Palmyra (Syria)

Palmyra
‏Tadmur
تدمر‎
Ilustracja
Państwo

 Syria

Muhafaza

Hims

Populacja (2004)
• liczba ludności


51 323

Położenie na mapie Syrii
Ziemia34°33′41″N 38°16′52″E/34,561389 38,281111

Palmyra[1] (stgr. Παλμύρα, arab. ‏تدمر‎, Tadmur) – miasto w środkowej Syrii, w muhafazie Hims, położone w oazie Pustyni Syryjskiej u podnóża masywu Dżabal Raszid[2], około 215 km na północny wschód od Damaszku. W 2004 liczyło 51 tysięcy mieszkańców[3]. W mieście znajduje się port lotniczy, a także starożytne ruiny wpisane są na listę światowego dziedzictwa UNESCO.

Historia

Ruiny Palmyry[a]
Obiekt z listy światowego dziedzictwa UNESCO
Ilustracja
Ruiny Palmyry (2008)
Państwo

 Syria

Typ

kulturowy

Spełniane kryterium

I, II, IV

Numer ref.

23

Region[b]

Kraje arabskie

Historia wpisania na listę
Wpisanie na listę

1980
na 4. sesji

Obiekt zagrożony

od 2013

34°33′15″N 38°16′00″E/34,554167 38,266667
  1. ↑ Oficjalna nazwa wpisana na listę UNESCO
  2. ↑ Oficjalny podział dokonany przez UNESCO

Pierwsze ślady osadnictwa pochodzą z neolitu. Z XIX wieku p.n.e. pochodzą pierwsze wzmianki na glinianych tabliczkach, w których oaza palmyreńska określana jest jako Tadmur. Nazwa ta wymieniana jest również w Starym Testamencie (jako Tamar[4][5] i Tadmor[6]). W tym okresie zamieszkiwały ją plemiona semickie posługujące się językiem aramejskim, a później pojawiły się koczownicze plemiona arabskie. Ich asymilacja umożliwiła otwarcie dróg handlowych między Mezopotamią a wybrzeżem Morza Śródziemnego, zamiast dłuższej trasy wzdłuż doliny Eufratu. Od II wieku p.n.e. przez Tadmur przebiegała południowa odnoga jedwabnego szlaku.

Miejscowe plemiona zaprzestały łupienia karawan na rzecz ich ochrony, obsługi karawan (np. hodowla wielbłądów i koni) i pośrednictwa w handlu. Jednak największe dochody przynosiły mieszkańcom osady wysokie cła nakładane na przejeżdżających kupców. Osada zaczęła nabierać charakteru miejskiego, jej znaczenie wzrosło jeszcze bardziej za czasów rzymskich (I wiek n.e.), kiedy to znalazła się na pograniczu cesarstwa rzymskiego i państwa Partów. Wtedy też pojawiła się nazwa Palmyra[a].

Za czasów panowania Tyberiusza Palmyra uznała zwierzchnią władzę Rzymu, zachowując jednak autonomię. Wspomina też o Palmyrze Józef Flawiusz w swych Starożytnościach żydowskich (VIII, 6.1). W roku 129 cesarz Hadrian nadał jej status wolnego miasta, zaś w 217 uzyskała miano kolonii, co zrównało jej mieszkańców w prawach z obywatelami Rzymu i zwolniło ich z płacenia podatków. Dzięki zgromadzonym bogactwom nastąpił znaczny rozwój miasta – wzniesiono świątynie i obiekty użyteczności publicznej: agorę, termy, teatr i inne.

Szczyt świetności Palmyry przypadł na drugą połowę III wieku, kiedy stała się stolicą królestwa założonego przez miejscowego władcę Septymiusza Odenata, zarazem wodza wojsk rzymskich na Wschodzie. Wykorzystując słabość cesarstwa zaczął on prowadzić samodzielną politykę i ekspansję zbrojną. Po jego śmierci władzę przejęła żona – Septymia Zenobia, dążąca do zerwania formalnego podporządkowania Rzymowi. Jej działalność (podboje na Bliskim Wschodzie, bicie własnej monety, ogłoszenie się cesarzową) doprowadziła do interwencji rzymskiej. W 272 legiony Aureliana pokonały armię Zenobii i zdobyły miasto, zmuszając mieszkańców do uiszczenia znacznego okupu. Ponowny bunt przeciwko Rzymowi skończył się już całkowitym złupieniem i zniszczeniem miasta (273)[7]. Jak zauważył angielski historyk Edward Gibbon, Palmyra „całe wieki dobrobytu poświęciła dla jednej chwili chwały”[8].

