Pancerniki typu Tosa

Pancerniki typu Tosa

„Tosa” wyholowywana z Nagasaki w 1922 r.
Kraj budowy	Japonia
Planowane okręty	2
Okręty w służbie	0 (jeden ukończony jako lotniskowiec)
Dane taktyczno-techniczne
Wyporność	standardowa: 39 900 długich ton (40 500 t) pełna: 44 200 długich ton (44 900 t)
Długość	230 m
Szerokość	30 m
Zanurzenie	9,4 m
Napęd	12 kotłów Kampon, 4 turbiny, 4 śruby, 91 000 SHP
Prędkość	26,5 węzła
Uzbrojenie	10 x 410 mm L/45 20 x 140 mm L/50 4 x 76 mm plot. 8 x 610 mm wt
Opancerzenie	burtowy: 280 mm pokład: 101 mm barbety: 228-305 mm wieża dowodzenia: 355 mm

Pancerniki typu Tosa (jap. 土佐型戦艦 Tosa-gata senkan)^[a] – japońskie drednoty, które planowano zbudować w ramach planu 8-8 na początku XX wieku; we wstępnej fazie projektowania znane były pod nazwą Projektu A-127. Okręty miały być powiększoną wersją wcześniejszych pancerników typu Nagato, wyposażoną w dodatkową, dwudziałową wieżę artylerii głównej kalibru 406 mm. Okręty miały być także dłuższe i szersze oraz mieć zanurzenie większe o 25,4 cm (10 cali) przy pełnej wyporności^[1]. Projekt posłużył także jako podstawa dla projektu krążowników liniowych typu Amagi^[1].

Typ miał się składać z dwóch jednostek o nazwach „Tosa” i „Kaga”. Budowę obu okrętów przerwano zgodnie z traktatem waszyngtońskim z 1922 roku, zanim którykolwiek z nich został ukończony. „Tosę” zatopiono jako okręt-cel dla artylerii okrętowej w kanale Bungo, podczas gdy „Kagę” przebudowano na lotniskowiec^[b]. Po ukończeniu „Kaga” wzięła udział między innymi w ataku na Pearl Harbor i bitwie pod Midway, gdzie została zatopiona przez US Navy.

Projekt

Typ Tosa, określany na wczesnym etapie jako Projekt A-127, został zaprojektowany przez Yuzuru Hiragę, który odgrywał także główną rolę w tworzeniu projektów pancerników typu Nagato^[2].

Rozmiary i maszynownia

Okręty miały mieć wyporność standardową 39 900 długich ton (40 500 t) i pełną 44 200 długich ton (44 900 t). Długość na konstrukcyjnej linii wodnej miała wynosić 218 m, całkowita 230 m. Jednostki miały mieć szerokość 30 m i zanurzenie 9,4 m.

Gdy Stany Zjednoczone ogłosiły, że siłownia turboelektryczna zainstalowana na pancerniku USS „New Mexico” działa zgodnie z planem, Japonia rozważała montaż podobnej na nowych pancernikach. Według planów miałaby mieć moc użyteczną 70 000 shp i rozpędzać okręty do prędkości 25,25 węzła oraz dawać zasięg 2500 mil morskich przy prędkości maksymalnej i 7800 przy prędkości ekonomicznej 14 węzłów. Ostatecznie wybrano jednak konwencjonalne rozwiązanie z turbinami Curtisa. Miały napędzać cztery śruby napędowe i być zasilane w parę z 12 kotłów wodnorurkowych typu Kampon (osiem miało być opalanych olejem napędowym, a cztery mieszaniną oleju i węgla). System ten miał dawać moc 91 000 koni, co pozwoliłoby na osiągnięcie prędkości 26,5 w. Maksymalny zapas paliwa miał być równy 3600 tonom oleju i 1800 tonom węgla i przy prędkości 14 węzłów zapewniać zasięg 6500 mil morskich^[1].

