Pancerzyk okrzemek

Frustule.jpg
Pinnularia viridis.PNG
Pancerzyki okrzemek pierzastych
Zdjęcia pancerzyków okrzemek z mikroskopu elektronowego

Pancerzyk, skorupka – wysycona uwodnioną krzemionką (opalem) część ściany komórkowej okrzemek.

Pancerzyk składa się z dwóch części (okryw), które nie są zrośnięte, a zwykle zachodzą na siebie jak wieczko i denko w pudełku, a więc jedna jest nieco większa od drugiej[1]. Jest systemem żeberek[2] ułożonych podłużnie (apikalnie) i poprzecznie (transapikalnie), tworzących sieć dającą ornamentację. U okrzemek centrycznych elementy ornamentacji mogą być ułożone promieniście lub bezładnie[2]. U komórek pierwszego podziału, powstałych z auksospor ornamentacja może odmienna niż typowa[3][4]. Okrywy mogą być podobne lub każda może mieć inną budowę, co określa się jako różnookrywowość[5]. Pewne elementy budowy pancerzyka są wspólne dla wszystkich okrzemek, ale pewne (np. obecność rafy) są typowe tylko dla niektórych grup[6]. Ich ornamentacja jest podstawową cechą identyfikacyjną poszczególnych taksonów[1].

Ściana komórkowa żywych okrzemek oprócz pancerzyka zawiera warstwę zbudowaną z pektyn. Głównym organicznym elementem jest diatotepina należąca do polisacharydów. Krzemionkowe pancerzyki okrzemek są odporne na warunki środowiskowe i pozostają w środowisku, np. w osadach, długi czas jako formy subkopalne, a także kopalne. Formy kopalne tworzą diatomit i rogowiec[7].

Dzięki temu, że pancerzyk składa się z dwóch niezrośniętych części, możliwy jest podział komórki. W czasie rozmnażania bezpłciowego obie okrywy nieco się rozsuwają. Każda komórka potomna zachowuje jedną okrywę z komórki rodzicielskiej, a nowa połowa pancerzyka jest dobudowywana jeszcze wewnątrz starej ściany komórkowej. Z tego względu okrywa z komórki macierzystej staje się zawsze nowym wieczkiem, a nowo powstała jest denkiem. W konsekwencji jedna z komórek potomnych jest mniejsza, a kolejne podziały zwiększają ten efekt. Takie zmniejszanie może dojść do poziomu minimalnego, poniżej którego komórka już się nie dzieli tylko zamiera. Wzrost komórki możliwy jest, gdy odrzuci ona całkowicie skorupkę i przejdzie przez stadium auksospory[8].

Podstawowe elementy

  • Brzeg płaszcza – linia odgraniczająca powierzchnię okrywy od płaszcza. Nie występuje m.in. u komórek pierwszego podziału[9].
  • Okrywa (łac. theca, ang. valve) – jedna z dwóch części pancerzyka[1]. Czasem określa się tak tylko powierzchnię okrywy, bez płaszcza i pasa obwodowego.
    • Denko (łac. hypotheca) – mniejsza ("dolna") okrywa, łącznie z hypocyngulum[3].
    • Wieczko (łac. epitheca) – większa ("górna") okrywa, łącznie z epicyngulum[10].
  • Pas obwodowy (ang. girdle) – część pancerzyka pomiędzy denkiem a wieczkiem. Zbudowany jest ze wstawek przylegających do okrywy (valvocopula) i wstawek łączących (pleura)[11].
    • Cyngulum – część pasa obwodowego należąca do jednej z okryw.
      • epicyngulum – pas wieczka.
      • hypocyngulum – pas denka[3].
  • Płaszcz (ang. mantle) – boczna ściana okrywy. Często inaczej ornamentowana[11].
  • Tarczka – powierzchnia okrywy u gatunków centrycznych tworzących łańcuszkowate kolonie[10].

Osie

  • Oś główna (oś perwalwarna) – oś łącząca punkty środkowe obu okryw[11].
  • Oś podłużna (oś apikalna) – oś łącząca bieguny okrywy (u okrzemek pierzastych)[11].
  • Oś poprzeczna (oś transapikalna) – oś prostopadła do osi apikalnej i głównej (równoległa do okrywy)[11].

Ornamentacja

  • Alweola (łac. alveolus) – nieckowate zagłębienie podłużne wewnętrznej strony okrywy zamknięte przez żeberka transapikalne. Od wnętrza komórki częściowo zamknięta wewnętrzną ścianką, od zewnętrza ograniczone przez areole[9][12].
  • Areola – otwór, komora przebijająca skorupkę, o przekroju kolistym lub wielokątnym. Zwykle zamknięty przez delikatnie ornamentowaną błonę krzemionkową – kribrum lub welum[9][12].
  • Bruzda (sulkus) – pierścieniowate wcięcie w dystalnej części płaszcza. Występuje u przedstawicieli Aulacoseira. Przekrój V-kształtny lub U-kształtny. Bruzda pozorna (pseudosulcus) występuje u gatunków tworzących łańcuszkowate kolonie[9]. Na jej przedłużeniu występuje listewka pierścieniowata i szyjka, czyli bardzo krótka, pozbawiona areol dystalna część płaszcza[10].
  • Fascia – poprzecznie ułożony na środku okrywy pas bez areol[12].
  • Fibula – krzemionkowy mostek wzmacniający. Fibule zamykają kil rafowy po wewnętrznej stronie okrywy[12].
  • Grzebień (kil rafowy) – wypukłość okrywy, w której u niektórych gatunków znajduje się rafa[3][12]. Szczególnie silnie rozwinięty grzebień to skrzydełko (łac. ala)[13][4].
  • Heliktoglossa – wargowate zakończenie dystalnej części szczeliny występujące po wewnętrznej stronie okrywy[3].
  • Interstriae – bezstrukturalne, hialinowe linie między rzędami areol[3].
  • Kanalik rafowy – wyodrębniona przestrzeń po wewnętrznej stronie rafy[3].
  • Kanał podłużny – rurkowaty kanał występujący na sternum albo brzegu okrywy[3].
  • Kanał skrzydełkowy – połączenie między kanałem rafowym a wnętrzem komórki[12].
  • Kanopeum (konopeum) – cienka i bardzo drobno perforowana błona krzemionkowa okrywająca okrywę lub jej część. Przyczepiona do pola podłużnego. Występuje u niektórych gatunków[3][4].
  • Karinoportula – element łączący na powierzchni okrywy[3].
  • Kolec łączący (ang. spine) – kolec na powierzchni okrywy. Zespół kolców łączących umożliwia łączenie się komórek w łańcuszkowate kolonie[3].
  • Kołnierzyk – pierścień na krawędzi okrywy[3].
  • Kribrum, welum – cienka błonka krzemionkowa, regularnie perforowana. Zamyka różnego typu otwory w skorupce[11][10].
  • Linia cienista – pogrubiony prążek radialny, charakterystyczny dla niektórych gatunków Cyclotella[11].
  • Listewka pierścieniowata (pseudoseptum) – pierścieniowata listewka, która może być przedłużeniem bruzdy i szyjki lub występować niezależnie[10].
  • Niezgodność Voigta – skrócone prążki umieszczone po jednej stronie rafy symetrycznie wobec osi transapikalnej[11].
  • Ocellus – zespół areol otoczonych delikatnym pierścieniem krzemionki umieszczony na biegunie okrywy[11].
  • Papilla – brodawkowata wypustka umieszczona w środkowej części okrywy u niektórych gatunków centrycznych. Pomiędzy papillami znajdują się wgłębienia[11].
  • Pole szkliste (pole hyalinowe, ang. hyaline area) – powierzchnia okrywy bez perforacji[11]
    • Pole boczne (ang. lateral area) – pole pomiędzy rafą a brzegiem okrywy równoległe do pola osiowego. Często związane z polem środkowym. Czasem jednostronne[11].
    • Pole końcowe – pole położone na końcu okrywy[4].
    • Pole osiowe – pole po obu stronach linii środkowej[11].
    • Pole środkowe – pole w środkowej części komórki (na węźle środkowym), często przechodzące w pole osiowe[11].
  • Por – okrągły otwór w okrywie bez zakrywających go błon[4].
  • Por środkowy – rozszerzenie szczeliny rafy przy jej końcu środkowym[4].
  • Prążek (łac. stria) – podłużny element ornamentacji okrywy składający się z rzędów różnego typu otworów (alewol, areol, porów) lub kresek (lineol). Prążki są ustawione w różnej orientacji[13].
  • Pseudonodulus (okienko, oko) – rodzaj otworu w okrywie występujący u niektórych gatunków[13].
  • Pseudocellus – zespół areol słabiej wyodrębniony niż ocellus[13].
  • Pseudoseptum – krzemionkowa blaszka wyrastająca z okrywy[13]. Rozszerzenie krawędzi ściany komórkowej wychodzące od bieguna okrywy i skierowane do wnętrza komórki[4].
  • Punkt grzebienia (fibula) – mostek krzemionkowy w kilu rafowym[13]. Punkty grzebienia mogą się łączyć z żebrami apikalnymi[12].
  • Rafa – szczelina w okrywie, prawie zawsze równoległe do osi apikalnej. Zwykle są dwie symetryczne szczeliny. Rafa może być umieszczona w kanale w grzebieniu lub w rafo-sternum[13].
  • Reziduum – mocno rozbudowana część dorsalna płaszcza, wyraźnie odgraniczona od powierzchni okrywy polem szklistym[13].
  • Rząd areol – zespół areol ułożonych prostopadle do osi apikalnej[13]. Rzędy areol widoczne w mikroskopie jako kreski określa się jako lineole[4].
  • Septum (przegródka) – krzemionkowa blaszka wyrastająca ze wstawki pasa obwodowego. Równoległa do powierzchni okrywy[13][4].
  • Spatula – łopatkowaty kolec u niektórych gatunków kolonijnych[13].
  • Sternum (pseudorafa) – zgrubienie (żebro) okrywy o orientacji apikalnej. Pozbawione areol. Występuje na okrywach bezrafowych[10][4].
  • Stigma – charakterystyczny otwór przebijający okrywę w polu środkowym, zamknięty kribrum[10] lub niezamknięty[4].
  • Szczelina biegunowa (szczelina terminalna) – przedłużenie dystalnego końca rafy leżące na zewnętrznej części okrywy[4].
  • Węzeł biegunowy (węzeł terminalny) – węzłowate zgrubienie na dystalnym końcu rafy[4].
  • Węzeł środkowy – zgrubienie okrywy w polu środkowym uwypuklone do środka komórki. Leży pomiędzy obiema ramionami rafy. Węzeł środkowy poprzecznie rozszerzony tak, że prawie sięga krawędzi okrywy to stauros[10][4].
  • Wyrostek labialny (łac. rimoportula, ang. labiate process) – rurkowaty otwór w okrywie zakończony od jednej strony strukturą przypominającą usta, a od drugiej – zewnętrznej – nacięciem. Duże wyrostki labialne określane są jako makrolabialne[14][4].
  • Wyrostek wspierający (łac. fultoportula, ang. strutted process) – rurkowaty wyrostek okrywy otoczony kilkoma otworami satelitarnymi mogącymi tworzyć pierścień marginalny[14].
  • Wyrostek zaślepiony (ang. occluded process) – rurkowaty wyrostek okrywy podobny do wyrostka wspierającego, ale nieprzebijający całej okrywy[14].