Po tych wydarzeniach, mimo późniejszej odbudowy, Palmyra nigdy już nie odzyskała dotychczasowej świetności, choć wiadomo, iż do najazdu arabskiego była siedzibą biskupstwa założonego w III lub IV wieku[9] W dalszych stuleciach pełniła rolę prowincjonalnej placówki handlowej i siedziby garnizonu wojskowego, m.in. w funkcji warownego obozu wojskowego (powstałego w 293 n.e.) w systemie obronnym cesarza Dioklecjana; stacjonowały tu kolejno garnizony: rzymskie, bizantyjskie i umajjadzkie. Od Jana Malalasa (Chronographia XVIII, 152 ; 424-425) wiadomo, że cesarz Justynian wysłał w 527 roku gubernatora z zadaniem odbudowania i odnowienia zrujnowanych chrześcijańskich świątyń i ważniejszych budynków Palmyry. W 634 miasto bez walki poddało się wojskom Chalida ibn al-Walida, jednego z wodzów kalifa Abu Bakra. Jego funkcjonowanie zakończyło ostatecznie zniszczenie przez Arabów w roku 744 i trzęsienie ziemi. W późniejszym okresie istniało tylko jako zapomniana, zagubiona na pustyni wieś, zamieszkiwana przez grupy półkoczowników. Ponowne odkrycie nastąpiło pod koniec XVII wieku, zaś od XVIII wieku datują się poszukiwania i badania archeologiczne.

Historia najnowsza

W obrębie oazy palmyreńskiej rozwijało się miasto Tadmur. Pełniło funkcje turystyczne i usługowe, było ważnym węzłem drogowym. W pobliżu znajduje się baza lotnicza a dawniej funkcjonowało więzienie o zaostrzonym rygorze. W 2015 terroryści z Państwa Islamskiego wysadzili więzienie[10][11][12] oraz przejęli kontrolę nad bazą lotniczą[13].

Świątynia Baalszamina wysadzona w powietrze w sierpniu 2015 r. przez dżihadystów z „Państwa Islamskiego”

21 maja 2015 Palmyra została zajęta przez terrorystów Państwa Islamskiego[14]. Władze syryjskie ewakuowały wcześniej z miasta część zabytków, aby uchronić je przed zniszczeniem[15]. Po wkroczeniu do Palmyry islamscy terroryści dokonali w dawnym rzymskim amfiteatrze pokazowej publicznej egzekucji żołnierzy syryjskich[16]. W sierpniu 2015 terroryści zamordowali kustosza stanowiska Chalida al-Asada, a jego zwłoki wywiesili na jednej z kolumn[17]. 23 sierpnia 2015 Państwo Islamskie wysadziło ruiny starożytnej świątyni Baalszamina, niszcząc przy okazji także część kolumn z czasów rzymskich[18]. Kilka dni później wysadzona została świątynia Bela z początku I wieku[19]. Na początku października terroryści wysadzili pochodzący z II/III w. łuk triumfalny[20].

W marcu 2016 siły rządowe odbiły miasto z rąk Państwa Islamskiego, jednakże w grudniu tego samego roku terroryści z PI ponownie zajęli miasto i obszar archeologiczny[21]. Po ponownym zajęciu miasta terroryści wysadzili palmyreński tetrapylon[22].

W wyniku ofensywy prowadzonej z pomocą lotnictwa rosyjskiego na początku marca 2017 siły rządowe ponownie odzyskały kontrolę nad miastem oraz terenem archeologicznym[23]. Ofensywę przygotował i dowodził nią sztab rosyjski. Rosjanie wspomagali też Syryjczyków oraz oddziały Hezbollahu m.in. jednostkami specjalnymi, a wcześniej dostarczyli nowy sprzęt bojowy – głównie czołgi[24]. 3 marca 2017 Siły Zbrojne Syrii po raz drugi odbiły tereny Palmyry z rąk ISIS.

Dzieje i rozwój badań archeologicznych

W czasach nowożytnych zwaliska zabudowań Palmyry odkryte zostały dopiero na początku XVII wieku przez włoskiego podróżnika Pietro della Valle. W tym samym stuleciu odwiedził je francuski podróżnik Jean-Baptiste Tavernier (1630) i angielski pastor Halifax (1682). Na początku XVIII w. szwedzki Karol XII wysłał tam ekspedycję, której relacje i rysunki przechowywane są w archiwum uniwersytetu w Uppsali[b]. Później docierali tam inni podróżnicy, amatorzy przygód i badacze starożytności; wśród nich znalazł się także Polak – „emir” Seweryn Rzewuski.

Świątynia Bela, wysadzona w sierpniu 2015 r. przez terrorystów z tzw. Państwa Islamskiego

W roku 1751 z pozostałościami miasta gruntownie zapoznali się dwaj Anglicy: podróżnik Robert Wood i znawca starożytności James Dawkins, którzy wyniki eksploracji ogłosili publikując bogato ilustrowane dzieło The ruins of Palmyra, otherwise Tedmor in the desart, wydane w Londynie równocześnie (1753) w dwóch językach (franc. Les ruines de Palmyre, autrement dite Tedmor, au dessert). Zamieszczone w nim przerysy wielu inskrypcji palmyreńskich pozwoliły innym badaczom zająć się odczytaniem miejscowego pisma.

