Paliusz

Historyczne kroje paliuszy

Paliusz (łac. pallium, płaszcz) – element stroju liturgicznego katolickich metropolitów, noszony na ramionach pas z białej wełny.

Wygląd

Paliusz metropolitalny

Jan Paweł II z paliuszem metropolitalnym

Arcybiskup większy z paliuszem (katolicka tradycja bizantyńska)

Paliusz metropolitalny to biały wełniany pas, połączony ze sobą, zwyczajowo o szerokości kilku centymetrów. Zakładany na ornat na ramiona i opuszczany końcami na piersi i plecy. Ozdobiony jest wyszytymi sześcioma czarnymi równoramiennymi krzyżami, zakończony czarnymi, jedwabnymi fragmentami. Noszony jest wyłącznie jako element stroju liturgicznego, mający podkreślić funkcję i władzę metropolity w zgromadzeniu oraz jego łączność ze Stolicą Apostolską. Posiadanie paliusza przez metropolitów wymagane jest Kodeksem prawa kanonicznego (kan. 437 oraz adekwatnym kan. 156 KKKW).

Zgodnie z tradycją paliusz tkany jest z wełny dwóch owiec, błogosławionych przez papieża we wspomnienie św. Agnieszki 21 stycznia. Następnie z ich wełny zakonnice wyrabiają paliusze, które są przechowywane w szkatule na grobie św. Piotra w Watykanie. Zakładane są przez papieża nowym arcybiskupom metropolitom, najczęściej w uroczystość św. Apostołów Piotra i Pawła 29 czerwca, jako znak łączności z Biskupem Rzymu. Paliusz symbolizuje owcę, którą na ramionach niesie Dobry Pasterz.

Metropolici katolickich Kościołów wschodnich używają jednak paliusza związanego z antyczną tradycją bizantyjską. Jest on szerszy i dłuższy od używanego na zachodzie, sięgający końców barków i kolan.

W Kościołach prawosławnych podobną do paliusza funkcję pełni omoforion, będący elementem stroju biskupa w niektórych (zwłaszcza bizantyńskich) rytach liturgii wschodniej.

Historia paliusza

Nadawany od 513 roku. IV Sobór Konstantynopolitański ustalił, że każdy patriarcha ma prawo ustanawiać metropolitów, potwierdzeniem godności których był paliusz. W roku 877 papież Jan VIII zarządził, że metropolici powinni starać się uzyskać u papieża paliusze, w przeciwnym razie stracą prawo do wyświęcania biskupów. Już w IX wieku nadanie paliusza było traktowane przez papiestwo jako delegowanie swojej władzy patriarchalnej w kwestii święceń. Około 1115 roku rzecz ustalił papież Paschalis II, stwierdzając, że dopiero wraz z otrzymaniem paliusza metropolita dostaje władzę wyświęcania biskupów i zwoływania synodów. Znane są przypadki otrzymywania paliusza przez biskupów misyjnych, np. Winfryd Bonifacy czy Brunon z Kwerfurtu. Biskupi ci prowadzili działalność misyjną podporządkowaną bezpośrednio papiestwu i posiadali prawa wyświęcania dalszych biskupów misyjnych, czego symbolem był posiadany paliusz.

Dziś arcybiskupi metropolici noszą paliusze w szczególności podczas uroczystości synodów, wizytacji i święceń. Paliusz nosi się na ornacie. Może go używać tylko metropolita, który otrzymał go od papieża i tylko na terenie swojej metropolii. Graficzne odwzorowanie paliusza widnieje również jako dodatek do herbów metropolitów.

Według tradycji paliusz był nakładany nowym metropolitom przez papieża w uroczystość św. Piotra i Pawła w bazylice św. Piotra. Od stycznia 2015 decyzją papieża Franciszka, paliusz, wręczony arcybiskupowi metropolicie na Watykanie, nakładany jest na niego w jego własnej archidiecezji przez nuncjusza apostolskiego^[1].

