Papużka falista

Papużka falista

Melopsittacus undulatus[1]
(Shaw, 1805)
Samiec (niebieska woskówka)
Samica (brązowa woskówka)
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	papugowe
Rodzina	papugi wschodnie
Podrodzina	damy
Plemię	Loriini
Rodzaj	Melopsittacus Shaw, 1805
Gatunek	papużka falista
Synonimy
Psittacus undulatus Shaw, 1805
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2]
najmniejszej troski
Zasięg występowania

Papużka falista^[3] (Melopsittacus undulatus) – gatunek małego ptaka z podrodziny dam (Loriinae) w rodzinie papug wschodnich (Psittaculidae). Występuje w Australii, głównie jej interiorze. Nie jest zagrożona wyginięciem.

Taksonomia

Tablica barwna załączona do pierwszego opisu

Po raz pierwszy gatunek opisał George Shaw w 1805 w 16. tomie The naturalists’ miscellany. Do opisu, zawierającego wyłącznie informacje o upierzeniu, załączona była tablica barwna opatrzona numerem 673. Autor nadał nowemu gatunkowi nazwę Psittacus undulatus^[4]. Obecnie (2020) Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny (IOC) umieszcza papużkę falistą w monotypowym rodzaju Melopsittacus^[5]. Potem nazwy tej użył John Gould w 5. tomie The Birds of Australia^[6][7]. IOC uznaje papużkę falistą za gatunek monotypowy^[5], opisano jednak dwa podgatunki^[7]. Obydwa wyodrębnił Gregory Macalister Mathews w 1912; spostrzeżeniami podzielił się na łamach Novitates Zoologicae. Za cechy diagnostyczne wskazał jaśniejsze upierzenie, zwłaszcza szyi i grzbietu, a ciemniejsze na spodzie ciała (w przypadku przedstawicieli M. u. intermedius) i upierzenie ogółem jaśniejsze u przedstawicieli M. u. pallidus^[8].

Nazewnictwo

Nazwa rodzajowa Melopsittacus wywodzi się od dwóch greckich słów – melos – pieśń, nuta i psittakos – papuga. Epitet gatunkowy pochodzi od łacińskiego słowa undulatus – prążkowany^[9]. We współczesnym języku angielskim papużka falista zwie się Budgerigar^[5][10]. Gould odnotował, że kolonialiści nazywali te ptaki Canary Parrots albo Scolloped Parrot (w okolicach Adelaide), a aborygeni z Liverpool Plains (południowo-zachodnia Nowa Południowa Walia) – Betcherrygah^[6]. W czasach kolonialnych funkcjonowało wiele innych nazw, między innymi Warbling Grass-parrot, Zebra Parrot, Shell Parrot, Scallop Parrot i Love-bird. Obecna nazwa Budgerigar stanowi zniekształcenie słowa Betcherrygah, które w języku aborygenów znaczy „dobre jedzenie” lub „dobry ptak”^[11].

Zapis kopalny

Boles (1998) wspomina o datowanych na pliocen skamieniałych szczątkach z Riversleigh (Queensland), które przypisano papużce falistej (skamieniałości obejmują lewy carpometacarpus, dwa fragmenty carpometacarpus z końca bliższego ciału i prawie kompletny skok)^[12].

Genetyka

Kariotyp papużki falistej opisano po raz pierwszy w 1984, wraz z kariotypem 6 innych gatunków papug; 2n=62, występuje 28 makrochromosomów (w tym chromosomy płci) i 34 mikrochromosomy. Chromosomy Z i W są submetacentryczne^[13]. Większość odmian barwnych papużek falistych wyhodowanych do lat 80. XX wieku występuje dzięki mutacjom pojedynczego genu^[14].