Dokonali tego niezależnie Anglik John Swinton (1753)[25] oraz Francuz Jean-Jacques Barthélemy (rok 1754), ustalając, iż pismo palmyreńskie jest odmianą aramejskiego, występującą w dwóch postaciach (kursywa i forma klasyczna). Po ich odkryciu istotne lingwistyczne prace pogłębiające prowadzili Jean-Baptiste Chabot (Choix d’inscriptions de Palmyre, Paris 1922), J. Cantineau, G.A. Cooke i A. Caquot. Późniejszym badaczom ocalałych zabytków miasta służyły również pomocą prace takich malarzy, jak Louis-François Cassas.

Pole ruin w Palmyrze (1914)
Świątynia Bela w Palmyrze (stan z 1950 r.)

Pierwsze systematyczne badania na tym terenie podjął (1900) Rosyjski Instytut Archeologiczny w Konstantynopolu. Jednak poważne zasługi we wstępnej naukowej eksploracji ruin Palmyry należy przypisać dopiero niemieckiej misji archeologicznej pod kierunkiem Theodora Wieganda, działającej w 1902 i 1917. Dokonała ona licznych sondaży, pomiarów i zdjęć fotograficznych, określając m.in. ogólny zarys planu miasta oraz przyległych cmentarzysk, a publikując swe materiały w dwutomowym dziele Palmyra. Ergebnisse der Expeditionen von 1902 und 1917 (Berlin 1932), mającym dotąd zasadnicze znaczenie dla późniejszych badaczy.

Po I wojnie światowej Palmyra stała się niezwykle atrakcyjnym stanowiskiem archeologicznym, kreującym wiele problemów naukowych jako fenomen artystyczno-historyczny. W okresie międzywojennym pracowały tam (pod kuratelą Francuskiego Instytutu Archeologicznego w Bejrucie) zespoły francuskie, w których wybitną rolę odegrał Henri Seyrig, a następnie jego uczeń Daniel Schlumberger (zwłaszcza w badaniach nad architekturą)[26]. System dojazdowych dróg rzymskich i umocnień rejonu Palmyry zbadał i udokumentował w swym dwutomowym dziele pionier archeologii lotniczej, jezuita Antoine Poidebard (La trace de Rome dans le désert de Syrie. Recherches aériennes 1925-1932, Paris 1934)[27].

Teatr rzymski w Palmyrze (stan sprzed zniszczenia przez dżihadystów)

Postęp w badaniach rzeźby palmyreńskiej jest zasługą Duńczyka Haralda Ingholta (Studier over palmyrensk skulptur, København 1928). Rekonstrukcje architektoniczne (np. łuku monumentalnego) w latach 30. XX wieku należy zawdzięczać R. Amy, nowe odkrycia w okolicy świątyni Baalszamina – szwajcarskiej misji P. Collarta (1954-1956). Odsłonięcie świątyni babilońskiego boga Nabu jest dokonaniem syryjskiego archeologa Adnana Bounni.

Pierwszym polskim badaczem w ruinach Palmyry tuż przed wybuchem II wojny światowej był Zbigniew Sęczykowski, absolwent Politechniki Warszawskiej (i ówczesny seminarzysta K. Michałowskiego), który w ramach wstępnych ustaleń (ich wyniki zaginęły), dokonał oprócz prospekcji terenowej także osobiście finansowanych badań sondażowych. Od 4 maja 1959 r. systematyczne prace archeologiczne w Palmyrze zapoczątkowali polscy archeolodzy[28], wśród których istotne osiągnięcia w badaniach nad architekturą i rzeźbą sepulkralną odnotowali Anna Sadurska[29], Barbara Filarska[30] i Michał Gawlikowski[31]. Ponadto od 2007 r. we wspólnej misji włosko-syryjskiej uczestniczyli badacze z Uniwersytetu Mediolańskiego, prowadząc w mieszkalnej części miasta prace wykopaliskowe i zabezpieczające pod kierunkiem prof. Marii Teresy Grassi.

Zabytki

Palmyra stanowiła jeden z najważniejszych i największych na świecie kompleksów wykopalisk (o powierzchni około 50 ha). Dzięki systematycznym pracom brytyjskich, niemieckich, francuskich, szwajcarskich, syryjskich oraz polskich archeologów odsłonięto m.in. ruiny budowli z czasów świetności miasta, łączące w sobie elementy sztuki hellenistycznej z rdzenną tradycją aramejską, a także pozostałości Obozu Dioklecjana.

