wypowiedziane przez człowieka były palindromem. Adam przywitał Ewę w Raju, mówiąc: Ave Eva

Madam, I’m Adam (Pani, jestem Adam lub Madam jam Adam).

lub Madam in Eden, I’m Adam (Pani w raju, jestem Adam).

Starożytny Egipt

Tradycja mówi, że wynalazcą palindromów był Sotades (III w p.n.e.) z Maronei, twórca poezji frywolnej na dworze Ptolemeusza. Podobno jego twórczość nie przyniosła mu szczęścia – Ptolemeusz II miał kazać go stracić przez wrzucenie do morza, jakoby za wers, w którym Sotades go obraził.

Greek palindrome on the font.jpg

Starożytna Grecja i Rzym

Do najbardziej znanych palindromów starożytnych należy inskrypcja umieszczana na greckich fontannach: Nipson anomemata me monan opsin (ΝΙΨΟΝ ΑΝΟΜEΜΑΤΑ ΜE ΜΟΝΑΝ ΟΨΙΝ – Zmyj grzechy, nie tylko twarz). Ψ w polskiej transkrypcji pisze się „ps”. Rzymianie także bawili się palindromami. Tworzyli tasiemcowe zdania w rodzaju: In girum imus nocte et consumimur igni (Wchodzimy w krąg po ciemku i trawi nas ogień). Jednym z palindromów z czasów antycznych jest kwadrat magiczny z murów w Pompejach i rzymskiego muru w Cirencester w Anglii. Jeszcze w XIX wieku ryto go na amuletach i wisiorkach mających przynieść szczęście. Do osób zajmujących się palindromem z Pompejów należał Felix Grosser – niemiecki duchowny z Chemnitz. W 1926 roku w artykule Ein neuer Vorschlag zur Deutung der Sator-Formel[2] przedstawił jedną z najbardziej znanych interpretacji kwadratu palindromicznego z Pompejów[3][4], będącego rodzajem kwadratu magicznego.

Palindrom TENET.svg

Czasy chrześcijańskie

Za czasów pierwszych chrześcijan kwadrat z Pompei mógł pełnić funkcje rozpoznawczą, podobnie jak znak i grecka nazwa ryby, która jednak wykorzystywała inną formę szyfru literowego, była bowiem akrostychem. Palindrom (jego najprostsze tłumaczenie brzmi: „siewca Arepo trzyma koła z dużym zaangażowaniem”) ma dwie osie symetrii, stanowione przez skrzyżowane słowa TENET. To sprawia, że według niektórych interpretacji palindrom ten jest pochodzenia chrześcijańskiego. Z drugiej strony podobno znaleziono tę inskrypcję również w Egipcie, Etiopii i obszarach dawnej Mezopotamii.

W 1925 roku Felix Grosser i Sigurd Agrell odkryli (niezależnie), że 25 liter kwadratu tworzy 2 wyrażenia „PATER NOSTER” oraz 2 symbole alfa (A) i 2 symbole omega (O), które dla wczesnych chrześcijan oznaczały odpowiednio „początek” i „koniec”.

Figurę taką można do dziś zobaczyć na posadzce w niektórych kościołach Włoch.

Palindrom ten doczekał się zresztą wielu innych prób interpretacji; niektóre z nich odzwierciedlały chęć znalezienia w nim magii.

Palindrom PATERNOSTER.svg

Palindromy w różnych językach

Angielski

  • Do geese see God? – Czy gęsi widzą Boga?
  • Devil lived. – Diabeł żył.
  • Race fast, safe car. – Ścigaj się (pędź) szybko, bezpieczny samochodzie.
  • Was it a cat I saw? – Czy to, co widziałem, było kotem?
  • Able was I ere I saw Elba. – Palindrom przypisywany Napoleonowi, wypowiedzieć miał go na widok rzeki Elby.
  • Rats live on no evil star. – Szczury nie żyją na żadnej złej gwieździe.
  • A man a plan a Canal Panama (inskrypcja zamieszczona na nagrobku inżyniera kierującego budową Kanału Panamskiego, Ferdynanda de Lessepsa).
  • A Toyota! Race fast... safe car: a Toyota – Toyota! Ścigaj się szybko... bezpieczne auto : Toyota
  • Dammit, I'm mad. – Kurczę, jestem zły.

