Pancernik obrony wybrzeża

"Tordenskjold" z 1898 (Norwegia)
Ostatni typ pancerników obrony wybrzeża - fiński "Väinämöinen" z II wojny św.
Schemat opancerzenia i uzbrojenia typowego pancernika przybrzeżnego - norweski "Norge"

Pancernik obrony wybrzeża (pancernik przybrzeżny) – historyczna klasa średnich lub dużych opancerzonych okrętów artyleryjskich przeznaczonych do obrony wybrzeża. Pancerniki przybrzeżne były większe od kanonierek pancernych, natomiast mniejsze od pancerników; mimo nazwy, nie są one zaliczane ani do pancerników, ani okrętów liniowych.

Historia i opis klasy

Klasa pancerników przybrzeżnych powstała w latach 70. XIX wieku. Wykształciła się z jednej strony z monitorów a z drugiej z kanonierek pancernych. Były to silne okręty o małym zanurzeniu, służące do ochrony własnych wybrzeży przed okrętami wroga. Były one tańsze od konwencjonalnych pełnomorskich pancerników, ale o znacznie mniejszej sile. Z drugiej strony, ich nieco mniejsze od pancerników zanurzenie umożliwiało im operowanie w szkierach i fiordach – dlatego klasa ta była szczególnie popularna w marynarkach krajów skandynawskich. Głównie budowano je pod koniec XIX wieku oraz w pierwszej dekadzie XX wieku. Najwięcej jednostek tej klasy – 15 – posiadała Szwecja. Po kilka jednostek miały: Dania, Norwegia (4), Finlandia (2), a ponadto: Holandia (z przeznaczeniem do obrony swoich kolonii w Indonezji), Niemcy (8 typu Siegfried) i Rosja (3 typu Admirał Sieniawin, użyte w bitwie pod Cuszimą, daleko od zakładanego obszaru operacyjnego).

Układ konstrukcyjny pancerników przybrzeżnych był podobny do pancerników generacji przeddrednotów, lecz były one mniejsze i słabsze. Wyporność pancerników przybrzeżnych wynosiła od 3000 do 5000 ton, jedynie kilka jednostek było większych – do 7000 ton. Uzbrojenie stanowiły z reguły 2, a w późniejszych konstrukcjach 4, działa kalibru od 203 do 280 mm, umieszczone w jednej lub dwóch wieżach, na dziobie i rufie oraz kilka dział mniejszych kalibrów, w tym 120-150 mm. Okręty tej klasy były opancerzone - grubość pancerza nie przekraczała zwykle 100-200 mm na pasie burtowym, wieżach artylerii i wieży dowodzenia, słabiej opancerzony był pokład. Prędkość nie przekraczała zwykle 17 węzłów. Szybsze były jedynie 3 szwedzkie pancerniki typu Sverige z 1916, które były przy tym najsilniejszymi jednostkami tej klasy (wyporność – 7100 ton, uzbrojenie główne – 4 działa 280 mm, prędkość – 23 w.). Zanurzenie okrętów tej klasy nie przekraczało z reguły 6 m.

Podczas I wojny światowej pancerniki przybrzeżne straciły na znaczeniu, zyskując wrogów takich jak okręty torpedowe a następnie lotnictwo. Po wojnie generalnie zaprzestano budowy okrętów tej klasy – oprócz wykończenia już rozpoczętych, powstały jedynie 2 fińskie niewielkie pancerniki typu Väinämöinen (4000 ton, 4 działa 254 mm) i 2 tajlandzkie małe okręty typu Dhonburi, silnie uzbrojone w 4 działa 203 mm, lecz o pośredniej wielkości między kanonierką a pancernikiem przybrzeżnym (2200 ton).

Oprócz omówionych wyżej specjalnie budowanych pancerników przybrzeżnych, wiele państw (np. Japonia) do takiej roli przeznaczało stare okręty innych klas (głównie pancerniki – przeddrednoty i krążowniki pancerne). Okręty te różniły się charakterystykami od specjalnie budowanych pancerników przybrzeżnych, będąc z reguły większe i silniejsze.