Tak zwany tetrapylon – 16-kolumnowa konstrukcja na osi Wielkiej Kolumnady palmyreńskiej, wysadzona w powietrze przez terrorystów z ISIS w styczniu 2017

Bezpośrednie wejście do miasta prowadzi przez zrekonstruowany trójprzelotowy łuk monumentalny. Połączony był on ze świątynią rzędem kolumn zachowanych obecnie tylko we fragmentach. Jego przedłużenie stanowi kolumnada w kierunku północno-zachodnim, wyznaczająca główną ulicę miasta. Mniej więcej w 1/3 jej długości wznosił się potężny, również zrekonstruowany tetrapylon[c] (zniszczony przez islamistów w styczniu 2017 roku[22]), podobnie jak łuk maskujący krzywiznę palmyreńskiego cardo. Poprzeczna ulica ( Kolumnada Transwersalna) prowadziła w kierunku agory (południowy zachód) i świątyni Baalszamina, boga deszczu (północny zachód), najlepiej zachowanej budowli starożytnego miasta zbudowanej w I wieku[32],a wysadzonej w sierpniu 2015 r. przez dżihadystów z Państwa Islamskiego. Wejście do świątyni prowadziło obok ruin wielkiego portyku. W centralnej części świątyni znajdowały się pozostałości ołtarza ofiarnego i rytualnego basenu służącego ablucjom kapłana przed złożeniem ofiar ze zwierząt. W okresie od VIII wieku do lat 20. XX wieku budowla służyła jako meczet dla lokalnej społeczności arabskiej – w niszy w południowej ścianie świątyni zachował się mihrab. Na południe od centralnej kolumnady znajduje się teatr. W zachodniej części terenu wykopalisk odkopano pozostałości „obozu Dioklecjana”, zbudowanego po zburzeniu miasta przez Rzymian tam, gdzie znajdowała się świątynia Allat – bogini, której symbolem był lew ochraniający gazelę. Pochodzący z tej świątyni kamienny posąg, odkryty w 1977 przez polskich archeologów pod kierownictwem Michała Gawlikowskiego, znajdował się przed budynkiem muzeum w Palmyrze. Na przełomie czerwca i lipca 2015 został zniszczony przez terrorystów Państwa Islamskiego[33].

Łuk triumfalny, wysadzony przez oddziały ISIS w październiku 2015

Na południowy zachód od miasta, w Dolinie Grobów, znajduje się szereg nietypowych budowli. Są to wolnostojące kamienne wieże grobowe o kwadratowej podstawie, pochodzące z I i początku II w. W ich bogato zdobionych wnętrzach podestu (wyposażonych m.in. w popiersia portretowe) chowano w niszach (cubiculach) szczątki zmarłych. Drugi typ grobowców stanowiły nadziemne konstrukcje w kształcie domów z atrium pośrodku, wokół którego rozmieszczone były nisze grobowe. Najczęściej spotykany typ trzeci to hypogea – kute w skale podziemne korytarze na planie krzyża i zamiennie litery T, w których cubicula umieszczano tak jak w typowych katakumbach. Od połowy II stulecia aż do trzeciej ćwierci III wieku n.e. był to jedyny typ miejscowego grobowca[34].

Dla sztuki Palmyry charakterystyczne jest łączenie inspiracji i form płynących zarówno ze Wschodu, jak i Zachodu, które tworzą nową, niepowtarzalną całość.

Polskie wykopaliska

Kamienny lew ze świątyni bogini Allat w Palmyrze, odkryty w 1977 przez polskich archeologów; w 2015 zniszczony przez dżihadystów

Od 1959 do wybuchu wojny domowej w Syrii (2011) w Palmyrze działała polska misja archeologiczna[35]. Wykopaliskami w początkowych sezonach kierował „ojciec polskiej archeologii śródziemnomorskiej” – prof. Kazimierz Michałowski (do 1966), którego zastąpiła prof. Anna Sadurska. Kolejnym szefem wykopalisk polskich był (od 1980) prof. Michał Gawlikowski[36]. Prace prowadzone były w Obozie Dioklecjana przy świątyni Allat i w dzielnicy chrześcijańskiej, gdzie w 2002 w pobliżu Wielkiej Kolumnady odkryto (po raz pierwszy od 60 lat) mozaikę z bogatymi motywami zwierzęcymi[37]. Rezultaty poszczególnych kampanii od początku ogłaszano w periodycznych publikacjach Palmyre. Fouilles polonaises I-V (lata 1959–1966 i następne), oraz w specjalnie stworzonym (1966) roczniku „Studia Palmyreńskie”. Wczesny okres prac wykopaliskowych zrelacjonowała w reportażu podróżniczym Zofia Jeżewska (A ślady zasypał piasek... Opowieść z Palmyry, Poznań 1961).

Zobacz też

  • Aglibol
  • Jarhibol

Uwagi

  1. ↑ „Sama nazwa Tadmor czy Palmyra w języku syryjskim, jak również w łacińskim, oznacza mnogość drzew palmowych, które dają tej łagodnej okolicy cień i zieleń” (E. Gibbon, Zmierzch Cesarstwa Rzymskiego (przekład St. Kryńskiego), Warszawa 1995, t. I, s. 227).
  2. ↑ Inne źródła przypisują to Karolowi XIII, na którego zlecenie działał (1710 r.) Cornelius Loos (Enciclopedia Italiana Treccani, Roma 1935).
  3. ↑ Właściwy tetrapylon to poczwórna brama wznoszona na skrzyżowaniu; odkryto taką w Laodycei, Gerazie i (polscy naukowcy) w samej Palmyrze (M. Gawlikowski, Sztuka Syrii, dz. cyt., s. 114).

