Pantomogram
Pantomogram, rtg (zdjęcie) pantomograficzne (panorama + tomogram) – zdjęcie rentgenowskie struktur zakrzywionych szczęki i żuchwy[1], do wykonania którego używany jest pantomograf. Często nazywane potocznie zdjęciem panoramicznym.
Ortopantomogram (skrót OPG) to pantomogram wykonany w technice ortoradialnej, tzn. promień padający na kliszę przechodzi przez każdy ząb prostopadle do krzywizny wyrostka zębodołowego w tym miejscu.
Istnieją trzy metody wykonania zdjęcia pantomograficznego[2]:
- metoda wewnątrzustna, radiografia tradycyjna,
- metoda zewnątrzustna, radiografia tradycyjna,
- metoda zewnątrzustna, radiografia cyfrowa.
Historia
Pierwsze pantomogramy wewnątrzustne wykonano w latach 40. XX wieku – w 1943 Niemiec Horst Beger otrzymał patent na tę metodę, a niezależnie od niego metodę tę opracował w 1946 Szwajcar Walter Ott[2].
Pierwsze eksperymenty z pantomogramami zewnątrzustnymi wykonywano w latach 30. XX wieku. W 1934 dr H. Numata umieścił zakrzywiony film wewnątrz ust pacjenta między zębami a językiem, zaś lampa poruszała się, podobnie jak dzisiaj, wokół głowy pacjenta[3].
W 1948 dr Yrjö Veli Paatero opracował metodę stosowaną do dziś, tj. z lampą i kliszą ustawionymi zewnątrzustnie i obracającymi się razem wokół głowy pacjenta[2][3].
W latach 60. wprowadzono na rynek pierwszy pantomograf (Panorex firmy S. S. White and Company)[3].
Do polskich pionierów pantomografii zalicza się radiologa Ernesta Matuszka[4].
Wykonanie
Wykonanie pantomogramu jest bezbolesne i trwa około kilkunastu do dwudziestu sekund[2].
Pantomogram wewnątrzustny
Metoda rzadko stosowana. Przez niektórych nazywana jedynie rtg panoramicznym dla odróżnienia od pantomogramów zewnątrzustnych. Lampę rentgenowską umieszcza się wewnątrz jamy ustnej pacjenta. Zdjęcia łuków górnego i dolnego wykonuje się oddzielnie. Pacjent przytrzymuje zakrzywioną kliszę, która przylega do twarzy odpowiednio w okolicy nosa lub bródki (w zależności od badanego łuku zębowego)[4]. Możliwe jest również zdjęcie lewych lub prawych połówek obu łuków naraz[5].
Pantomogram zewnątrzustny
Badanie wykonuje się zwykle w pozycji stojącej i w bezruchu. Pacjent powinien być zabezpieczony fartuchem ochronnym. Kręgosłup szyjny powinien być wyprostowany, płaszczyzna Campera ustawiona w poziomie, płaszczyzna pośrodkowa w pionie. Zwykle pacjent zagryza ustnik między siekaczami, aby rozklinować zęby i zapobiec nakładaniu się zębów górnych i dolnych na zdjęciu (to wyklucza pantomogram z diagnostyki chorób SSŻ).
Głowica aparatu rtg znajduje się po jednej stronie głowy pacjenta, film – po drugiej. Oba zataczają łuk (w nowoczesnych aparatach zbliżony do krzywizny łuków zębowych, zwykle eliptyczny) wokół unieruchomionej głowy pacjenta[1], w tę samą stronę względem wskazówek zegara. W tym czasie lampa rtg wysyła wąską (ok. 8°) wiązkę rtg, a klisza przesuwa się tak, że w czasie ekspozycji naświetlane są kolejne jej części.
Dawka promieniowania w tej metodzie wynosi ok. 20–30 µSv[6][7], co stanowi ok. 3 dni promieniowania tła (roczna dawka naturalna promieniowania tła ≈ 2,7 mSv).
Pantomogram cyfrowy
Wraz z rozwojem technologii klisza została zastąpiona czujnikiem CCD a obraz jest wyświetlany na ekranie monitora i może być przechowywany w postaci cyfrowej. Istnieją programy komputerowe obsługujące pantomografy cyfrowe, które umożliwiają cyfrową obróbkę zdjęć rtg, takie jak wyostrzanie obrazu, negatyw-pozytyw, badanie gęstości, barwienie kolorem, kalibracja, histogram i tomosynteza.
Pantomografy cyfrowe emitują bardzo niską dawkę promieniowania – ok. 5–20 µSv, o wiele bezpieczniejszą w porównaniu z tradycyjną radiografią (mniejszą nawet o 70% od pantomogramów tradycyjnych[1]).
Zastosowanie
Jest to zdjęcie przeglądowe przedstawiające ogólny stan wszystkich zębów, zawiązków zębów oraz struktur je otaczających takich jak kości szczęki i żuchwy, stawy skroniowo-żuchwowe i częściowo zatoki szczękowe, jest również pomocne w ocenie wad rozwojowych[1], urazach i nowotworach.
Za pomocą pantomogramu można wykryć wiele nieprawidłowości, jak np. próchnica, zmiany okołowierzchołkowe, zęby zatrzymane, dodatkowe i nadliczbowe, zęby nieprawidłowo przeleczone kanałowo. Ze względu jednak na ogólny obraz czasami wymagane jest wykonanie dodatkowo dokładniejszego zdjęcia zębowego podejrzanej okolicy. Pantomogram daje również pogląd na stan kośćca w przypadku planowania zabiegu wszczepiania implantów zębowych – jednak w tym wypadku najczęściej korzysta się z tomografii komputerowej.