Duża część pancerników obrony wybrzeża była jeszcze w służbie na początku II wojny światowej, aczkolwiek większość ich pochodziła z przełomu wieków. Działania wojenne II wojny wykazały niewielką przydatność okrętów tego typu, a zwłaszcza ich wrażliwość na wybuchy podwodne – norweskie „Norge” i „Eidsvold” zostały błyskawicznie zatopione torpedami niszczycieli niemieckich pod Narwikiem, a fiński „Ilmarinen” równie szybko zatonął na minie. Tajlandzki okręt brał udział w bitwie pod Ko Chang, gdzie został pokonany przez francuski krążownik lekki. Ostatecznie klasa ta zanikła po II wojnie światowej, zastąpiona w zadaniach obrony wybrzeża przez kutry torpedowe i kutry rakietowe.

Przykładowe charakterystyki

Nazwa (typ)Państwo /
rok wejścia
do służby
wyporność normalna
(standardowa)
/pełna, t.
długość x szerokość
x zanurzenie, m.
liczba i kaliber dział
artylerii głównej i średniej
pancerz (maksymalny)prędkość
"Iver Hvitfeldt"Dania
1886 (wod.)
339274 mp / 15,1 / 5,62×260 mm, 4×120 mmburty 290 mm,
barbety 215 mm
15 w[1]
"Siegfried"Niemcy
1890
369179 / 14,9 / 5,73×240 mm, 8×88 mmburty 240 mm,
wieże 203 mm
14,5 w[1]
"Admirał Sieniawin"Rosja
1896
497187,3 / 15,8 / 5,94×254 mm, 4×120 mmburty 254 mm,
wieże 203 mm
16 w[1]
"Herluf Trolle"Dania
1899 (wod.)
3494 / 378587,4 / 15,7 / 52×240 mm, 4×150 mmburty 195 mm,
wieże 195 mm
15,5 w[2]
"Norge"Norwegia
1901
3645 / 416694,6 / 15,4 / 5,42×210 mm, 6×150 mmburty 152 mm,
wieże 203 mm
16,5 w[2]
"Aran"Szwecja
1902
3300 / 373589,7 / 15 / 5,32×210 mm, 6×152 mmburty 175 mm,
wieże 180 mm
16,5 w[2]
"De Zeven Provinciën"Holandia
1910
5644 / 6510101,5 / 17,7 / 6,152x283 mm, 4x150 mmburty 150 mm,
wieże 250 mm
16 w[3]
"Sverige"Szwecja
1917
6970 / 7800121,6 / 18,6 / 6,84×283 mm, 6×152 mmburty 200 mm,
wieże 200 mm
23 w[2]
"Niels Juel"Dania
1923
3800 / 432090 / 16,3 / 510×150 mmburty 195 mm16 w[2]
"Väinämöinen"Finlandia
1932
3900 (std.)93 mp / 16,9 / 4,54×254 mm, 8×105 mm plotburty 55 mm,
wieże 100 mm
15 w[2]

Przypisy

  1. a b c (ang.) Robert Gardiner, Roger Chesneau, Eugene Kolesnik, Conway's All The World's Fighting Ships 1880-1905. Annapolis, 1979, ​ISBN 978-0-85177-133-5
  2. a b c d e f (ros.) A.W. Daszjan: Korabli Wtoroj mirowoj wojny – WMS Polszy i stran Skandinawii (Danii, Norwiegii, Szwiecyi i Finlandii), Morskaja Kollekcja nr 3/2005
  3. S.W. Patjanin, M.S. Barabanow, Korabli Wtoroj mirowoj wojny: WMS Niderlandow i małych stran Zapadnoj Jewropy, Morskaja Kampania 2/2006

Literatura

Media użyte na tej stronie

Norge Brasseys.jpg
Sketch of the Norwegian coast defence battleship Norge class.
Tordenskjold.jpg
Norwegian coastal defence ship Tordenskjold (1897–1940), German antiaircraft ship Nymphe (1940–1945), scrapped in 1948