Przypisy

  1. ↑ Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej: Urzędowy wykaz polskich nazw geograficznych świata. Warszawa: Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 2013, s. 478. ISBN 978-83-254-1988-2.
  2. ↑ Palmyra, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2022-02-02].
  3. ↑ ‏نتائج تعداد السكان والمساكن لعام 2004 على مستوى المدينة / قرية‎. [dostęp 2015-09-19]. (arab.).
  4. ↑ 1Krl 9,18 w przekładach Biblii.
  5. ↑ Ez 47,18-19 w przekładach Biblii.
  6. ↑ 2Krn 8,4 w przekładach Biblii.
  7. ↑ Tadeusz Kotula, Aurelian i Zenobia, Wrocław 2006, s. 100–116.
  8. ↑ Zmierzch Cesarstwa Rzymskiego, dz. cyt., t. I, s. 228.
  9. ↑ Encyklopedia katolicka, t. XIV, kol. 1183.
  10. ↑ Islamic State blows up empty prison complex in Syria’s Palmyra. reuters.com, 2015-05-30. [dostęp 2015-09-21]. (ang.).
  11. ↑ Inside Tadmur: The worst prison in the world?. bbc.com, 2015-07-20. [dostęp 2015-09-02]. (ang.).
  12. ↑ ISIS destroys Tadmur prison, site of Assad regime atrocities. cbc.ca, 2015-05-30. [dostęp 2015-09-02]. (ang.).
  13. ↑ Palmyra: IS ‘kills 20 men’ at ancient theatre. bbc.com, 2015-05-28. [dostęp 2015-09-02]. (ang.).
  14. ↑ Islamic State seizes Syria’s ancient Palmyra. bbc.com, 2015-05-21. [dostęp 2015-08-19]. (ang.).
  15. ↑ Tim McGirk: Syrians Race to Save Ancient City’s Treasures from ISIS. nationalgeographic.com, 2015-07-15. [dostęp 2015-08-19]. (ang.).
  16. ↑ Imogen Calderwood: Slaughter in the Roman amphitheatre: Horrific moment ISIS child executioners brutally shoot dead 25 Syrian regime soldiers in front of bloodthirsty crowds at ancient Palmyra ruin. dailymail.co.uk, 2015-07-04. [dostęp 2015-08-19]. (ang.).
  17. ↑ Islamic State militants behead archaeologist in Palmyra – Syrian official. uk.reuters.com, 2015-08-18. [dostęp 2015-08-19]. (ang.).
  18. ↑ CBS/AP: Ancient temple at Palmyra destroyed in ISIS attack. CBS Interactive Inc., 2015-08-23. [dostęp 2015-08-24]. (ang.).
  19. ↑ Tim MacFarlan: Wiping yet more history off the face of the earth: ISIS blow up 2,000-year-old Temple of Bel in Palmyra in latest outrage at the ancient Syrian city. The Daily Mail, 2015-08-30. [dostęp 2015-08-31]. (ang.).
  20. ↑ Wojciech Pastuszka: Muzułmańscy fanatycy wysadzili jeden z symboli Palmyry. archeowiesci.pl, 2015-10-05. [dostęp 2015-10-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-10-05)]. (pol.).
  21. ↑ ISIS militants re-enter Syria's historic Palmyra
  22. ↑ a b Isis destroys tetrapylon monument in Palmyra. theguardian.com, 2017-01-21. [dostęp 2017-01-21]. (ang.).
  23. ↑ ISIS driven out of the only city they have taken twice, „The Independent”, 2 marca 2017 [dostęp 2022-02-02] (ang.).
  24. ↑ trybuna.eu. [dostęp 2017-03-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-03-07)].
  25. ↑ An explication of all inscriptions in the Palmyrene language and character hitherto published. In five letters from the Rev. Mr. John Swinton of Christ-Church, Oxford, and F.R.S., to the Rev. Thomas Birch, D.D. Sacred R.S. w „Philosophical Transactions of the Royal Society”, London 1753.
  26. ↑ Sztuka Palmyry ze zbiorów Arabskiej Republiki Syryjskiej. 50 lat polskich wykopalisk na Bliskim Wschodzie [wystawa w Muzeum Narodowym w Warszawie], Warszawa 1986.
  27. ↑ Leo Deuel, Lot w przeszłość, Warszawa 1984, s. 112–120.
  28. ↑ Kazimierz Michałowski, Od Edfu do Faras. Polskie odkrycia archeologii śródziemnomorskiej, Warszawa 1974, s. 88nn.
  29. ↑ Le tombeau de famille d’Alainé. „Palmyre. Fouilles Polonaises” VII, Varsovie 1977 ; Les sculptures funéraires de Palmyre [z A. Bounni], Rome 1994.
  30. ↑ Studia nad dekoracjami architektonicznymi Palmyry. „Studia Palmyreńskie”, Warszawa 1967.
  31. ↑ Monuments funéraires de Palmyre. „Travaux du Centre d’Archéologie Méditerranéenne de l’Académie Polonaise des Sciences” t. 9, Varsovie 1970; Le temple palmyrénien. Étude d’epigraphie et de topographie historique. „Palmyre. Fouilles Polonaises” VI, Varsovie 1973; Le principia de Dioclétien – «Temple des Enseignes». „Palmyre. Fouilles Polonaises” VIII, Varsovie 1984.
  32. ↑ Magdalena Dobrzańska-Bzowska, Krzysztof Bzowski: Praktyczny przewodnik – Bliski Wschód. Bielsko-Biała: Wydawnictwo Pascal, 2008, s. 400. ISBN 978-83-7513-146-8.
  33. ↑ Starożytny posąg odkryty w Syrii przez polskich archeologów został zniszczony. Nauka w Polsce, 2015-07-09. [dostęp 2015-08-19]. (pol.).
  34. ↑ K. Michałowski, Palmyra, [w:] Sztuka Palmyry ze zbiorów…, dz. cyt., s. 16–17.
  35. ↑ Prof. Gawlikowski o sytuacji w Palmyrze. archeowiesci.pl, 2015-08-27. [dostęp 2015-08-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-08-27)].
  36. ↑ Jean Starcky, Michał Gawlikowski, Palmyre, Paris 1985.
  37. ↑ „Polish Archaeology in the Mediterranean” vol. XIV (2002), s. 289–290.