Chiński (Mandaryński)

  • 我爱妈妈,妈妈爱我。 – Ja kocham mamę, mama mnie kocha. (czyt: Wǒ ài māma, māma ài wŏ.)

Chorwacki

  • Ana voli Milovana. – Anna kocha Milovana.
  • Idu ludi. – Idą szaleni.
  • Perica reže raci rep. – Perica przecina ogon kraba.

Czeski

  • Jáva horko má, mokro Havaj. – Na Jawie gorąco, na Hawajach mokro.
  • Drápe gepard? – Drapie gepard?
  • Motýla má malý Tom. – Motyla ma mały Tom.
  • Jelenovi pivo nelej – Nie nalewaj piwa jeleniowi.
  • Jedu kýbl býku dej! – Daj wiadro bykowi!
  • Míč omočím. – Zanurzam piłkę.
  • Míč otočím. – Obracam piłkę.

Duński

  • Skal Eva have laks? – Czy Ewa zje łososia?

Esperanto

  • Ne mateno, bone tamen? – Nie ranek, ale jednak dobrze?

Fiński

  • Ana, kanna kana. – Ana, przynieś kurczaka.
  • Aivot avaavat ovia. – Mózgi otwierają drzwi.

Francuski

  • Bon sport, trop snob. – Dobry sport i zbyt snobistyczny.

Hiszpański

  • Ana lleva avellana. – Ana niesie orzech laskowy.
  • Dábale arroz a la zorra el abad. – Dawał ryż lisicy opat.
  • Ligar es ser ágil. – Flirtować znaczy być zwinnym.
  • O rey, o joyero. – Albo król, albo jubiler.

Kataloński

  • Català, a l’atac! – Atakuj, Katalończyku!

Łaciński

  • Sum summus mus. – Jestem największą myszą.
  • Si nummi immunis. – Jeśli masz pieniądze, będziesz wolny (napis na drzwiach kancelarii adwokackiej).

Niemiecki

  • Ein Esel lese nie. – Osioł nigdy nie czyta.
  • Sei fein, nie fies. – Bądź w porządku, nie bądź niegrzeczny.

Norweski

  • Anne var i Ravenna. – Anna była w Rawennie.

Oksytański

  • Roma, lo còr nud d’un ròc o l’amor. – Rzym, gołe skalisty serce albo miłość.