Uzbrojenie

Zaplanowano, że okręty typu Tosa będą miały artylerię główną składającą się z 10 dział kal. 410 mm L/45^[c] w pięciu wieżach dwudziałowych. Działo wystrzeliwało pocisk przeciwpancerny ważący 1000 kg przy pomocy ładunku prochowego o masie 224 kg z prędkością 790 m/s. Działa mogły strzelać z prędkością pomiędzy 1,5 a 2,5 strzału na minutę. Każde miało zapas 90 pocisków, a żywotność luf określono na 250–300 strzałów. Wieże zostały umieszczone w osi symetrii okrętu w następujący sposób: dwie wieże na dziobie (w superpozycji) i trzy za nadbudówką rufową (dwie na podwyższonym pokładzie, trzecia bezpośrednio na rufówce)^[3]. Ważyły 1004 tony każda i mogły ustawić lufy dział pod kątem od -5 do +30 stopni^[4].

Artyleria średniego kalibru miała się składać z 20 dział kal. 140 mm L/50 zamontowanych w kazamatach na śródokręciu. Działa te wystrzeliwały pociski o wadze 38 kg za pomocą ładunku prochowego o wadze 10,33 – 10,97 kg z prędkością wylotową 850-855 m/s. Maksymalne podniesienie dział miało wnosić 25 stopni, co umożliwiało oddanie strzału na odległość 17 500 m^[5]. Cztery, później sześć, dział przeciwlotniczych kal. 120 mm L/45 miało być zamontowanych na śródokręciu. Okręty miały być także wyposażone w osiem wyrzutni torpedowych kal. 610 mm umieszczonych poniżej linii wodnej^[3].

Opancerzenie

Planowano, że typ Tosa będzie wyposażony w pancerz burtowy o grubości 280 mm nachylony pod kątem 15 stopni. Pancerz burtowy był projektowany tak, by dawać odporność na trafienia pocisków kal. 406 mm wystrzelonych z odległości 12–20 km (13 000–22 000 jardów). Wieże artylerii głównej oraz barbety miały mieć opancerzenie równe 230 i 300 mm, a wieża dowodzenia miała mieć pancerz o grubości 360 mm. Pancerz pokładowy miał mieć 100 mm grubości. Planowano, że pancerniki typu Tosa będą miały grodzie przeciwtorpedowe o grubości 76 mm, które miały być połączone na górze pokładem przeciwodłamkowym (ang. splinter deck) o grubości 38 mm umieszczonym poniżej głównego pokładu^[1].

Tło budowy jednostek

Model pancernika „Kaga”

Doświadczenia z wojny rosyjsko-japońskiej przekonały planistów morskich, że potrzebnych jest więcej szybkich okrętów. 4 kwietnia 1907 r. Cesarska Rada Obrony (ang. Imperial Defence Council) zaaprobowała plan 8-8. Założeniem jego było to, że w składzie marynarki będzie się znajdowało zawsze osiem pancerników i osiem krążowników pancernych młodszych niż 10 lat (później zmodyfikowano założenia na osiem krążowników liniowych i wiek do ośmiu lat). Jednak nadejście nowego rodzaju pancerników – drednotów spowodowało, że od samego początku plan był nierealny^[6]. Przy słabej i nierozwiniętej gospodarce oraz dużych obciążeniach, jakim została ona poddana w czasie wojny rosyjsko-japońskiej (Japonia wyszła z wojny zwycięska, ale będąc bankrutem)^[6] zwodowanie HMS „Dreadnought” było katastrofą dla Japonii^[7].

W 1907 r. Japonia była w połowie drogi do uzyskania stanu 8-8, mając w służbie dwa nowo zbudowane pancerniki typu Katori oraz dwa dalsze pancerniki (typu Satsuma) w budowie oraz cztery krążowniki pancerne zatwierdzone do budowy lub w budowie. Dodatkowo trzy dalsze pancerniki i cztery krążowniki zostały zatwierdzone do budowy, ale nie przyznano na nie funduszy. Jednak zmiany technologiczne i strategiczne spowodowały, że ówczesne pancerniki (w tym wszystkie japońskie okręty pozostające w służbie lub znajdujące się w budowie^[d]) stały się przestarzałe w momencie wprowadzenia do służby HMS „Dreadnought”. Krążowniki pancerne stały się przestarzałe, gdy Wielka Brytania i Niemcy rozpoczęły budowę pierwszych jednostek nowej klasy: krążowników liniowych. Marynarka japońska szybko zrozumiała tę sytuację i zaproponowała zamówienie u Brytyjczyków dwóch krążowników liniowych, z których jeden miał być zbudowany w Wielkiej Brytanii, a drugi w Japonii. Okręty te zostały zamówione (typ Kongo)^[7].