Bibliografia

  • Kazimierz Michałowski, Palmyra, Warszawa 1968.
  • Palmira, [w:] Encyklopedia katolicka, t. XIV, Lublin 2010, s. 1183–1184.
  • Anna Sadurska, Palmyra – narzeczona pustyni. Dzieje i sztuka, Warszawa 1968.
  • Michał Gawlikowski, Sztuka Syrii, Warszawa 1976.
  • Tadeusz Kotula, Aurelian i Zenobia, Wrocław 2006, s. 70–116.
  • Tadeusz Kotula, Aurélien et Zénobie. L’unité ou la division de l’Empire?, Wrocław 1997.
Obiekty z listy Światowego Dziedzictwa UNESCO w Syrii

Flag of UNESCO.svg

Syria

Muhafaza Hims
  • Siedziba muhafazy – Hims
Dystrykt Hims
Dystrykt Al-Mucharram
Dystrykt Al-Kusajr
Dystrykt Ar-Rastan
Dystrykt Tadmur
Dystrykt Tall Kalach
Dystrykt Tall Daww

Media użyte na tej stronie

Syria location map3.svg
(c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de
Location map of Syria. De facto situation.
Flag of Syria.svg
Łatwo można dodać ramkę naokoło tej grafiki
Flag of UNESCO.svg
Flag of the United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization (UNESCO)
Palmyra theater02(js).jpg
Autor: Jerzy Strzelecki, Licencja: CC BY-SA 3.0
The ancient Roman theater of Palmyra, Syria.
Temple of Bel, Palmyra 02.jpg
Autor: Bernard Gagnon, Licencja: CC BY-SA 3.0
Temple of Bel, Palmyra, Syria
Palmyra - Monumental Arch.jpg
Autor: Bernard Gagnon, Licencja: CC BY-SA 3.0
The monumental arch of Palmyra, Syria
Het heiligdom van Baal in Palmyra De binnenplaats vanuit hetnoord-oosten gezien, Bestanddeelnr 255-9781.jpg
Autor: Willem van de Poll, Licencja: CC0
Collectie / Archief : Fotocollectie Van de Poll

Reportage / Serie : Midden-Oosten 1950-1955: Syrië
Beschrijving : Het heiligdom van Baal in Palmyra. De binnenplaats vanuit hetnoord-oosten gezien
Datum : 1950
Locatie : Palmyra, Syrië
Trefwoorden : Romeinse overblijfselen, oudheid
Fotograaf : Poll, Willem van de
Auteursrechthebbende : Nationaal Archief
Materiaalsoort : Negatief (zwart/wit)
Nummer archiefinventaris : bekijk toegang 2.24.14.02

Bestanddeelnummer : 255-9781
Lion in the garden of Palmyra Archeological Museum, 2010-04-21.jpg
Lion of the first century BC, coming from the temple of the goddess Allat, in the garden of the archaeological museum of Palmyra
City of Tadmor, Syria.jpg
Autor: Bernard Gagnon, Licencja: CC BY-SA 3.0
City of Tadmor beside the site of Palmyra in Syria
Tetrapylon Palmyra.jpg
Autor: High Contrast, Licencja: CC BY 3.0 de
The Tetrapylon in Palmyra; destroyed in C.E.2017 (H.E.12,017)
Palmyra, Syria - 2.jpg
Autor: James Gordon from Los Angeles, California, USA, Licencja: CC BY 2.0

