Papuasi

Papuasi
Ilustracja
Papuasi z Papui-Nowej Gwinei
Populacja

4,8 mln

Miejsce zamieszkania

Indonezja (zachodnia Nowa Gwinea)
Papua-Nowa Gwinea

Język

języki papuaskie, języki austronezyjskie, tok pisin, malajski papuaski

Religia

chrześcijaństwo, wierzenia tradycyjne

Pokrewne

inni Melanezyjczycy, Aborygeni australijscy
(językowo) ludy północnohalmaherskie, ludy aloro-pantarskie

Papuaskie tarcze

Papuasi (indonez./malajski papuwa „kędzierzawy”[1][2][a]) – autochtoniczna ludność Nowej Gwinei[5], pierwotna kultura materialna (przed kontaktem z Europejczykami nie znali pisma, posługiwali się kamiennymi narzędziami). Zasiedlili Nową Gwineę i północno-zachodnią Melanezję ok. 20–25 tys. lat temu[6]. Jest to ludność czarnoskóra australoidalna[7][8]. Charakteryzują się wełniastymi włosami, czarnymi lub rudymi, oraz sklepionym nosem. Posługują się silnie zróżnicowanymi językami papuaskimi[9] oraz szeregiem języków kreolskich, m.in. tok pisin (Papua-Nowa Gwinea) i malajskim papuaskim (zachodnia część Nowej Gwinei), po części także językami austronezyjskimi[10].

Papuasi należą do ludności melanezyjskiej[11]. Ich liczebność wynosi ok. 4,8 mln[12]. Stanowią 84% ludności Papui-Nowej Gwinei (1983)[1]. Melanezyjczycy oprócz Nowej Gwinei zamieszkują także inne regiony Oceanii (Nauru, Wyspy Salomona, Vanuatu, Fidżi), wschodnią Indonezję oraz Timor Wschodni[11]. Część badaczy oddziela Papuasów z Nowej Gwinei od wyspiarskich Melanezyjczyków, przede wszystkim ze względu na różnice językowe[11]. Do najliczniejszych ludów papuaskich należą m.in.: Enga (195 tys.), Chimbu (142 tys.), Medlpa (101 tys.), Kamano (64 tys.), Huli (90 tys.), Ekari (100 tys.)[6].

Papuasi zajmują się przede wszystkim rolnictwem (palma kokosowa, banany, taro, pochrzyn, bataty). Polowanie i zbieractwo mają drugorzędne znaczenie. Istotną rolę odgrywa hodowla świń, a na obszarach przybrzeżnych – rybołówstwo[6].

Tradycyjne wierzenia to kult przodków, magia, totemizm[6]. Do niedawna wśród Papuasów praktykowany był kanibalizm wywołujący kuru. Dawne wierzenia zostały w dużej mierze wyparte przez chrześcijaństwo[1], rozprzestrzeniane od XIX wieku przez misjonarzy[6].

W lingwistyce pod określeniem „języki papuaskie” rozumie się języki zachodniego Pacyfiku, które nie dają się zakwalifikować jako austronezyjskie[5][13]. Jest to ujęcie geograficzne, niepowiązane ściśle z etnograficznym terminem „Papuasi”[5][14]. Niekiedy jednak pod pojęcie Papuasów podkłada się ogólniejszą treść, określając tym mianem również mieszkańców Moluków (konkretnie północnej Halmahery) czy też wysp Alor, Pantar i Timor[1][2][6]. O ile wiele spośród tych grup komunikuje się w językach papuaskich, to nie wszystkie z nich wykazują papuaskie cechy antropologiczne, a często są też odrębne kulturowo od mieszkańców Nowej Gwinei. Wynika to ze złożonej historii osadnictwa ludzkiego w regionie[15] i wpływu wielowiekowych małżeństw mieszanych[16]. Według badań genetycznych z XXI wieku zarówno Papuasi, jak i Aborygeni australijscy są bezpośrednimi potomkami społeczności, która jako pierwsza opuściła Afrykę[17][18].

Zobacz też

Uwagi

  1. ↑ Według innej propozycji nazwa „Papua” pochodzi z języka tidore, gdzie fraza papo ua oznacza „niepołączony”. Sformułowanie to ma wskazywać na odległość geograficzną wyspy od historycznego Sułtanatu Tidore[3][4].