W 1910 r. nadal posiadano autoryzację na budowę jednego pancernika i czterech krążowników pancernych. Pancernik – silniej opancerzona wersja okrętów typu Kongo – stał się pierwszym japońskim superdrednotem („Fusō”). Z tym okrętem Japonia pozornie zbliżała się do celu 8-8, ale nowe okręty reprezentowały nowy poziom technologiczny i powodowały, że wszystkie wcześniej zbudowane okręty liniowe stawały się przestarzałe. To oznaczało, iż planiści dążący do floty 8-8 musieliby zmierzać do budowy 7 dalszych pancerników oraz 4 dalszych krążowników liniowych^[7] w momencie, gdy Japonia starała się przetrwać światowy kryzys finansowy^[6].

Po propozycjach Marynarki w latach 1911–1912, nawołujących do dużej rozbudowy, rada ministrów zgodziła się na plan 4-4. Zgodnie z nim zostały zatwierdzone do budowy trzy nowe pancerniki, ale żaden krążownik liniowy^[8]. Jednak Marynarka nie zgadzała się z tym i dążyła do planu 8-4. Cesarska Rada Obrony (ang. Imperial Defence Council) z kolei naciskała na realizację planu 8-8. Rząd ustąpił i do lipca 1914 r. zdecydował najpierw o poparciu planu 8-4, a następnie 8-8. Plan 8-4 został zaprezentowany Zgromadzeniu Narodowemu w roku 1914. Planowano, że do 1923 r. Japonia będzie posiadała 8 pancerników i cztery krążowniki liniowe. Planowano zbudować dwa pancerniki typu Nagato i dwa typu Tosa. Problemem było to, że stary plan zakładał iż wszystkie okręty wchodzące w skład floty 8-8 miały mieć mniej niż osiem lat. Do chwili ukończenia wszystkich nowych okrętów, „Fusō” i pierwsze dwa okręty typu Kongo byłyby już według tych kryteriów przestarzałe^[9].

Budowa, jej przerwanie i konwersja

Stępkę pancernika „Tosa” położono 16 lutego 1920 r. w stoczni Mitsubishi w Nagasaki, budowę „Kagi” rozpoczęto 19 lipca 1920 r. w stoczni Kawasaki w Kobe. Obie jednostki zostały wodowane w roku 1921: „Tosa” 18 grudnia, zaś „Kaga” 17 listopada. Pomimo tego, że stępkę „Tosy” położono jako pierwszą, jej ukończenie planowano na marzec 1923 r., podczas gdy „Kaga” miała być oddana 25 grudnia 1922 r.^[1] Jednak podpisany przez Japonię traktat waszyngtoński zakładał przerwanie budowy wielu pancerników, w tym dwóch jednostek typu Tosa^[10]. Budowę obu okrętów wstrzymano 5 lutego 1922 r. Po skreśleniu z listy jednostek floty 1 kwietnia 1924 r., „Tosa” została zatopiona jako okręt-cel w kanale Bungo 9 lutego 1925 r. Wykorzystano go do ćwiczeń artyleryjskich i testów odporności opancerzenia na eksplozje min i torped. Raporty z tych testów wspominają, że pociski uderzały w okręt poniżej linii wodnej, co mogłoby wyjaśnić późniejsze zainteresowanie japońskiej marynarki pancerzem wewnętrznym^[1]. Rezultaty tych ćwiczeń zostały wykorzystane przy projektowaniu pancerników typu Yamato^[11].

