Paradoks niskiej masy urodzeniowej

Składający się z czterech elementów graf skierowany: masa ciała jest hipotetyczną przyczyną śmiertelności, a na oba mają wpływ palenie w ciąży i inne czynniki ryzyka.
Model przyczynowy paradoksu. Zależnie od zmiennych wybranych jako przedmiot badania problem może wynikać z tego, że masa ciała funkcjonuje na grafie jako kolider, lub z tego, że palenie i inne czynniki ryzyka funkcjonują jako zmienne zakłócające[1].

Paradoks niskiej masy urodzeniowejpozornie paradoksalna obserwacja epidemiologiczna pochodząca z 1959, sugerująca, że noworodki o niskiej masie urodzeniowej, których matki paliły w ciąży papierosy, wydają charakteryzować się relatywnie niższą śmiertelnością od innych dzieci o takiej masie, których matki nie były palaczami. Wilcox uznał to za przykład paradoksu Simpsona (skutek pominięcia zmiennej zakłócającej)[2], natomiast Pearl opisał i zaklasyfikował to jako paradoks Berksona (i efekt kolidera)[1][3].

Tło historyczne

W latach 60. XX wieku trwał polityczny i naukowy spór o istnienie przyczynowego związku między paleniem a nowotworami płuc. Już wówczas znany był fakt, że dzieci urodzone przez matki palące w czasie ciąży mają przeciętnie niższą masę urodzeniową i wyższą śmiertelność. Jeden ze statystyków, który podważał rolę palenia papierosów w rozwoju nowotworów, analizując wyniki własnych badań, zwrócił uwagę na nieoczekiwaną w tym świetle także dla niego negatywną korelację pomiędzy paleniem w ciąży a śmiertelnością niemowląt o niskiej masie. Obserwacja ta była jednym z dłużej nierozwiązanych problemów i jeszcze po powszechnym uznaniu dymu papierosowego za czynnik rakotwórczy pozostawała niewyjaśniona[1]. W późniejszym czasie identyczne pozorne efekty ochronne zauważono wśród innych grup ryzyka, np. w ciążach bliźniaczych[4].

Wyjaśnienie

Rozwiązanie pozornego paradoksu zaproponowali w 1966 MacMahon i in.[5], jednak dogłębne omówienie opublikował dopiero w 2001 Wilcox[4]. Według modelu przyczynowego leżącego u podłoża ich propozycji sama w sobie niska masa urodzeniowa nie jest przyczyną, ale jedynie objawem różnorakich i niezależnych problemów zdrowotnych. Palenie w ciąży jest przyczyną zarówno niskiej masy dziecka, jak i innych jego zaburzeń, które mogą prowadzić do śmierci. Co kluczowe, te dwie ścieżki przyczynowe funkcjonują w znacznym stopniu odrębnie, dzięki czemu przeciętnie w przypadku innych przyczyn niskiej masy może mieć miejsce odwrotny wzór zależności – przeciętnie wyższa śmiertelność od palenia, ale mniejsza zmiana masy urodzeniowej. Pomieszanie tych odrębnych efektów i zbyt ogólny poziom analizy skutkuje zaobserwowaniem pozornej korelacji, która jest artefaktem sposobu konstrukcji porównania – tak jak w paradoksie Simpsona. W kolejnym modelu zjawiska przedstawionym przez Pearla jest to paradoks Berksona – wynikający nieuchronnie ze skupienia się w analizie na masie urodzeniowej.

Przypisy

  1. a b c The Smoke-Filled Debate: Clearing the Air, [w:] Judea Pearl, Dana Mackenzie, The book of why: the new science of cause and effect, wyd. First edition, New York, NY , 15 maja 2018, ISBN 978-0-465-09760-9, OCLC 1003311466 [dostęp 2019-03-11].
  2. Allen J. Wilcox, Invited Commentary: The Perils of Birth Weight—A Lesson from Directed Acyclic Graphs, „American Journal of Epidemiology”, 164 (11), 2006, s. 1121–1123, DOI10.1093/aje/kwj276, ISSN 0002-9262 [dostęp 2019-03-11] (ang.).
  3. Aleksander Piński, Pułapki wnioskowania przyczynowo-skutkowego, Obserwator Finansowy: ekonomia, debata, Polska, świat, 4 listopada 2018 [dostęp 2019-03-11] (pol.).
  4. a b A.J. Wilcox, On the importance—and the unimportance—of birthweight, „International Journal of Epidemiology”, 30 (6), 2001, s. 1233–1241, ISSN 0300-5771, PMID11821313 [dostęp 2019-03-11] [zarchiwizowane z adresu 2006-09-29].
  5. Eva J. Salber, Marc Alpert, Brian Macmahon, Infant weight and parental smoking habits, „American Journal of Epidemiology”, 82 (3), 1965, s. 247–261, DOI10.1093/oxfordjournals.aje.a120547, ISSN 0002-9262 [dostęp 2019-03-11] (ang.).

Star of life.svg Przeczytaj ostrzeżenie dotyczące informacji medycznych i pokrewnych zamieszczonych w Wikipedii.

Media użyte na tej stronie

Star of life.svg

The Star of Life, medical symbol used on some ambulances.

Star of Life was designed/created by a National Highway Traffic Safety Administration (US Gov) employee and is thus in the public domain.
Paradoks niskiej masy urodzeniowej.svg
Autor: Jaszczuroczłek, Licencja: CC BY-SA 4.0
Graf skierowany przedstawiający model paradoksu niskiej masy urodzeniowej, za: Pearl, The Book of Why, s. 361 (2018). Wygenerowany przy pomocy poniższego kodu DOT:

digraph birth {

splines = false; ratio = 1;
s [label="Paląca matka"]
x [label="Masa urodzeniowa"]
y [label="Śmiertelność"]
d [label="Inne czynniki ryzyka"]
s -> {x y}
x -> y [minlen=2;style=dashed]
d -> {x y}
{rank = min; s;}
{rank = same; x; y;}
{rank = max; d;}
}