Palmyra, Arabic: Tadmur, was an ancient city in central Syria. In antiquity, it was an important city located in an oasis 215 km northeast of Damascus[1] and 180 km southwest of the Euphrates at Deir ez-Zor. It had long been a vital caravan stop for travellers crossing the Syrian desert and was known as the Bride of the Desert. The earliest documented reference to the city by its Semitic name Tadmor, Tadmur or Tudmur (which means "the town that repels" in Amorite and "the indomitable town" in Aramaic) is recorded in Babylonian tablets found in Mari. Though the ancient siteinto disuse after the 16th century, it is still known as Tadmor in Arabic (aka Tedmor), and there is a newer town of the same name next to the ruins.[6] The Palmyrenes constructed a series of large-scale monuments containing funerary art such as limestone slabs with human busts representing the deceased. Culture Palmyrans bore Aramaic names, and worshipped a variety of deities from Mesopotamia (Marduk and Ruda), Syria (Hadad, Baʿal, Astarte), Arabia (Allāt) and Greece (Athena). Palmyrans were originally speakers of Aramaic but later shifted to the Greek language. At the time of the Islamic conquests Palmyra was inhabited by several Arab tribes, primarily the Qada'ah and Kalb. History Ancient The exact etymology of the name "Palmyra" is unknown, although some scholars believe it was related to the palm trees in the area. Others, however, believe it may have come from an incorrect translation of the name "Tadmor" (cf. Colledge, Seyrig, Starcky, and others). The city was first mentioned in the archives of Mari in the second millennium BC. It was a trading city in the extensive trade network that linked Mesopotamia and northern Syria. Tadmor is mentioned in the Hebrew Bible (Second Book of Chronicles 8:4) as a desert city built (or fortified) by the King Solomon of Judea: There had been a temple at Palmyra for 2000 years before the Romans ever saw it. Its form, a large stone-walled chamber with columns outside, is much closer to the sort of thing attributed to Solomon than to anything Roman. It is mentioned in the Bible as part of Solomon's Kingdom. In fact, it says he built it. —Terry Jones and Alan Ereira, Terry Jones' Barbarians, p. 183 Flavius Josephus also attributes the founding of Tadmor to Solomon in his Antiquities of the Jews (Book VIII), along with the Greek name of Palmyra, although this may be a confusion with biblical "Tamara". Several citations in the tractates of the Talmud and of the Midrash also refer to the city in the Syrian desert (sometimes interchanging the letters "d" and "t" - "Tatmor" instead of Tadmor). Greco-Roman periods When the Seleucids took control of Syria in 323 BC, the city was left to itself and it became independent, flourishing as a caravan halt in the 1st century BC. In 41 BCE, Mark Antony sent a raiding party to Palmyra, but the Palmyrans had received intelligence of their approach and escaped to the other side of the Euphrates, demonstrating that at that time Palmyra was still a nomadic settlement and its valuables could be removed at short notice. In the mid 1st century AD, Palmyra, a wealthy and elegant city located along the caravan routes linking Persia with the Mediterranean ports of Roman Syria and Phoenicia, came under Roman control. A period of great prosperity followed. Jones and Erieira note that Palmyran merchants owned ships in Italian waters and controlled the Indian silk trade. Palmyra became one of the richest cities of the Near East. The Palmyrans had really pulled off a great trick, they were the only people who managed to live alongside Rome without being Romanized. They simply pretended to be Romans. Palmyra was made part of the Roman province of Syria during the reign of Tiberius (14–37 AD). It steadily grew in importance as a trade route linking Persia, India, China, and the Roman Empire. In 129, Hadrian visited the city and was so enthralled by it that he proclaimed it a free city and renamed it Palmyra Hadriana. Beginning in 212, Palmyra's trade diminished as the Sassanids occupied the mouth of the Tigris and the Euphrates. Septimius Odaenathus, a Prince of Palmyra, was appointed by Valerian as the governor of the province of Syria. After Valerian was captured by the Sassanids and died in captivity in Bishapur, Odaenathus campaigned as far as Ctesiphon (near modern-day Baghdad) for revenge, invading the city twice. When Odaenathus was assassinated by his nephew Maconius, his wife Septimia Zenobia took power, ruling Palmyra on the behalf of her son, Vabalathus. Zenobia rebelled against Roman authority with the help of Cassius Longinus and took over Bosra and lands as far to the west as Egypt, establishing the short-lived Palmyrene Empire. Next, she took Antioch and large sections of Asia Minor to the north. In 272, the Roman Emperor Aurelian finally restored Roman control and Palmyra was besieged and sacked, never to recover her former glory. Aurelian captured Zenobia, bringing her back to Rome. He paraded her in golden chains in the presence of the senator Marcellus Petrus Nutenus, but allowed her to retire to a villa in Tibur, where she took an active part in society for years. A legionary fortress was established in Palmyra and although no longer an important trade center, it nevertheless remained an important junction of Roman roads in the Syrian desert. Diocletian expanded the city to harbor even more legions and walled it in to try and save it from the Sassanid threat. The Byzantine period following the Roman Empire only resulted in the building of a few churches; much of the city went to