Pierwotnie planowano, że „Kaga” także zostanie zezłomowana. Jednak krążownik liniowy „Amagi”, który miał zostać przebudowany na lotniskowiec, został mocno uszkodzony na pochylni w czasie trzęsienia ziemi w Tokio w 1923 r.^[1] Oznaczało to, że jego przebudowa zgodna z ustaleniami traktatu waszyngtońskiego^[e] była niemożliwa. Przeróbki na lotniskowiec poddano więc pancernik „Kaga”. Konwersja zajęła 5 lat (1923–1928)^[12].

„Kaga” jako lotniskowiec

„Kaga” w czasie budowy w stoczni w Yokosuka w listopadzie 1928 r.

Po ukończeniu „Kaga” łączyła w sobie cechy lotniskowca i krążownika. Była uzbrojona w działa kal. 203 mm L/50: dwie wieże dwudziałowe zamontowano po obu stronach pokładu na śródokręciu, sześć pojedynczych dział w kazamatach. Miała także opancerzenie burtowe o grubości 280 mm. Lotniskowiec oficjalnie miał wyporność 29 000 t, ale prawdopodobnie było to bliżej 30 000 t^[13]. Okręt miał zasięg 8000 mil przy prędkości 14 węzłów, mógł płynąć z prędkością maksymalną 27,5 węzła^[14]. Podobnie jak „Akagi”, „Kaga” została wyposażona w jeden pokład lotniczy przeznaczony do lądowania i dwa mniejsze, umieszczone niżej, służące do startów. Planowano, że samoloty będą startować wprost z hangarów i lądować tylko na górnym pokładzie. Jednak okazało się, że tego typu operacje są niebezpieczne i niemożliwe do przeprowadzenia na wzburzonym morzu. W 1935 r. przeprowadzono przebudowę, w czasie której usunięto dwa pokłady startowe, a główny przedłużono w kierunku dziobu^[12].

Po tej przebudowie lotniskowiec miał oficjalną wyporność 38 200 t (37 600 LT; 42 100 ST). Lepsze kotły pozwalały na osiągnięcie około 28 węzłów, ilość przenoszonych samolotów wzrosła do 90. Pozostawiono jednak dziesięć pojedynczych dział kal. 203 mm, wszystkie znajdowały się w kazamatach^[13]. Po udziale w operacjach na terenie Chin, „Kaga” wzięła udział w ataku na Pearl Harbor w grudniu 1941 r.^[15][16] Osłaniała japońskie desanty w pierwszych trzech miesiącach roku 1942, choć w lutym uległa uszkodzeniom po wejściu na rafę. Po naprawie uszkodzeń w kwietniu okręt wszedł w skład zespołu mającego wspierać lądowanie na Midway. Jednak w pobliżu atolu japońska flota została zaskoczona przez pojawienie się m.in. trzech amerykańskich lotniskowców. W czasie bitwy o Midway, z powodu planu admirała Yamamoto, japońskie okręty były rozproszone i nie mogły się bezpośrednio wspierać nawzajem. „Kaga”, wraz z dwoma innymi japońskimi lotniskowcami została zatopiona przez samoloty pokładowe z USS „Enterprise”, „Hornet” i „Yorktown”^[15].

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• RobertR. Gardiner RobertR., RobertR. Chesneau RobertR. (red.), Conway's All the World's Fighting Ships, 1922–1946, Annapolis, Maryland: Naval Institute Press, 1980, ISBN 0-87021-913-8, OCLC 18121784  (ang.). (Google Books)
• RobertR. Gardiner RobertR., RandalR. Gray RandalR. (red.), Conway's All the World's Fighting Ships: 1906–1921, Annapolis: Naval Institute Press, 1984, ISBN 0-87021-907-3, OCLC 12119866  (ang.).
• Paul E. Fontenoy: Aircraft Carriers: An Illustrated History of Their Impact. Santa Barbara: ABC-CLIO, 2006. ISBN 978-1-85109-573-5. OCLC 64510887. (ang.).
• Kenneth Poolman: The Winning Edge: Naval Technology in Action, 1939–1945. Annapolis: Naval Institute Press, 1997. ISBN 1-55750-687-6. OCLC 35521718. (ang.).

Linki zewnętrzne

• Strona Haze Gray & Underway na temat japońskich drednotów i semidrednotów. [dostęp 2009-10-15]. (ang.).