Parafia Ewangelicko-Augsburska w Bielsku

Parafia Ewangelicko-Augsburska w Bielsku

kościół parafialny
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Siedziba	Bielsko-Biała (Bielsko)
Adres	Plac Księdza Marcina Lutra 2, 43-300 Bielsko-Biała
Data powołania	1782
Wyznanie	luteranizm
Kościół	Ewangelicko-Augsburski w RP
Diecezja	cieszyńska
Kościół	Kościół Zbawiciela w Bielsku-Białej
Proboszcz	ks. Krzysztof Cienciała
Położenie na mapie Bielska-Białej Parafia Ewangelicko-Augsburska w Bielsku
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Parafia Ewangelicko-Augsburska w Bielsku
Położenie na mapie województwa śląskiego Parafia Ewangelicko-Augsburska w Bielsku
49°49′22,2″N 19°02′27,0″E/49,822833 19,040833
Strona internetowa

Arthur Schmidt, proboszcz w latach 1894–1923

Dawna ewangelicka szkoła ludowa, obecnie plebania

Pomnik Marcina Lutra

Budynek dawnej Ewangelickiej Szkoły Męskiej i Seminarium Nauczycielskiego, obecnie Wyższa Szkoła Administracji

Dawne alumneum seminarium nauczycielskiego, obecnie Liceum Ogólnokształcące Towarzystwa Ewangelickiego

Budynek dawnej Ewangelickiej Szkoły Żeńskiej, obecnie Szkoła Podstawowa Towarzystwa Ewangelickiego

Dawny Dom Sierot, obecnie Ewangelicki Dom Opieki Soar

Parafia Ewangelicko-Augsburska w Bielsku – parafia luterańska w Bielsku-Białej, w dzielnicy Bielsko, należąca do diecezji cieszyńskiej. Mieści się przy placu Księdza Marcina Lutra^[1]. W 2021 liczyła około 1000 wiernych^[2].

Historia

Reformacja

Idee Reformacji i nauczanie Marcina Lutra zostało przyniesione na tereny Księstwa Cieszyńskiego przez studentów pobierający nauki w Europie Zachodniej oraz kupców, rzemieślników, a także robotników sezonowych^[3].

Nabożeństwa ewangelickie rozpoczęto prowadzić w kościołach Cieszyna około 1540, za sprawą dziekana księstwa Jana. Po tym wprowadzono je w około 50 pozostałych parafiach na tym terenie. Dokładna data powstania parafii w Bielsku nie jest możliwa do ustalenia. W 1550 działał cmentarz ewangelicki zlokalizowany przy ul. Krowiej w Bielsku (obecna ul. Listopadowa)^[3].

Pierwszym znanym proboszczem bielskim był Mateusz Richter, pełniący urząd od 1553. Najstarsza pisemna wzmianka na temat istnienia parafii z siedzibą w Bielsku pochodzi z 1566^[3].

W 1572 tereny w okolicy Bielska zostały sprzedane Karolowi Promnitzowi i utworzyły państwo bielskie. Zostało ono odstąpione Adamowi Schaffgotschowi w 1582. Schaffgotschow wydał dokument, gwarantujący odbywanie się nabożeństw ewangelickich we wszystkich kościołach Bielska i pozostałych miejscowościach państwa bielskiego^[3].

W latach 1588–1598 urząd proboszcza pełnił ks. Piotr Stosius, a jego następcą został ks. Łukasz Wenzelius, sprawujący obowiązki w latach 1600–1626. Podczas jego kadencji, w latach 1604–1608 wybudowano kościół Świętej Trójcy, jako upamiętnienie ofiar epidemii dżumy w 1599^[3].

Na skutek wybuchu wojny trzydziestoletniej, Bielsko przyjęło uchodźców wyznania ewangelickiego pochodzących z tereny Czech. Razem z nimi do miasta przyjechał ks. Jerzy Trzanowski, pełniący posługę w parafii w latach 1625–1627^[4].

Kontrreformacja

Po śmierci księżnej Elżbiety Lukrecji w 1653, władza w księstwie przeszła w ręce Habsburgów, będących wyznawcami katolicyzmu. 15 kwietnia 1654 komisja cesarska udała się do Bielska, aby przejąć kościół Świętej Trójcy, co w wyniku oporu mieszkańców uczyniono wchodząc przez okno do świątyni. Zezwolono jedynie na pochówki zmarłych na dotychczasowym cmentarzu. Kielich komunijny, patera i butelki na wino zostały ukryte i zakopane przez jednego z wiernych pod progiem jego domu w Międzyrzeczu, gdzie były przechowywane do czasu otwarcia kościoła w Jaworzu w 1782^[4].

W związku z zakazem prowadzenia nabożeństw ewangelickich, prowadzone były one potajemnie początkowo na zamku w Bielsku oraz dworach, a następnie w leśnych kościołach w Beskidach^[4].