Morfologia

Długość ciała wynosi 18–20 cm^[15], masa ciała 26–29 g^[10]. Wymiary dla nieznanej liczby osobników: długość skrzydła: 93–104 mm, długość ogona: 88–103 mm, długość górnej krawędzi dzioba: 9–11 mm, długość skoku: 13–15 mm. Dalszy opis dotyczy ptaków dzikich. Występuje sezonowy dymorfizm płciowy; woskówka jest ogółem niebieska, u samic w okresie lęgowym zmienia barwę na brązową. Ciemię w tylnej części jest żółte, w tyle czoła i na pokrywach usznych występują drobne, czarne prążki. Pióra w górnej części grzbietu mają czarne środki, a żółte krawędzie, co nadaje im łuskowaty wygląd. Obszar od dolnej części grzbietu po pokrywy nadogonowe jaskrawozielone. Pokrywy skrzydłowe mniejsze i średnie ubarwione jak pióra w górnej części grzbietu. Pokrywy skrzydłowe większe również mają żółte krawędzie, ale wnętrza czarne lub zielone. Lotki czarne z żółtozielonymi krawędziami. Przez ich środek przebiega żółty pas. Pokrywy podskrzydłowe zielone. Broda i gardło żółte, po bokach brody występują fioletowe plamki i rzędy czarnych prążków. Pozostałą część spodu ciała porastają pióra jasnozielone. Sterówki jaskrawe, niebiesko-zielone, blisko zewnętrznych sterówek przebiegają żółte pasy^[15].

Zasięg występowania

Stado papużek falistych, region Pilbara

Papużki faliste występują w Australii, głównie w jej interiorze; poza obrzeżami nie występują także na półwyspie Jork^[10]. Prowadzą nomadyczny tryb życia, więc zasięg zmienia się. Próbowano, z niepowodzeniem, introdukować papużki faliste do wielu regionów świata, w tym do Południowej Afryki, Wielkiej Brytanii, Japonii, Hongkongu, Portoryko, Brazylii, Szwajcarii, Kolumbii, na Wyspy Towarzystwa, Nową Zelandię i do Omanu. Wprowadzona populacja przeżyła na Florydzie^[15].

Ekologia i zachowanie

Środowiskiem życia papużek falistych są różnorodne środowiska w pustynnych rejonach Australii. Zamieszkują obszary trawiaste porośnięte trawami Triodia, Eucalyptus gracilis i mulgą z Acacia aneura oraz nadrzeczne zadrzewienia i tereny rolnicze. Papużki faliste żerują na ziemi, żywią się ziarnem. Zbierają się przy wodopojach w dużych liczbach sięgających 15 tysięcy osobników^[15]. Papużki żyjące w niewoli w pewnej ptaszarni piły dziennie 3–5 ml na ptaka^[16]. Najaktywniejsze są wcześnie rano^[15]. Lot prosty i gwałtowny^[6]. Papużki faliste żyją w stadach. Dzikie osobniki są trudne do badania. Przynajmniej w stadach żyjących w niewoli samice dominują nad samcami i są bardziej agresywne wobec innych papużek niż samce. Samce są bardziej towarzyskie; często wraz z innymi zachowują się, jak gdyby kopulowały z samicami. Przypuszczenie, jakoby miało to pomagać młodym samcom, ćwicząc ich w nawiązywaniu relacji z mało towarzyskimi samicami, okazało się nieprawdziwe^[17]. Podobnie jak u ptaków wróblowych, u papużek falistych również występuje pieśń. Jest melodyjna i wielosylabowa, trwa do kilku minut. Przeważnie odzywają się nią samce podczas zalotów wobec samic, niekiedy jednak śpiewają same lub komunikując się z innymi samcami. Głos kontaktowy jest krótki (100–300 ms) i ma wąski zakres częstotliwości (2–4 kHz)^[18]. Wyniki badań na 23 żyjących w niewoli papużkach falistych wspierają tezę, jakoby u papużek falistych miały być zaznaczone typy osobowości (od śmiałych po nieśmiałe)^[19].

Lęgi

Pisklęta i jaja w skrzynce lęgowej

Okres lęgowy w północnej części zasięgu trwa od czerwca do września, w południowej – od sierpnia do stycznia; papużki faliste mogą jednak gniazdować o każdej porze roku, zależnie od opadów^[10]. Papużki faliste gniazdują w dziuplach drzew lub w leżących na ziemi kłodach, a na Florydzie także w budkach lęgowych. Mogą gniazdować kolonijnie. W zniesieniu od 4 do 8 jaj; skorupka biała. Inkubacja trwa około 18 dni. Wysiaduje jedynie samica, karmiona jest przez samca. Młode są w pełni opierzone po 5 tygodniach. W wieku 3–4 miesięcy osiągają dorosłe upierzenie. Samce są zdolne do produkcji nasienia po około 60 dniach od opuszczenia gniazda^[15].

Hodowla

Pierwszymi odmianami barwnymi papużek falistych była żółta i niebieska(tu - paraniebieski szek)

Po raz pierwszy papużki faliste pojawiły się w Europie w 1840, w Anglii (sprowadzone zostały przez Johna Goulda^[20]) i przez kolejne 20 lat rozprzestrzeniły się w hodowlach w pozostałych częściach Europy. Pierwsze odmiany barwne pojawiły się w latach 70. i 80. XIX wieku^[14]. Papużki faliste zyskały szeroką sympatię ze względu na pozorną łatwość w opiece. Nie jest to jednak prawdą – papugi te są jednymi z najbardziej wymagających i trudnych w utrzymaniu zwierząt domowych. W przeciwieństwie do kanarków czy ozdobnych gołąbków mają silne tendencje do niszczenia otoczenia, również mebli i ścian. Ponadto wykazują skłonności do nadmiernej i uciążliwej wokalizacji, a także zanieczyszczania okolic klatki resztkami pokarmu. Mimo wielu wad zazwyczaj łatwo się oswajają i pozwalają opiekunom na dotykanie się, preferując głowę i jej okolice. Przy właściwej opiece mogą przeżyć w niewoli około 15–20 lat. Ze względu na ich dużą towarzyskość nie należy trzymać papużek pojedynczo, jest to krzywdzące dla ich psychiki i może objawiać się różnego rodzaju zaburzeniami – apatią, niechęcią lub nawet agresją w stosunku do opiekuna^[21]. Właściwym pokarmem podstawowym dla papużek falistych jest odpowiednio dobrana mieszanka ziaren, która powinna zawierać proso, kanar, proso senegalskie, proso japońskie, owies i niewielką ilość nasion oleistych; podawać można również dzikie trawy, bardziej wartościowe od gotowych mieszanek. Gotowe mieszanki sklepowe dla papużek falistych nierzadko zawierają zbyt duży odsetek tłustych nasion. Poza ziarnem papużki muszą codziennie otrzymywać owoce i warzywa – podobnie jak inne australijskie papugi, najchętniej jedzą dziko rosnącą zieleninę^[22] taką jak gwiazdnica, mniszek lekarski, babka lancetowata, gałęzie brzozy i wierzby wraz z liśćmi.

Choroby

Papużki faliste mają skłonności do niedoczynności tarczycy^[22].

Mutacje

Pierwsze odmiany barwne papużek falistych to żółta i niebieska. W 2012 znano 28 odmian; według danych z 1997 (kiedy znano jeszcze mniej odmian) 7 jest sprzężonych z płcią i dziedziczonych recesywnie oraz autosomalne, 3 dziedziczone autosomalnie recesywnie, 9 autosomalnie dominująco, 6 w inny sposób. Występują wśród nich wyłącznie mutacje barwne lub polegające na pojawieniu się „czubka”. Podobnie jak u kanarków (Serinus canaria) „czubek” jest kręgiem sterczących piór rosnących na ciemieniu. Przy jego dziedziczeniu występuje dominacja niezupełna; homozygoty recesywne mają większe „czubki”, niż heterozygoty lub homozygoty dominujące^[23].

W wyniku selektywnej hodowli stworzono również tzw. wystawowe papużki faliste. Są większe i cięższe niż normalnie zbudowane papużki faliste, pióra na czole i ciemieniu są dłuższe i bardziej rozwinięte, dzięki czemu częściowo zasłaniają oczy. Występują w wielu odmianach barwnych. U tych, u których obecne są czarne "perełki" występujące pod dziobem, są one większe i jest ich więcej w porównaniu do standardowych papużek. Wystawowe papużki faliste różnią się także swoim zachowaniem, zdają się być spokojniejsze i mniej aktywne. Ich długość życia jest krótsza niż osobników o naturalnej budowie ciała.

Status

IUCN uznaje papużkę falistą za gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern) nieprzerwanie od 1988 roku. Trend liczebności populacji uznaje się za wzrostowy^[24].

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Zdjęcia i nagrania audiowizualne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).