Polski

  • A do siły pył i soda.
  • A krowa, paw, orka?
  • A lew chce bebech cwela?
  • A Noel musiał wapno zawalać? Ala, wazon Pawła i sum Leona.
  • A pękata ta kępa?
  • A to idiota.
  • A to Kamela, ale ma kota.
  • A to kanały? Wiki wyła na kota.
  • A to kanapa pana Kota.
  • A kto kota ma to kotka.
  • A to kanonadę dano na kota.
  • A to kawa kota.
  • A to kawony sama da Ada? Ma synowa kota.
  • A to kilo gazu! Muza goli kota?
  • A to kit! Elf ma pamflet i kota!
  • A to kiwi zdziwi kota.
  • A to klei Popiel kota.
  • A to kurdupel! Ile pudru kota?
  • A tu mamy mamuta.
  • A wart wór kota? To krów trawa!
  • A warta kosy wysoka trawa?
  • Ada baluje – Jula bada.
  • Ada baniak Kaina bada.
  • Ada bez Rubika maki, burze bada.
  • Ada biada i bada.
  • Ada bilon Oli bada.
  • Ada blada nadal bada.
  • Ada blada nici nadal bada.
  • Ada bladą dal bada.
  • Ada blask sal bada.
  • Ada braw gwar bada.
  • Ada butelki, pikle tu bada.
  • Ada bzy zbada.
  • Ada goła im śmiało gada!
  • Ada i szara baba raz siada.
  • Ada i w oplu żaba! – żul powiada.
  • Ada jaja jada.
  • Ada jodu dojada.
  • Ada pod Noe leży. Ryby ryże Leon dopada.
  • Ada, baca bada.
  • Ada, bagaż Aga bada.
  • Ada, błota matoł bada.
  • Ada, boiska Maksio bada?
  • Ada, braci car bada.
  • Ada, brata Tatar bada.
  • Ada, był to kot? Kto kotły bada?
  • Ada, gmina za nim gada.
  • Ada, gwóźdź ów gada.
  • Ada, ino melisa Jana! Jasi lemoniada!
  • Ada, jawor krowa jada.
  • Ada, pan Elefant na Fele napada.
  • Ada, pan mi z zimna pada.
  • Ada, pan napada, panna pada.
  • Ada, pan napada.
  • Ada, pan otyły to napada?
  • Ada, panterka – kret napada.
  • Ada, panna pocałowana, woła: co pan napada.
  • Ada, pluton otul – pada!
  • Ada, podłe wagi Gaweł dopada!
  • Ada, praca – a car pada.
  • Ado, prof. Sofa fosfor poda.
  • Ado, pyta bandzior komu mokro? I z dna baty poda?
  • Ado, tu Amor bobrom auto da?
  • Ado, wielebny syn bele Iwo da.
  • Akta generała dała renegatka.
  • Akta generała ma mała renegatka.
  • Akta ma matka.
  • Akta ma w teczce twa matka.
  • Ala bobo obala.
  • Alu, becz – cebula!
  • Ani worka trawy warta krowina.
  • Ano Renaty pokuta. A tu kopyta Nerona.
  • Atak kata.
  • Ech, chce i co piąty z Zytą. I pociech chce.
  • Ej, Ela ma sporysz! Syrop sama leje.
  • Ej, Ela, popsuty tir! I Tytus popa leje!
  • Ej, to im koguta da Ada? Tu go kmiot je!
  • Ej, zaraza zaraz je.
  • Ej, żyrafa ryż je.
  • Elf układał kufle.
  • Elu, becz – cebule!
  • Elu, moneta Odo! Do Aten omule!
  • I car ma kiwi, kamraci!
  • I co idioci?
  • I kobyłkom mokły boki.
  • I mała dama sama dała mi.
  • Igor łamał rogi.
  • Ikar bada braki.
  • Ikar jadaj raki!
  • Ikar łapał raki.
  • Ile Roman ładny dyndał na moreli?
  • Ile Romanowi dała za ład Iwona moreli?
  • Ilu beczy z cebuli?
  • Ilu okrywa wyrko Uli?
  • Ino gile Roman na moreli goni.
  • Jego tato idiota, to gej.
  • Jem sód od ósmej.
  • Jutro ksenon eskortuj.
  • Kamil ślimak.
  • Klata za talk!
  • Kobyła ma mały bok.
  • Kobyła ma za mały bok.
  • Kobyły mi myły bok.
  • Kuła lala łuk.
  • Łapał za kran, a kanarka złapał.
  • Mamuta tu mam.
  • Ma tarapaty ta para tam.
  • Marzena pokazała Zakopane z ram.
  • Moc owocom.
  • Może jeż łka jak łże jeżom.
  • Może jeż łysy łże jeżom.
  • Może jeż łże jeżom.
  • Może jutro ta dama da tortu jeżom.
  • Może jutro ta dama sama da tortu jeżom.
  • My to pili po tym.
  • O, i natka tu tak tanio!
  • O, mam karabin i barak mamo!
  • O, ty z Katowic, Iwo? Tak, Zyto.
  • Satyra rota to rarytas.
  • Soli sama silos.
  • Tolo ma samolot.
  • To z Aten wnet azot!
  • Wół utył i ma miły tułów.
  • Zakopane chce na pokaz.
  • Zakopane i nie na pokaz.
  • Zakopane na pokaz.
  • Że też łże jeż? Łże też!

Rosyjski

  • А роза упала на лапу Азора (czyt. A roza upała na łapu Azora). – Róża upadła na łapę Azora.
  • Олимп – мило (czyt. Ołimp – miło). – Olimp – to miło.
  • На доме чемодан (czyt. Na domie cziemodan) – W domu jest walizka.