Przypisy

  1. ↑ a b c d hasła: „Papua-Nowa Gwinea”, „Papuasi”. W: Bartłomiej Kaczorowski: Nowa encyklopedia powszechna PWN: nim-Pri. Wyd. 2. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2004, s. 316–317. ISBN 978-83-01-14185-1. OCLC 179938082.
  2. ↑ a b hasło „Papuánci”. W: Václav Hubinger, František Honzák, Jiří Polišenský: Národy celého světa. Praha: Mladá fronta, 1985, s. 238. OCLC 012806523. (cz.).
  3. ↑ Bilveer Singh, Papua: geopolitics and the quest for nationhood, New Brunswick: Transaction Publishers, 2008, s. 26, ISBN 978-1-4128-1206-1, OCLC 779183241 (ang.).
  4. ↑ Tarmidzy Thamrin, Boven Digoel: lambang perlawanan terhadap kolonialisme, Surabaya: Ciscom-Cottage, 2001, s. 409, 424, OCLC 603667917 [dostęp 2022-10-02] (indonez.).
  5. ↑ a b c Bronwen Douglas, Chris Ballard (red.), Foreign Bodies: Oceania and the Science of Race 1750–1940, Canberra: ANU E Press, 2008, s. 161, ISBN 978-1-921536-00-7, OCLC 271671556 (ang.).
  6. ↑ a b c d e f Nikołaj Aleksandrowicz Butinow: Papuasy. W: Narody i rieligii mira: encykłopiedija. Walerij Aleksandrowicz Tiszkow (red.). Moskwa: Bolszaja rossijskaja encykłopiedija, 1998, s. 410–411. ISBN 978-5-85270-155-8. OCLC 40821169. (ros.).
  7. ↑ Global Admixture Analysis at K=6, s1.zetaboards.com [dostęp 2017-11-25] (ang.).
  8. ↑ J.M. Roberts-Thomson, J.J. Martinson, J.T. Norwich, R.M. Harding i inni. An ancient common origin of aboriginal Australians and New Guinea highlanders is supported by alpha-globin haplotype analysis. „Am J Hum Genet”. 58 (5), s. 1017–1024, maj 1996. PMID: 8651262. PMCID: PMC1914625. (ang.). 
  9. ↑ papuánske jazyky, [w:] Jozef Mistrík, Encyklopédia jazykovedy, wyd. 1, Bratislava: Obzor, 1993, s. 314, ISBN 80-215-0250-9, OCLC 29200758 (słow.).
  10. ↑ Papuasskije jazyki. Encykłopiedija Krugoswiet. [dostęp 2020-03-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-03-06)]. (ros.).
  11. ↑ a b c „Stosunki międzynarodowe”, 25 (1)–26 (4), Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, 2002, s. 202 [dostęp 2020-05-05] [zarchiwizowane z adresu 2020-05-05].
  12. ↑ Papuasi, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2020-03-27].
  13. ↑ Darrell T. Tryon (red.), Comparative Austronesian Dictionary: An Introduction to Austronesian Studies, wyd. e-book (2011), Berlin–New York: Walter de Gruyter, 1995 (Trends in Linguistics. Documentation [TiLDOC] 10), s. 5, DOI: 10.1515/9783110884012, ISBN 978-3-11-088401-2, OCLC 868970232 (ang.).
  14. ↑ H. D. Skinner. Migrations of culture in South-East Asia and Indonesia. „The Journal of the Polynesian Society”. 66 (2), s. 206–207, 1957. Polynesian Society. [dostęp 2022-11-21]. [zarchiwizowane z adresu 2022-11-21]. (ang.). 
  15. ↑ Robert Blust, The Austronesian languages, Canberra: Asia-Pacific Linguistics, Research School of Pacific and Asian Studies, The Australian National University, 2013, s. 9, ISBN 978-1-922185-07-5, OCLC 851066712 (ang.).
  16. ↑ Peter Bellwood: The archaeology of Papuan and Austronesian prehistory in the Northern Moluccas, Eastern Indonesia. W: Roger Blench, Matthew Spriggs (red.): Archaeology and Language: Correlating archaeological and linguistic hypotheses. London–New York: Routledge, 1998, s. 128–140. ISBN 978-0-415-11761-6. OCLC 252876928. [dostęp 2022-09-05]. (ang.).
  17. ↑ Aleksandra Cetwińska: Przodkowie Aborygenów jednymi z pierwszych, którzy opuścili Afrykę. Archeologia Żywa, 2021-11-12. [dostęp 2022-10-01].
  18. ↑ Aleksandra Cetwińska: Najstarsza populacja na ziemi. Archeowieści, 2021-11-08. [dostęp 2022-10-01].

Media użyte na tej stronie

Neuguinea Hochland Schilde EthnM.jpg
Shields and other artecacts; Highland, Papua New Guinea; South Seas Department, Ethnological Museum, Berlin, Germany. Left to right:
  • 1: Shield, Craig collection 1969
  • 2: Decorative panel from a house, Craig collection 1968
  • 9: Decorative panel from a house, Craig collection 1969
  • 10: Shield, Craig collection 1969
  • 12: Shield, Sepik expedition 1912/1913