Na mocy ugoda altransztadzkiej, zawartej w 1707 pomiędzy królem Szwecji Karolem XII i cesarzem Józefem I Habsburgiem, cesarz zezwolił na wzniesienie sześciu ewangelickich kościołów łaski, z których jeden rozpoczęto budować w 1709 w Cieszynie. W powstaniu kościoła uczestniczyli również wierni z Bielska. Po otwarciu Kościoła Jezusowego uczęszczali oni tam na nabożeństwa^[5].

Czasy po patencie tolerancyjnym

13 października 1781 r. cesarz Józef II Habsburg ogłosił patent tolerancyjny dla ewangelików, dzięki któremu mogli oni m.in. wznosić świątynie i tworzyć własne szkoły. Przystąpiono do tego również w Bielsku, będącym w XVII w. najsilniejszym ośrodkiem protestanckim na Śląsku Cieszyńskim. Z dolnego pastwiska miejskiego, znajdującego się na północ od istniejących jeszcze murów miejskich, wykupiono od Adama Klimkego sporych rozmiarów teren, na którym rozpoczęto budowę świątyni i szkoły ewangelickiej. Obszar ten nazwano Bielskim Syjonem, nawiązując do Syjonu w Jerozolimie jako prawzoru świętego miejsca i skupionej wokół niego społeczności wiernych.

Budowę kościoła Zbawiciela rozpoczęto 19 marca 1782, kiedy położony został kamień węgielny. Powstało również tymczasowe miejsce prowadzenia nabożeństw, w postaci drewnianej kaplicy. Podczas budowy kościoła parafia bielska liczyła 1600 rodzin, co stanowiło 9-10 tysięcy wiernych^[6].

Wyposażenie nowej świątyni zostało przeniesione z kaplicy tymczasowej w 1790, a dawne miejsce modlitwy zostało zajęte przez wojsko austriackie na magazyn^[6]. Oficjalnie budowę kościoła Zbawiciela ukończono w 1791^[7].

Patent tolerancyjny ustanowił również strukturę oficjalnie działającego Kościoła ewangelickiego w Przedlitawii. Wszystkie zbory zostały podległe konsystorzowi powstałemu w 1784 w Cieszynie, a w 1785 przeprowadzonemu do Wiednia. W 1784 powstała superintendentura dla Moraw, Śląska i Galicji. W 1807 powstał seniorat śląski, któremu z czasem podległe zostały wszystkie zbory na Śląsku Austriackim.

Do parafii w Bielsku należały sąsiednie gminy od strony Bystrej Śląskiej i Mikuszowic Śląskich (z własną szkołą), do Międzyrzecza i Mazańcowic (również z własną szkołą). W 1827 wyodrębniła się parafia w Starym Bielsku, a po równouprawnieniu wyznaniowym w 1848 parafia w Międzyrzeczu.

Parafia otwarła w 1860 szkołę realną, a w 1867 uruchomiono seminarium nauczycielskie. W latach 1868–1870 na potrzeby seminarium wybudowano alumneum z 90 miejscami. 20 kwietnia 1871 powołano gimnazjum trzyklasowe, otwarte dla uczniów różnych wyznań. Większość kształcących się w nim stanowili w 1878 żydzi. Kolejną placówką edukacyjną uruchomioną przez zbór była szkoła zawodowa budowy maszyn, powołana w 1874, połączona później ze szkołą tkacką i przekształcona w Szkołę Przemysłową^[8]. Szkoła realna została zamieniona w 1877 z powodów finansowych w instytucję państwową^[8].

W 1861 powołano Stowarzyszenie Kobiet Ewangelickich, które od 1872 zajmowało się prowadzeniem domu dla sierot. Powstał również oddział Bratniej Pomocy Gustawa Adolfa. Na konwencie senioralnym przeprowadzonym 1863 zadecydowano o druku polskojęzycznego kancjonału Jerzego Heczki^[8].

Na przełomie XIX i XX wieku doszło do osiedlenia się wielu ewangelików w Czechowicach i Dziedzicach, związanego z rozwojem przemysłu rafineryjnego oraz górnictwa. W 1896 powołano tam stację kaznodziejską, liczącą 500 członków. Nabożeństwa prowadzone były w budynkach prywatnych do czasu poświęcenia własnej kaplicy 17 grudnia 1912^[8].

8 września 1900 obok kościoła odsłonięto pomnik Marcina Lutra dłuta Franza Vogla^[8].

W 1903 doszło do przeniesienia do Bielska domu sióstr diakonis, działającego uprzednio w Cieszynie. Zamieszkiwało go 80 sióstr, zajmujących się opieką nad chorymi w bielskim szpitalu^[8].