Słowacki

  • Kobyla má malý bok. – Kobyła ma mały bok.
  • A do vlaku kukal Voda. – Do pociągu zajrzał Voda (nazwisko).
  • Jeleňovi pivo nelej! – Jeleniowi piwa nie nalewaj.
  • Na potom, Oto pán! – Na potem, Oto panie!
  • Táram ako kamarát. – Rozmawiam (wyrażenie slangowe) jak przyjaciel.
  • Ak táram ako kamarátka. – Jeśli rozmawiam (wyrażenie slangowe) jak przyjaciólka.
  • Raky lámu jamy, no ony majú malý kar. – Raki złamają jamy, no mają małą dziurę.
  • Matika má mak i tam. – Matika też ma tam poppera.
  • Chorá Marka na Kramároch. – Chora Marka na Kramarach (dzielnica Bratysławy ze szpitalem).
  • Ráno kuchár hodí do hrachu konár. – Rano kucharz wrzuci do grochu konar.
  • Sedí na fare Rafanides. – Siedzi na farze Rafanides.
  • V elipse spí lev. – W elipsie śpi lew.
  • Elze je zle. – Elzie jest źle.
  • Matej je tam. – Maciej jest tam.
  • Lilipután Elo polená tu pílil. – Liliputan Elo polena tu piłował.
  • Kúp, oco, puk. – Kup, ojcu, krążek do hokeja.
  • Nárok mám, aj ja mám korán. – Roszczenie mam, ja mam też koran.

Szwedzki

  • Ni talar bra latin. – Mówicie dobrze po łacinie.

Ukraiński

  • І що сало? Ласощі (czyt. I szczo sało? Łasoszczi). – A co to jest słonina? To łakocie.
  • І мчу кіло бараболі Кучмі (czyt. I mczu kiło baraboli Kuczmi). – I mknę z kilogramem ziemniaków do Kuczmy.
  • Три психи пили Пилипихи спирт (czyt. Try psychy pyły Pyłypychy spyrt). – Trzej wariaci pili alkohol Pyłypychy.

Włoski

  • I topi non avevano nipoti. – Myszy nie miały wnucząt.
  • Autore ero tua. – Autorze, byłam twoja.

Polscy autorzy palindromów

Julian Tuwim

Julian Tuwim (1894–1953) – poeta, pisarz i tłumacz. W książce Pegaz dęba (1950) opisał przykłady gier słownych, m.in. anagramów, palindromów, tautogramów, lipogramów, wierszy obrazkowych i kalamburów. Palindromom poświęcony jest rozdział O pewnej kobyle i o rakach. Znajduje się tam m.in. najstarszy polski palindrom autorstwa ks. Wojciecha Waśniowskiego (XVII w.): „co w onei? Ow pokoy y okop, woien owoc” oraz najbardziej znany, pochodzący z XIX wieku (autor nieznany): „kobyła ma mały bok”. Jest też sześć palindromów autorstwa Tuwima[5].

Przykłady palindromów:

  • „Popija rum As, samuraj i pop.”
  • „Muzo, raz daj jad za rozum.”

Edmund John

Edmund John (1894-1989) – architekt (wykładał na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej), malarz związany z Kazimierzem nad Wisłą, plakacista, projektant znaczków pocztowych i okładek książek. Autor wielu palindromów, których wybór w postaci książki Palindromy pana Johna wydał w 2006 roku jego syn, Jacek John. Książka zawiera ponad sto palindromów[5].

Przykłady palindromów:

  • „Ada raportuje, że jutro parada.”
  • „Ale uda szałowe me! – Woła z sadu Ela.”
  • „Ada, panna pocałowana, woła: «co pan napada!»”

Stanisław Barańczak

Stanisław Barańczak (1946–2014) – poeta, tłumacz, krytyk literacki, wykładał literaturę polską na Uniwersytecie Harvarda w USA. W jego książce Pegaz zdębiał (1995) znajdują się anagramy, palindromy, lipogramy, turystychy i inne zabawy słowami. Książka zawiera rekordową liczbę pangramów (zwanych przez autora alfabetonami) – Stanisław Barańczak ułożył ich aż czternaście. W poświęconym palindromom rozdziale Palindromadery zamieścił on 29 dłuższych palindromów, nazwanych przez niego palindromaderami. Barańczak jest także autorem liczącego ponad 2500 liter megapalindromu rozpoczynającego się od słów „w lasku hulaka”–[5].

Przykłady palindromów:

  • „I lali masoni wydrom w mordy wino, sami lali.”
  • „Kobyła ma manny żywo je, żywiej zje i wyżej – o, wyżynna! – ma mały bok.”