ruin. Islamic rule The city was captured by Muslim Arabs under Khalid ibn al-Walid in 634 but left intact. After the year 800 and the civil wars that followed the fall of the Umayyad caliphs, people started abandoning the city. At the time of the Crusades, Palmyra was under the Burid emirs of Damascus, then under Toghtekin, Mohammed the son of Shirkuh, and finally under the emirs of Homs. In 1132 the Burids had the Temple of Ba'al turned into a fortress. In the 13th century the city was handed over to the Mamluk sultan Baybars. In 1401, it was sacked by Timur, but recovered quickly, so that in the 15th century it was described as boasting "vast gardens, flourishing trades and bizarre monuments" by Ibn Fadlallah al-Omari. In the 16th century, Qala'at ibn Maan castle was built on top of a mountain overlooking the oasis by Fakhr ad-Din al-Maan II, a Lebanese prince who tried to control the Syrian Desert. The castle was surrounded by a moat, with access only available through a drawbridge. It is possible that earlier fortifications existed on the hill well before then. The city declined under Ottoman rule, reduced to no more than an oasis village with a small garrison. In the 17th century its location was rediscovered by Western travellers, and was studied by European and American archaeologists starting in the 19th century. The villagers who had settled in the Temple of Ba'al were dislodged in 1929 by the French authority. City remains The most striking building in Palmyra is the huge temple of Ba'al, considered "the most important religious building of the first century AD in the Middle East". It originated as a Hellenistic temple, of which only fragments of stones survive. The central shrine (cella) was added in the early 1st century AD, followed by a large double colonnaded portico in Corinthian style. The west portico and the entrance (propylaeum) date from the 2nd century. The temple measures 205 x 210 m. Starting from the temple, a colonnaded street, corresponding to the ancient decumanus, leads to the rest of the ancient city. It has a monumental arch (dating to the reign of Septimius Severus, early 3rd century AD) with rich decorations. Next were a temple of Nabu, of which little remains today apart from the podium, and the so-called baths of Diocletian. The second most noteworthy remain in Palmyra is the theater, today with nine rows of seats, but most likely originally having up to twelve with the addition of wooden structures. It has been dated to the early 1st century AD. Behind the theater were located a small Senate building, where the local nobility discussed laws and made political decisions, and the so-called "Tariff Court", with an inscription suggesting that it was a place for caravans to make payments. Nearby is the large agora (measuring 48 x 71 m), with remains of a banquet room (triclinium); the agora's entrance was decorated with statues of Septimius Severus and his family. The first section of the excavations ends with a largely restored tetrapylon ("four columns"), a platform with four sets of four columns (only one of the originals in Egyptian granite is still visible). A transverse street leads to Diocletian's Camp, built by the Governor of Syria, Sosianus Hierocles, with the remains of the large central principia (hall housing the legions' standards). Nearby are the temple of the Syrian goddess Allāt (2nd century AD), the Damascus Gate and the Temple of Ba'al-Shamin, erected in AD 17 and later expanded under the reign of Odenathus. Remains include a notable portico leading to the cella. Funerary art Outside the ancient walls, the Palmyrenes constructed a series of large-scale funerary monuments which now form the so-called Valley of the Tombs, a 1 km long necropolis, with a series of large, richly decorated structures. These tombs, some of which were below ground, had interior walls that were cut away or constructed to form burial compartments in which the deceased, extended at full length, were placed. Limestone slabs with human busts in high relief sealed the rectangular openings of the compartments. These reliefs represented the "personality" or "soul" of the person interred and formed part of the wall decoration inside the tomb chamber. A banquet scene depicted on this relief suggests a family tomb rather than that of an individual. Further excavations Archaeological teams from various countries have worked on-and-off on different parts of the site. In May 2005, a Polish team excavating at the Lat temple discovered a highly-detailed stone statue of the winged goddess of victory.

Recently, archaeologists in working in central Syria have unearthed the remnants of a 1,200-year-old church believed to be the largest ever discovered in Syria, at an excavation site in the ancient town of Palmyra. This church is the fourth to be discovered in Palmyra. Officials described it as the biggest of its kind to be found so far — its base measuring an impressive 47 meters by 27 meters. The church columns were estimated to be 6 meters tall, with the height of the wooden ceiling more than 15 meters. A small amphitheater was found in the church's courtyard where the experts believe some Christian rituals were practiced. In November 2010 Austrian media manager Helmut Thoma admitted to looting a Palmyrian grave, where he has stolen architectural pieces, today presented in his private living room. German and Austrian archaeologists protested against this crime. In summer 2012 there is increasing concern of looting of the museum and the site, when a video was posted, which shows Syrian soldiers carrying funerary stones.