Paliusz papieski

Paliusz papieski w wersji dłuższej

Benedykt XVI z paliuszem w wersji dłuższej (15 maja 2005)

Paliusz papieski w wersji krótszej

Benedykt XVI z paliuszem w wersji krótszej (17 października 2010)

Paliusz Piusa XII, jak również jego następców: Jana XXIII, Pawła VI, Jana Pawła I i Jana Pawła II były takie same jak paliusze metropolitów. Jednak Benedykt XVI od dnia inauguracji swojego pontyfikatu do 29 czerwca 2008 (tj. do Uroczystości Świętych Apostołów Piotra i Pawła) używał w liturgii paliusza zbliżonego formą do paliuszy wschodnich. Był zdecydowanie dłuższy i szerszy, miał ok. 4 m długości i ok. 10 cm szerokości, z wyszytymi pięcioma czerwonymi krzyżami symbolizującymi rany Chrystusa. Papież zastąpił go jednak paliuszem o kształcie okręgu z dwiema czarnymi wypustkami, ozdobionego sześcioma czerwonymi krzyżami greckimi, nieco szerszym i dłuższym niż paliusze metropolitów^[2]. Papież Franciszek podczas mszy inaugurującej swój pontyfikat również otrzymał paliusz o kształcie okręgu, ozdobionego sześcioma czerwonymi krzyżami greckimi^[3]. Od 29 czerwca 2014 (tj. od Uroczystości Świętych Apostołów Piotra i Pawła) zastąpił go paliuszem identycznym, jaki noszą arcybiskupi metropolici^[4].

Od soboru watykańskiego II dotychczasowy symbol władzy papieża – tiara – zastąpiony został przez paliusz. Z tego powodu paliusz noszony jest przez papieża także poza Rzymem – którego jest bezpośrednim metropolitą. Dla podkreślenia tej symboliki Benedykt XVI usunął ze swojego herbu tiarę i wprowadził do niego mitrę i paliusz.

Przypisy

Bibliografia

• Encyklopedja kościelna : podług teologicznej encyklopedji Wetzera i Weltego, z licznemi jej dopełnieniami, Warszawa : Franciszek Czerwiński 1892, t. XVIII, Pabst-Pelagjusz II, s. 44-52. [dostęp 2017-03-01]
• Codex Iuris canonici auctoritate Joannis Pauli PP. II promulgatus, Kodeks prawa kanonicznego.Przekład polski zatwierdzony przez Konferencję Episkopatu. tekst dwujęzyczny, Edward Sztafrowski (tłumaczenie) i komisja naukowa pod redakcją Kazimierza Dynarskiego. Poznań: Pallottinum, 1984.
• Leszek Adamowicz (tłumaczenie), Marzena Dyjakowska (tłumaczenie): Codex canonum Ecclesiarum Orientalium auctoritate Joannis Pauli PP. II promulgatus (pol. • łac.). [dostęp 2014-10-29].

Linki zewnętrzne

• Nałożenie paliusza prymasowi Józefowi Kowalczykowi

Liturgia rzymska Kościoła katolickiego

Obrzędy liturgiczne	chrzest bierzmowanie msza zwyczajna forma rytu rzymskiego nadzwyczajna forma rytu rzymskiego sakrament pokuty i pojednania namaszczenie chorych sakrament święceń sakrament małżeństwa liturgia godzin sakramentalia
Paramenty liturgiczne	kielich patena puszka (cyborium) kustodia melchizedek monstrancja konopeum naczynie na krzyżmo waskulum ampułki trybularz (kadzielnica) łódka aspersorium kropidło dzwonki mszalne tintinnabulum baldachim umbraculum sztandar procesyjny feretron relikwiarz krzyż procesyjny
Księgi liturgiczne	mszał rytuał pontyfikał brewiarz ewangeliarz lekcjonarz kolektarz graduał antyfonarz martyrologium psałterz sakramentarz agenda liturgiczna rubrycela
Bielizna kielichowa	korporał palka puryfikaterz ręczniczek welon kielichowy bursa
Szaty liturgiczne	humerał alba cingulum manipularz (sudarium) tunika (tunicella) stuła dalmatyka ornat kapa (pluwiał) pierścień pektorał pastorał mitra paliusz welon naramienny (tuwalnia)
Strój chórowy	sutanna koloratka biret komża rokieta mucet piuska habit coculla
Szaty papieskie	Pierścień Rybaka camauro subcinctorium falda fanon mantum tiara
Zobacz też	ogólne wprowadzenie do mszału rzymskiego rok liturgiczny kolory liturgiczne nabożeństwa