Przykład palindromaderu:

  • „Ech, czar zadów i żyta: napina pupy trud zbioru jarzyn! Na miody spada popyt – aparat w tarapaty popada, psy doi, manny z raju roi, bzdur typu pani-pan (a tyż i wóda-zraz) chce!”

Barbara Sudoł

Barbara Sudoł (1944-2014) – polska poetka, pisarka i szaradzistka, autorka wielu książek i opowiadań dla dzieci. Twórczyni cyklu powieściowego dla najmłodszych dzieci o Kogutku Ziutku, opublikowanego przez Wydawnictwo Skrzat. Bajka autorstwa Barbary Sudoł została zamieszczona w „Elementarzu Sześciolatka”. Autorka szarad, w tym anagramów, homonimów, logogryfów, rebusów, palindromów i małych form wierszowanych tzw. limeryków. Członkini Krakowskiego Klubu Szaradzistów „Agora”.

Przykłady palindromów:

  • „Ada, rano żona rada”
  • „miła, ja będę bajał im”[6]

Józef Godzic

Józef Godzic (ur. 1930) – emerytowany elektryk i kinooperator z Rzeszowa. Autor wydanej w 1996 roku książki Echozdania, czyli palindromy, zawierającej tysiąc palindromów. Godzic opracował algorytm pozwalający na utworzenie ponad stu piędziesięciu bilionów palindromów. Algorytm ten zawarty jest w czterotomowym maszynopisie Taaaaaaaaaka księga, nazywanym także Księżycową Księgą, gdyż spisanie palindromów wygenerowanych przez algorytm dałoby książkę o grubości porównywalnej z odległością ZiemiaKsiężyc; algorytm uhonorowano certyfikatem Guinnessa. Kolejny maszynopis Tysiąc razy „wte i wewte” zawiera tysiąc palindromów, częściowo nowych, a częściowo z wydanej uprzednio książki. Józef Godzic jest też autorem ponad stu kolorowych rysunków ilustrujących jego palindromy oraz dwóch megapalindromów. Maszynopisy można obejrzeć w Muzeum Palindromów, założonym przez Tadeusza Morawskiego[5].

Przykłady palindromów[7][8],:

  • „A krowo, do worka!”
  • „A Nil to kotlina?”
  • „A to kanapa pana Kota.”
  • „Akta ma matka.”
  • „Ejże, trener też je!”
  • „Ewo, nie łam ty bzy do wody zbyt małe i nowe.”
  • „I bawi, i wabi.”
  • „I co, idioci?”
  • „I oko psa zaspokoi.”
  • „Ilu to otuli?”
  • „Łapał za kran, a kanarka złapał.”
  • „Łapą kapo popa kąpał.”
  • „Ławy mały wyłamywał.”
  • „Może jutro ta dama sama da tortu jeżom.”
  • „- Mów, dano im imiona? – Dwóm.”
  • „Myto tu auto tym?”
  • „Napotkała typa, zapytała: Kto pan?”
  • „No i lub jej bulion.”
  • „Rabinat dał Kazi zakład "Tani Bar".”
  • „Te wdowy wołgą jadą żądają głowy w odwet.”
  • „Że tak ładna Wanda łka też?”

Tadeusz Morawski

Tadeusz Morawski (ur. 1940) – profesor elektroniki pracujący w Instytucie Radioelektroniki Politechniki Warszawskiej, autor wielu książek i podręczników z teorii pola elektromagnetycznego i techniki mikrofalowej. Kilka lat temu zainteresował się palindromami i obecnie jest ich czołowym twórcą. Od 2005 roku wydano piętnaście książek z jego palindromami. Siedem z nich to autorskie zbiory: Gór ech chce róg, Zagwiżdż i w gaz, Zaradny dynda raz, Żartem dano nadmetraż, Raz czart – raz czar, Elf układał kufle, A guru ruga – każdy zawiera tysiąc palindromów. Książka Może jeż łże jeżom zawiera fraszki różnych autorów z jego palindromami. W książce Kobyła ma mały bok Morawski opisał historię polskich palindromów, z kolei książki Aga naga oraz Trafili, popili, fart to małe antologie palindromów erotycznych i pijackich. Publikacje A kilku tu klika, Wór mrów i Listy palindromisty zawierają palindromy i inne gry słowne[5].