Dawka emitowana podczas badania jest w przybliżeniu równa 3–5 typowym zdjęciom przylegającym przy czym przedstawia 3-krotnie większy obszar niż 14 zdjęć przylegających wymaganych, aby pokryć oba łuki zębowe[1].
Pantomogram powinien być wykonywany okresowo w celu kontroli stanu wyżej wymienionych elementów narządu żucia a szczególnie w profilaktyce próchnicy, okres ten jest uzależniony indywidualnie od stanu zdrowia, wieku, podatności tkanek na próchnicę, ryzyka chorób i jakichkolwiek oznak chorób[8][9][10].
Wady
Pantomogram nie odzwierciedla rzeczywistych rozmiarów obrazowanych tkanek – szczęki i trzon żuchwy są wydłużone a gałęzie żuchwy – skrócone[1], a obraz jest średnio powiększony o 15%.
Pantomogram jest zdjęciem warstwowym[11], co powoduje, że niektóre struktury (np. kanał żuchwy) mogą nie być uwidocznione na zdjęciu, jeśli nie znajdowały się w okolicy warstwy badanej przez pantomograf. Przykładem może być zatoka szczękowa, której zachyłek zębodołowy widać na zdjęciu, a nie przebieg całego jej dna. Wady tej nie posiadają zdjęcia sumacyjne i tomografia komputerowa.
Z drugiej strony na zdjęciu nakładają się struktury, np. kręgosłup szyjny nakłada się w okolicy siekaczy oraz powierzchnie styczne zębów nakładają się na siebie, szczególnie w odcinkach bocznych[11][2].
Zdjęcia wykonane metodą wewnątrzustną są bardziej zdeformowane od zewnątrzustnych i więcej struktur się nakłada[5].
Poza tym niektórzy chorzy nie są w stanie utrzymać pozycji stojącej podczas badania.
Galeria
Przypisy
- ↑ a b c d e f Irena Karłowska: Zarys współczesnej ortodoncji. Podręcznik dla studentów i lekarzy stomatologów. Wyd. 1. Warszawa: PZWL, 2008, s. 163. ISBN 978-83-200-3687-9.
- ↑ a b c d e Durgesh N. Bailoor (red.), K.S. Nagesh (red.): Fundamentals of Oral Medicine and Radiology. New Delhi: Jaypee Brothers Medical Publishers, 2005, s. 312-319. ISBN 81-8061-514-6.
- ↑ a b c Freny R. Karjodkar: Textbook of Dental and Maxillofacial Radiology. New Delhi: Jaypee Brothers Medical Publishers, 2006, s. 9. ISBN 81-8061-854-4.
- ↑ a b Florentyna Łabiszewska-Jaruzelska: Ortodoncja: zasady i praktyka. Warszawa: PZWL, 1977, s. 92-95.
- ↑ a b SD. Bianchi, M. Bonifacino, M. Serrallonga. [Panoramic radiography using an intraoral tube. Method, anatomy, radiography and dosimetry]. „Minerva Stomatol”. 47 (4), s. 169-81, Apr 1998. PMID: 9617129.
- ↑ Dental panorama x-ray dose (ang.). [dostęp 2012-12-31]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-02-04)].
- ↑ Concept of radiation and radiation dose (ang.). [dostęp 2012-12-31].
- ↑ Dental Source – Dental Health Care Plans: Schedule of Benefits – Plan E (ang.). [dostęp 2012-12-31].
- ↑ Wypowiedź Amerykańskiego Towarzystwa Stomatologicznego na stronie „What should I know before I have dental X-rays?” – Sharecare (ang.). [dostęp 2012-12-31].
- ↑ Dental X-Rays (ang.). Cigna. [dostęp 2012-12-31].
- ↑ a b B. Kahl-Nieke: Wprowadzenie do ortodoncji. Wrocław: Urban & Partner, 1999, s. 104. ISBN 83-85842-94-2.
Przeczytaj ostrzeżenie dotyczące informacji medycznych i pokrewnych zamieszczonych w Wikipedii.
Media użyte na tej stronie
The Star of Life, medical symbol used on some ambulances.
Star of Life was designed/created by a National Highway Traffic Safety Administration (US Gov) employee and is thus in the public domain.Autor: Ruhrfisch (talk), Licencja: CC BY-SA 4.0
Panoramic X-ray of all 32 teeth of a male in his 40s with no cavities or fillings or other dental work.
Autor: unknown, Licencja: CC BY 2.0
Dental abnormalities in a 5-year-old girl from north Sweden family who suffered from various symptoms of autosomal dominant hypohidrotic ectodermal dysplasia (HED) a) Intraoral view. Note that the upper incisors have been restored with composite material to disguise their original conical shape. b) Ortopantomogram showing absence of ten primary and 11 permanent teeth in the jaws of the same individual.
Autor: see below, Licencja: CC BY 2.0
Panoramic view of the jaws showing multiple unerupted supernumerary teeth mimicking premolar, missing gonial angles and underdeveloped maxillary sinuses.
Autor: Politikaner, Licencja: CC BY-SA 3.0
subperiostales Implantat, Ober- und Unterkiefer, zusätzlich Blattimplantate regio 13, 23, 33, 43
Autor: Kaligula (both original and derivative work), Licencja: CC BY-SA 3.0
w:pl:Pantomogram, dr H. Numata, 1934.
Autor: Waldir, Licencja: CC BY-SA 3.0
Orthopantomogram of my teeth, showing an impacted wisdom tooth.
OPG-Aufnahme Befundung: mehrere Füllungen, Weisheitszähne retiniert
Autor: Politikaner, Licencja: CC BY-SA 3.0
OPG-Ausschnitt, Wechselgebiss, unfertige Zahnwurzel, offene Wurzelspitze, offener Apex dentis