Kształt okrywy

W zależności od przyjętego kryterium, kształt okryw dzieli się na:

  • okrągły lub wydłużony,
  • dorsiwentralny, symetryczny lub sigmoidalny,
  • wybrzuszony obustronnie lub jednostronnie,
  • zwężony w środku lub wklęsły z jednej strony,
  • lancetowaty, linearno-lancetowaty, linearny, gitarowaty, rombowaty, eliptyczny lub linearno-eliptyczny[15].

Okrzemki pierzaste zwykle mają symetrię dwubiegunową, rzadziej trój- lub czterobiegunową[16].

Koniec okryw okrzemek pierzastych może być: zaostrzony, główkowaty, główkowato wyciągnięty, dzióbkowato wyciągnięty lub krótko dzióbkowato wyciągnięty[17].

Przypisy

  1. a b c Pliński i Witkowski 2009 ↓, s. 9.
  2. a b Pliński i Witkowski 2009 ↓, s. 15.
  3. a b c d e f g h i j k l Pliński i Witkowski 2009 ↓, s. 21.
  4. a b c d e f g h i j k l m n o Bąk i in. 2012 ↓, s. 12.
  5. Bąk i in. 2012 ↓, s. 15.
  6. Bąk i in. 2012 ↓, s. 9.
  7. Pliński i Witkowski 2009 ↓, s. 9-10.
  8. Richard Harder: Systematyka [Glony]. W: Botanika. Edward Strasburger (red.), J. Mądalski, O. Kostecka-Mądalska (tłum.). Wyd. 28. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1967, s. 560-562.
  9. a b c d Pliński i Witkowski 2009 ↓, s. 20.
  10. a b c d e f g h Pliński i Witkowski 2009 ↓, s. 24.
  11. a b c d e f g h i j k l m n Pliński i Witkowski 2009 ↓, s. 22.
  12. a b c d e f g Bąk i in. 2012 ↓, s. 11.
  13. a b c d e f g h i j k Pliński i Witkowski 2009 ↓, s. 23.
  14. a b c Pliński i Witkowski 2009 ↓, s. 25.
  15. Bąk i in. 2012 ↓, s. 14.
  16. Pliński i Witkowski 2009 ↓, s. 13.
  17. Bąk i in. 2012 ↓, s. 17.

Bibliografia

  • Małgorzata Bąk i inni, Klucz do oznaczania okrzemek w fitobentosie na potrzeby oceny stanu ekologicznego wód powierzchniowych w Polsce, Warszawa: Główny Inspektorat Ochrony Środowiska, 2012 (Biblioteka Monitoringu Środowiska), ISBN 978-83-61227-96-0 (pol.).
  • Marcin Pliński, Andrzej Witkowski: Okrzemki – Bacillariophyta (Diatoms) (with the English key for the identification to the genus). T. 1: Okrzemki centryczne (Coscinodiscophyceae). Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, 2009, seria: Flora Zatoki Gdańskiej i wód przyległych (Bałtyk Południowy). ISBN 978-83-7326-649-0.

Media użyte na tej stronie

Botanische Jahrbücher für Systematik, Pflanzengeschichte und Pflanzengeographie (1905) (14597433280).jpg
Autor: Engler, Adolf, 1844-1930, Licencja: No restrictions

Identifier: botanischejahrbu3619engl (find matches)
Title: Botanische Jahrbücher für Systematik, Pflanzengeschichte und Pflanzengeographie
Year: 1881 (1880s)
Authors: Engler, Adolf, 1844-1930
Subjects: Botany Plantengeografie Paleobotanie Taxonomie Pflanzen
Publisher: Stuttgart : Schweizerbart
Contributing Library: University of Illinois Urbana-Champaign
Digitizing Sponsor: University of Illinois Urbana-Champaign

View Book Page: Book Viewer
About This Book: Catalog Entry
View All Images: All Images From Book
Click here to view book online to see this illustration in context in a browseable online version of this book.

Text Appearing Before Image:
; der obere Zahn ist schmal-dreieckig, 3 mm lang, lang zugespitzt, am Grunde 2 mm breit und hier plötzlich verbreitert; die 4 Zähne der Unterlippe sind dreieckig, aber dabei in eine lange, pfriemenförmige Spitzeausgezogen, mit derselben ungefähr 3 mm lang, dabei die seitlichen etwas breiter mitkürzerer Spitze, die unteren schmäler mit längerer Spitze. Zur Fruchtzeit ist der Kelchmehr in die Länge gezogen, gekrümmt und 7 mm lang; der Unterschied in der Längeder seitlichen und unteren Zähne ist dann bedeutender als zur Blütezeit. Die Blumen-krone ist blau, 17 mm lang, mit vereinzelten gegliederten Haaren und gelben Drüsenbesetzt; die Röhre ist beinahe rechtwinkhg nach abwärts gebogen. West-Usambara: am Nordabhang, auf felsiger Gebirgssteppe unter-halb Mbalu, 1300 m ü. M. (Engler n. 1479. — Blühend im Okt. 1902). Zur Sekt. Coleoides gehörend, würde diese Art wohl am besten bei der Gruppeder Laxiflori untergebracht werden. /injhr, /u>/.Ja/i//> XXX17 II,I. Td/.l.
Text Appearing After Image:
Minier Yeriag -.fDnWillielm Engelniann in Leipzig-. Lith AriStJuims Klin)(haTdt,leipcg Iju/li i; lnl. I„lirh. AAA/7 ////. Tai U

Note About Images

Please note that these images are extracted from scanned page images that may have been digitally enhanced for readability - coloration and appearance of these illustrations may not perfectly resemble the original work.
Pinnularia viridis.PNG
Autor: Proofsuit~commonswiki, Licencja: CC BY-SA 3.0
Schéma de la frustule de Pinnularia viridis
Frustule.jpg
Autor: Proofsuit~commonswiki, Licencja: CC BY-SA 3.0
Structure générique d'un frustule de diatomée
Diatoms.png
Autor: Images courtesy of Mary Ann Tiffany, San Diego State University., Licencja: CC BY 2.5

Scanning Electron Micrographs of Diatoms.

(A) Biddulphia reticulata. The whole shell or frustule of a centric diatom showing valves and girdle bands (size bar = 10 micrometres). (B) Diploneis sp. This picture shows two whole pennate diatom frustules in which raphes or slits, valves, and girdle bands can be seen (size bar = 10 micrometres). (C) Eupodiscus radiatus. View of a single valve of a centric diatom (size bar = 20 micrometres) (D) Melosira varians. The frustule of a centric diatom, showing both valves and some girdle bands (size bar = 10 micrometres).