Tadeusz Morawski wygłosił ponad sto odczytów o palindromach. Jest autorem trzech megapalindromów. Najdłuższy z nich liczy 33 tys. liter, a jego najdłuższy palindrom-wiersz – 4400 liter. Z wiersza tego można utworzyć ponad miliard miliardów krótszych rymowanych palindromów. Jego niekomercyjna strona www.palindromy.pl miała już osiem milionów wywołań[5].

Tadeusz Morawski utworzył w Nowej Wsi koło Serocka Muzeum Palindromów[5].

Przykłady palindromów:

  • „Co mi dał duch – cud, ład i moc.”
  • „Jeż leje lwa, paw leje lżej.”
  • „Ile Roman ładny dyndał na moreli?”
  • „Ada bąki piką bada.”

Najdłuższy palindrom

Do niedawna rekord Polski dzierżył Julian Tuwim, którego palindrom liczy 92 litery:

A no, sam maj trapi; sanatora Kujaw martwi to, że ta sanacja bajca nas? a też! ot, i w tramwaju karota! nasi! partjam masona!

Został on pobity przez Stanisława Barańczaka palindromem liczącym 235 liter:

A car: „Bojarom rady róg od imago nacinaj i piel!” – a je jeża, i nawraca masona i suka złowi pensa; ja na to „Do gęby ryż, o bracia moi, włóżmy tym umytym żółwiom, a car boży rybę – Godota na jasne piwo łzą kusi (a nosa ma car Wania, że jej!...) – ale i, pijanica, nogami do góry darmo raj obraca!”[9].

Na prowadzonej przez siebie stronie www.palindromy.pl Tadeusz Morawski umieścił najdłuższy na świecie palindrom, mający ponad 33 tysiące liter (dotychczas najdłuższym był palindrom angielski mający około 17 tys. liter)[10].

Palindromy liczbowe

Palindromami mogą być liczby w danym systemie liczbowym, od najprostszych, dwucyfrowych, począwszy. Każdy palindrom liczbowy w systemie dziesiętnym złożony z parzystej liczby cyfr jest podzielny przez 11 (np. 279972:11=25452).

Dowód: Oznacza się wielokrotną powtórkę jakiejś grupy cyfr przez nawias z indeksem, np. 120101014=12(01)34. Każdą liczbę postaci xn=1(0)2n1 można zapisać matematycznie jako xn=(9)2n1+10=(99)n0+11=11×((90)n+1), liczby te są więc zawsze podzielne przez 11. Dowolny palindrom o parzystej liczbie cyfr można zapisać jako sumę liczb xn (np. 279972=2x2+70x1+900x0), więc palindromy takie jako sumy wielokrotności 11 są także podzielne przez 11.

Ogólnie dla systemu o podstawie n palindromy o parzystej liczbie cyfr są podzielne przez n+1.

Fobia

Nazwą aibofobia określa się lęk przed palindromami. Takie zaburzenie lękowe w rzeczywistości nie istnieje i jest jedynie formą żartu. Wyrażenie aibofobia samo w sobie też jest palindromem.

Zobacz też

Przypisy

  1. Napisane tak, by czytano wspak. [dostęp 2020-06-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-06-29)].
  2. Archiv für Religionswissenschaftnr 24 (1926), 165-169.
  3. Rose Mary Sheldon The Sator Rebus – An Unsolved Cryptogram?. [dostęp 2009-01-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-06-16)].
  4. Horst Robert Balz, Gerhard Krause, Gerhard Müller, Siegfried M. Schwertner, Claus-Jürgen Thornton, Matthias Glockner – Theologische Realenzyklopädie.
  5. a b c d e f g Tadeusz Morawski: Palindromy – czytaj tak i wspak. palindromy.pl. [dostęp 2010-07-10].
  6. Palindromy krótkie
  7. Cezary Kassak: Rzeszowianin rekordzistą Guinnessa! Ułożył 150 bilionów palidromów. www.nowiny24.pl, 27 marca 2010. [dostęp 2010-07-12].
  8. Katarzyna Grzebyk: Rekordzista Guinnessa na tropie palindromów. fakty.interia.pl, 27 lutego 2010. [dostęp 2019-07-13]. (pol.).
  9. Najpopularniejsza zabawa palindromowa
  10. http://www.palindromy.pl/pal_naj.php

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie