Panewniki

Panewniki

Panewnik

Część Katowic
Panewnicka bazylika
Herb
Państwo	Polska
Miasto	Katowice
Dzielnica	Ligota-Panewniki
Data założenia	ok. 1580
W granicach Katowic	1951
Tablice rejestracyjne	SK
Położenie na mapie Katowic Panewniki
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Panewniki
Położenie na mapie województwa śląskiego Panewniki
50°13′35″N 18°56′23″E/50,226389 18,939722
Portal Polska

Lasy panewnickie

Panewniki (niem. Panewnik) − część zachodniej jednostki pomocniczej Ligota-Panewniki w mieście Katowice. Do 1951 r. Panewniki były samodzielną gminą Panewniki. Otoczone z trzech stron lasami, rozciągające się między rzekami Kłodnica i Ślepiotka. Graniczą z Ligotą, miastem Mikołów, Kochłowicami w Rudzie Śląskiej i Chorzowem Batorym. Dzielą się na: Stare Panewniki, Wymysłów, osiedle Józefa Bema, Nowe Panewniki i Kokociniec. Główną ulicą przechodzącą przez dzielnicę jest ulica Panewnicka.

Historia dzielnicy

Tablica upamiętniająca 650-lecie Ligoty i 430-lecie Panewnik

Panewniki powstały około 1580 roku nad rzeką Kłodnica przy ujściu Ślepiotki. Należały do kuźnicy pszczyńskiej (dziś Stara Kuźnia) w XVI wieku. Początkowo było jednym z osiedli służebnych wytwarzających panwie. W 1586 roku we wsi Panewniki mieszkało 8 zagrodników, w 1620 było ich 9^[1]. W 1629 roku pojawił się tu pierwszy chałupnik. W 1700 roku było ich już 5, a 25 lat później już 25. Do połowy XIX w pracował młyn na Kłodnicy, którego właścicielem był zarząd dóbr dominialnych księstwa pszczyńskiego. W 1650 roku zarząd dóbr dominialnych księstwa Pszczyńskiego uruchomił na terenie wsi kuźnię, w której mieścił się piec niski lupowy połączony z młotownią. W XVII wieku kuźnia była nieczynna. Do 1964 roku rósł tutaj dąb pamiętający czasy króla Jana III Sobieskiego, który (według ludowego przekazu) miał wędrować tędy ze swoimi wojskami ulicą Mikołowską (dziś Owsiana) na odsiecz Wiednia.

W 1855 roku w gminie Panewniki mieszkało 648 osób, a sześć lat później 718. W 1908 roku władze gminy podjęły decyzję o budowie nowej szkoły na terenie Kokocińca ukończoną w 1913 roku. W 1905 roku gmina Panewnik liczyła około 1000 mieszkańców. Zamieszkiwała je głównie ludność autochtoniczna, zaliczana urzędowo do ludności polskojęzycznej.

W pierwszych latach XX wieku na ziemi wykupionej od chłopów, rozpoczęto budowę zespołu klasztornego franciszkanów. Powstanie klasztoru i kościoła oraz groty pątniczej (kopia groty NMP z Lourdes we Francji) w pobliżu dworca kolejowego stworzyło możliwości zabudowy terenu między klasztorem a gminą Ligota oraz w kierunku wsi Panewnik. Nową zabudowę, która powstała wokół klasztoru zaczęto nazywać Nowym Panewnikiem, a pierwotną zabudowę Starym Panewnikiem. Pierwotna nazwa Panewnik uległa więc zmianie w początkach XX wieku. W roku 1924 na terenie Nowego Panewnika utworzono gminę. Powstała nowa nazwa - Panewniki (spotykana na mapach dopiero w 1950 roku), która bardziej odpowiadała rzeczywistości. Łączyła bowiem dwa pojęcia w jedno.

W okresie międzywojennym w Panewnikach ożywiło się życie kulturalne. W roku 1923 założono chór mieszany "Wanda", który, oprócz występów śpiewaczych, organizował często przedstawienia amatorskie. We wrześniu 1939 roku hitlerowcy dokonali mordu w lasach panewnickich na harcerzach i powstańcach. Po wojnie ekshumowano ich zwłoki i przewieziono na cmentarz przy ulicy Panewnickiej. W roku 1961 odsłonięto pomnik na wspólnej mogile dla uczczenia pamięci pomordowanych.

Nowy etap w dziejach Panewnik rozpoczął się w Polsce Ludowej, zwłaszcza po przyłączeniu gminy w 1951 roku do Katowic. W latach sześćdziesiątych przy ulicy Medyków, na granicy Ligoty i Panewnik rozpoczęto budowę zespołu klinik i budynków teorii Śląskiej Akademii Medycznej w Katowicach (od niedawna pod zmienioną nazwą na Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach) oraz domów akademickich należących zarówno do SUM jak i do Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Powodem budowy domów dla studentów poza Śródmieściem były obawy o widoczne dla dużej liczby mieszkańców domniemane manifestacje niezadowolenia studentów z polityki peerelowskich dygnitarzy państwa.

Szczególne zainteresowanie wzbudzają te okolice w okresie świąt Bożego Narodzenia. Wtedy to właśnie na głównym ołtarzu kościoła można podziwiać największą w Europie szopkę, zbudowaną wewnątrz świątyni^[2][3][4]. Z boku świątyni można także oglądać ruchomy żłóbek, żywą szopkę oraz wystawę małych szopek z różnych stron świata.

Obiekty zabytkowe

W Panewnikach znajdują się następujące historyczne obiekty, objęte ochroną konserwatorską:

• budynek VII Liceum Ogólnokształcącego im. Harcerzy Obrońców Katowic (ul. Panewnicka 13); wzniesiony w 1938; ochronie podlegają: skala i forma historyczna, dach płaski, cechy stylowe i detale architektoniczne: ryzality, poziome oraz pionowe pasy okien, przeszklony narożnik, historyczna kolorystyka, kształt, wielkość i rozmieszczenie otworów okiennych i drzwiowych i podziały stolarki^[5];
• fragment zespołu zabudowy kolonii urzędniczej (ul. Panewnicka 23, 25, 27); ochronie podlegają: skala wraz z formą historyczną, cechy stylowe i detale architektoniczne, kształt, wielkość, rozmieszczenie otworów okiennych i drzwiowych, ich podziały oraz płaski dach^[5];
• historyczna zabudowa mieszkaniowo-usługowa (ul. Panewnicka 30, 32, 34, 36, 38, 38a, 40); ochronie podlegają: skala wraz z formą historyczną, cechy stylowe i detale architektoniczne, płaski dach; kształt, wielkość oraz rozmieszczenie otworów okiennych i drzwiowych, ich podziały, zachowana prosta forma ogrodzeń oraz starodrzew^[5];
• zespół kościoła i klasztoru Ojców Franciszkanów (ul. Panewnicka 76)^[6]; wpisany do rejestru zabytków dnia 19 maja 1973 (nr rej.: 1202/73); zbudowany w latach 1905−1908 według planów brata Mansuetusa Fromma OFM, w stylu neoromańskim^[7]; w skład zespołu wchodzą:
  • klasztor Ojców Franciszkanów, siedziba prowincjałatu (Prowincja Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny Zakonu Braci Mniejszych w Katowicach); znajduje się w nim Wyższe Seminarium Duchowne Braci Mniejszych, afiliowane od 1982 do Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie; muzeum misyjne, biblioteka i archiwum prowincjalne, Franciszkański Ośrodek Duszpasterstwa Akademickiego – FODA;
  • bazylika mniejsza św. Ludwika Króla i Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny^[6]; kamień węgielny pod budowę położono w 1906, świątynia wraz z klasztorem powstała w 1907, budowniczym kościoła był ojciec Wilhelm Rogosz, uroczysta konsekracja miała miejsce 19 lipca 1908, dokonał jej kardynał Georg Kopp, metropolita wrocławski^[8]; główny ołtarz umieszczono w prezbiterium w 1909; od 12 listopada 1974 kościół posiada tytuł bazyliki mniejszej, nadanej przez papieża Pawła VI^[9];
  • zabytkowa kalwaria ze stacjami drogi krzyżowej.

Zobacz też

• Plac Klasztorny w Katowicach
• Ulica Kijowska w Katowicach
• Panewnicki Dziki Bieg

Przypisy

Bibliografia

• Lech Szaraniec: Osady i osiedla Katowic. Katowice: Oficyna Artur, 1996, s. 194−202. ISBN 83-905115-0-9.
• Lech Szaraniec: Osady i osiedla Katowic. Katowice: "Śląsk", 1980, s. 126−130. ISBN 83-216-0147-2.