W latach 1912–1913 powstał budynek Luisenheim w Wapienicy, według projektu Rudolfa Hoinkesa. Kierownikiem budowy był proboszcz Arthur Schmidt. Obiekt mieścił zakład wypoczynkowy przeznaczony dla bielskich diakonis^[9].

Stacja kaznodziejska w Dziedzicach została w 1915 podniesiona do rangi filiału^[10].

Dwudziestolecie międzywojenne

Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę w 1918 w Cieszynie został powołany tzw. seniorat, któremu podlegały wszystkie parafie Śląska Cieszyńskiego do roku 1920, kiedy to nastąpiło przekazanie zborów pod administrację Konsystorza Ewangelicko-Augsburskiego w Warszawie na skutek starań ks. Franciszka Michejdy i Rady Narodowej Księstwa Cieszyńskiego. Celem zachowania charakteru ewangelicko-niemiecko przedstawiciele zboru w 1922 wyrazili chęć przyłączenia się do Ewangelickiego Kościoła Unijnego na polskim Górnym Śląsku, do czego jednak nie doszło^[11]. W 1923 parafia w Bielsku liczyła 6692 wiernych^[12].

W 1925 parafia zrzeszała 6326 wiernych a w 1937 6500^[13].

W latach 30. działalność rozwinęła mocno Macierz Ziemi Cieszyńskiej. W 1932 powołano Związek Polaków Ewangelików, pracujący na rzecz parafian narodowości polskiej. Związek był organizatorem akademii o charakterze narodowym, zajmował się również zaopatrzeniem biednych uczniów w podręczniki szkolne oraz książki religijne. W tym samym roku powstał Związek Polskiej Młodzieży Ewangelickiej, prowadzący odczyty, akademie, przedstawienia oraz występy. Ze Związku Polaków Ewangelików wyodrębniono w 1933 Koło Pań, zajmujące się młodzieżą konfirmacyjną i szkolną^[14].

Od 1934 rozpoczęto prowadzenie w każdą niedzielę nabożeństw zarówno w języku niemieckim, jak i polskim. Uroczyste nabożeństwa organizowano z okazji świąt państwowych, jak rocznica ogłoszenia Konstytucji 3 maja, Narodowe Święto Niepodległości, zjazdów młodzieży, a także wydarzeń takich, jak sprowadzenie do kraju zwłok Juliusza Słowackiego w 1927, odsłonięcie w 1928 pomnika Gabriela Narutowicza oraz pomnika Stanisława Moniuszki, z okazji zjazdu Bratniej Pomocy im. Gustawa Adolfa, 600-lecia bitwy pod Płowcami oraz ku czci Krystyny Roy i ks. Jerzego Trzanowskiego w 1938^[14].

12 czerwca 1932 miał miejsce w Bielsku Zjazd Chórów, natomiast w dniach 22–24 czerwca 1935 – Zjazd Związku Polskiej Młodzieży Ewangelickiej^[14].

W kaplicy położonej na Nowym Cmentarzu Ewangelickim odbywały się nabożeństwa dla żołnierzy, a także godziny biblijne prowadzone przez Społeczność Chrześcijańską^[14].

W 1936 r. cieszyński seniorat przemianowano na diecezję, której głównym kościołem stał się Kościół Zbawiciela w Bielsku, a siedzibą biskupa – budynek d. „starej” szkoły ewangelickiej, sąsiadujący ze świątynią.

II wojna światowa i okres powojenny

Podczas działań w trakcie II wojny światowej mienie parafii zostało częściowo zniszczone. Ucierpiała część starej i nowej plebanii, uszkodzono dom parafialny położony przy ul. Orkana oraz wschodnią część wieży kościelnej, średni dzwon i kaplicę na cmentarzu. Kościół oraz plebania zostały pozbawione szyb. Liczba wiernych w parafii spadła z 6000 do 2000, pozbawieni oni byli opieki duszpasterskiej. Dopiero 1 czerwca 1945 placówkę objął ks. Adam Wegert, pełniący wcześniej funkcję prefekta w parafii^[15].

Pierwsze powojenne zebranie rady parafialnej miało miejsce 14 czerwca 1945. Wybrano nowego kuratora oraz sekretarza, powołano również odpowiednie komisje zajmujące się odbudową działalności parafii. 29 lipca 1945 wznowiono nabożeństwa w kaplicy w Dziedzicach, a 9 września odsłonięto tablicę upamiętniającą księży poległych podczas wojny. Mienie zboru pozostawało pod tymczasowym zarządem państwowym, zostało jednak rewindykowane na rzecz parafii^[15].

Jesienią 1945 działalność rozpoczął chór, którym kierowała pastorowa Maria Wegertowa. Wznowiono wtedy również godziny biblijne, prowadzone przez członków Społeczności Chrześcijańskiej. Prowadzono również pracę odwiedzinową. Organizowano imprezy i przedstawienia, z których dochód przeznaczano na remont organów oraz wyposażenie nowego przedszkola ewangelickiego, które było prowadzone przez siostrę Marię Martynek z Diakonatu Eben-Ezer w Dzięgielowie. Powołane zostało młodzieżowe koło biblijne, w spotkaniach którego uczestniczyli również członkowie parafii w Białej i Starym Bielsku. Od 1948 działalność rozpoczęła szkółka niedzielna^[15].

W 1950 zakończono remonty i odbudowę ze zniszczeń wojennych^[15].

Czasy Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej

W latach 50. wznowiona została praca diakonii, która prowadzona była poprzez koło misyjne, zajmujące się odwiedzinami w domach chorych i samotnych^[15].

Ówczesny proboszcz parafii ks. Adam Wegert został mianowany 25 lutego 1952 przewodniczącym Komisji Ewangelizacyjno-Misyjnej Kościoła Ewangelickiego, co skutkowało organizacją licznych spotkań ewangelizacyjnych. Do pracy w parafii przydzielona została siostra zborowa Helena Burghard, zajmująca się działalnością charytatywną oraz pracą wśród dzieci. W 1957 ks. Adam Wegert został wybrany seniorem diecezji cieszyńskiej. Rok później stanowisko siostry zborowej objęła Wanda Korfanty, a w 1956 do pracy w parafii na stanowisku wikariusza skierowano ks. Tomasza Bruella, który pełnił tę funkcję do 1959^[15].

W latach 1956–1959 przeprowadzono remont elewacji zewnętrznej oraz malowanie wnętrza kościoła^[15]. W 1959 odzyskano budynek dawnego domu wypoczynkowego diakonis Luisenheim w Wapienicy, który po remoncie został poświęcony 31 sierpnia 1960 przez biskupa Andrzeja Wantułę jako ośrodek Betania^[9].

W 1963 działalność rozpoczął chór misyjny, jako drugi chór w parafii pod dyrekcją Marii Wegert. Uświetniał on występami zarówno uroczystości religijne, jak i inne spotkania zborowe. Występował zarówno w Polsce, jak i za granicą (NRD, Francja)^[15].

W okresie 1965-1969 stanowisko wikariusza pełnił ks. Marcin Lukas. Jego następcą został 1 lipca 1970 ks. Jan Szarek, który razem z żoną Anielą zajmował się pracą z dziećmi i młodzieżą^[15].

Filiał w Czechowicach-Dziedzicach został w 1969 przekształcony w samodzielną parafię^[8].

W latach 1974–1976 przeprowadzono remont dachu kościoła i wieży, na który środki pozyskano ze sprzedaży działek w Mikuszowicach i Komorowicach, a także dzięki składkom wiernych i wsparciu Bratniej Pomocy im. Gustawa Adolfa. W 1978 wyremontowano budynek plebanii^[15].

1 czerwca 1975 dotychczasowy wikariusz ks. Jan Szarek zaczął pełnić funkcję drugiego proboszcza. 14 września 1980 został następcą ks. Adama Wegerta na stanowisku proboszcza parafii, a 16 listopada 1980 – seniora diecezji cieszyńskiej. W 1980 siostra Wanda Korfanty została skierowana do pracy w ewangelickim domu opieki w Dzięgielowie^[15].

Okres po 1989

6 stycznia 1991 ks. Jan Szarek został wybrany przez Synod biskupem Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w RP^[16]. Jego następcą na stanowisku proboszcza parafii w Bielsku został ks. Paweł Anweiler, wybrany 24 listopada 1991 również na stanowisko biskupa diecezji, które pełnił do 6 stycznia 2016^[17].

W kwietniu 1992 w budynku powstałym w latach 1987–1991 działalność rozpoczęło Wydawnictwo Augustana^[18][19].

15 maja 2016 stanowisko proboszcza objął ks. Krzysztof Cienciała, pełniący od 2002 funkcję proboszcza pomocniczego^[20][21].

Przypisy

Bibliografia

• Franciszek Michejda: Dzieje Kościoła ewangelickiego w Księstwie Cieszyńskim (od Reformacji do roku 1909). Katowice: Dom Wydawniczy i Księgarski „Didache”, 1992, s. 141–142. ISBN 83-85572-00-7.
• Parafia ewangelicka Zbawiciela w Bielsku-Białej: Dzieje parafii bielskiej. [dostęp 2008-09-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-01-29)].
• Parafia ewangelicka Zbawiciela w Bielsku-Białej: Bielski Syjon. [dostęp 2008-09-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-01-29)].
• Jerzy Polak: Przewodnik po Bielsku-Białej. Bielsko-Biała: Towarzystwo Miłośników Ziemi Bielsko-Bialskiej, 2000. ISBN 83-902079-0-7.