Paragraf aryjski

Pikieta Obozu Narodowo-Radykalnego przed gmachem Politechniki Lwowskiej z żądaniem wprowadzenia getta ławkowego, 1936

Paragraf aryjski (niem. Arierparagrapf) – akt prawny, czasem państwowy (ustawa, dekret, rozporządzenie) lub zapis w statucie organizacji, uczelni, związku sportowego itp., którego treścią i celem jest uniemożliwienie bądź ograniczenie Żydom (tzw. nie-Aryjczykom) wykonywania określonych zawodów, przynależności do organizacji, służby wojskowej itd.[1]

Po raz pierwszy pojawiły się w Niemczech w XIX w, dotyczyły wyłącznie nacjonalistycznych korporacji studenckich i innych organizacji społecznych oraz politycznych. Na dużą skalę zostały wprowadzone w Niemczech od 1933 roku[1], a jeszcze mocniej od uchwalenia ustaw norymberskich[2] (1935) jako część oficjalnej polityki III Rzeszy. Ich celem było usuwanie Żydów z życia gospodarczego, politycznego i społecznego Niemiec, oraz izolowanie ich od ludności nieżydowskiej[1].

W innych krajach rzadko były częścią prawodawstwa państwowego (były takie zapisy w Rumunii i na Węgrzech[3]) albo były wdrażane, kiedy dane państwo stało się podległe III Rzeszy (Słowacja i dalsze zaostrzenie przepisów na Węgrzech). Częściej paragrafy aryjskie były umieszczane w statutach różnych organizacji społecznych i zawodowych oraz na wyższych uczelniach (getto ławkowe)[1].

Paragraf aryjski w Polsce

Konstytucja kwietniowa gwarantowała obywatelom równość wobec prawa. Jednak po śmierci Marszałka Piłsudskiego w Polsce nastąpiło zaostrzenie postaw wobec Żydów. W latach 1935-1939 stosowanie paragrafu aryjskiego było propagowane przez ugrupowania nacjonalistyczne, m.in. Obóz Narodowo-Radykalny i Obóz Zjednoczenia Narodowego. Na mocy wewnętrznych zarządzeń wprowadzono je w życie w niektórych izbach lekarskich i adwokackich, w organizacjach rzemieślniczych, kupieckich i innych zrzeszeniach zawodowych[1].

Paragrafy aryjskie w latach 1936-1939 wprowadziły do swoich statutów między innymi:

  • Izba Adwokacka w Lublinie[4], 29 listopada 1936;
  • Towarzystwo Biblioteki Słuchaczów Prawa w Krakowie[5][6], 27 stycznia 1937;
  • Związek Zawodowy Adwokatów Polskich[7], w maju 1937;
  • Bydgoski Klub Krótkofalowców[8], 27 lutego 1938;
  • Związek Lekarzy Państwa Polskiego[9], 19 października 1937;
  • Poznańskie Towarzystwo Farmaceutyczne[10], w marcu 1938;
  • „Bratnia Pomoc” Uniwersytetu Poznańskiego[11], w marcu 1938;
  • Syndykat Dziennikarzy Pomorskich[12], w marcu 1938;
  • Akademicki Związek Morski[13], w marcu 1938;
  • Związek Teatrów Świetlnych województwa śląskiego i Zagłębia Dąbrowskiego[14], w marcu 1938;
  • Zrzeszenie Asesorów i Aplikantów Sądowych[15] w Warszawie, w marcu 1938;
  • Związek Zrzeszeń Młodych Prawników w Polsce[16], w maju 1938;
  • Związek Polskich Inżynierów Kolejowych[17], w maju 1938;
  • Stowarzyszenie Architektów RP[18][19][20], w czerwcu 1938 (wniosek o wprowadzenie zmian został zatwierdzony w czerwcu 1937[21], a jego przyczyną było wcześniejsze stanowisko Zarządu SARP w sprawie ekscesów antyżydowskich na Politechnice Warszawskiej[22], które spowodowało interwencję zewnętrzną i zmiany w składzie Zarządu);
  • Cech garbarski Grudziądza[23], w sierpniu 1938;
  • Poznański oddział Zrzeszenia Lekarzy Weterynaryjnych Rzeczypospolitej Polskiej[24], w maju 1939;
  • Związek Pracowników Skarbowych R.P.[25], w maju 1939;
  • Naczelna Organizacja Inżynierów R.P.[26] (jednocześnie zobowiązując do wprowadzenia p.a. wszystkie stowarzyszenia członkowskie), 25 czerwca 1939;

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ a b c d e aryjskie paragrafy, Żydowski Instytut Historyczny [dostęp 2019-05-03] [zarchiwizowane z adresu 2019-05-03].
  2. ↑ 80 lat temu III Rzesza przyjęła ustawy norymberskie, focus.pl, 15 września 2015 [dostęp 2019-05-03].
  3. ↑ Ustawy żydowskie na Węgrzech, „Gazeta Polska”, XI (122), Warszawa, 4 maja 1939, s. 4, Cytat: BUDAPESZT 3.5. — Izba posłów przyjęła dziś bez dyskusji projekt ustaw żydowskich. Ustawy te wejdą w życie natychmiast po podpisaniu przez regenta Horthy'ego. W kołach politycznych przypuszczają że uchwalenie tego aktu ustawodawczego będzie ostatnią czynnością obecnego parlamentu, który ma być jutro rozwiązany. (ATE).
  4. ↑ Hańbiąca uchwała, „Trybuna”, I (4), Radom, 5 grudnia 1936, s. 1-2, Cytat: Na walnem dorocznem zgromadzeniu członków Izby Adwokackiej w Lublinie w dniu 29 listopada 1936 r., wbrew uroczystemu protestowi adwokatów Żydów, prezydium zgromadzenia poddało pod głosowanie, a zgromadzenie większością 106 głosów przeciwko 54 przy 6-iu wstrzymujących się od głosowania, uchwaliło wezwać radę adwokacką tejże Izby, aby przygotowała wnioski, zmierzające do niedopuszczenia na przyszłość wpisów adwokatów Żydów na listę członków Izby lubelskiej...
  5. ↑ Paragraf aryjski w organizacjach studenckich, „Kurier Poznański”, poranne, 32 (48), 30 stycznia 1937, s. 2, Cytat: W środę, 27 bm. odbyło się nadzwyczajne walne zebranie Towarzystwa Biblioteki Słuchaczów Prawa w Krakowie, na którym uchwalono paragraf aryjski w Stowarzyszeniu. Na sali panowała zupełna jednomyślność młodzieży polskiej, w ogromnej większości narodowej. — Wynik głosowania: 321 za, 56 przeciw paragrafowi. Wśród 56 sprzeciwiają cych się był tylko jeden Polak [...] Obecny wynik jest ogromnym sukcesem młodzieży narodowej, która kilkuletnią walkę zakończyła absolutnym zwycięstwem. Jest to już ostatnia w Krakowie organizacja akademicka, która dotąd nie miała paragrafu aryjskiego.Organa P. P. dokonały konfiskaty afiszów, nawołujących młodzież do głosowania za paragrafem..
  6. ↑ Akademicy krakowscy nie chcą żydów wśród siebie, „Polska Zbrojna”, 16 (51), 20 lutego 1937, s. 6, Cytat: Senat Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie zatwierdził Stowarzyszenie Biblioteki Prawników, największej organizacji akademickiej na Uniwersytecie Krakowskim, która, jak wiadomo, zatwierdziła swego czasu wprowadzenia paragrafu aryjskiego, wykluczającego ze stowarzyszenia osoby niechrześcijańskiego wyznania.
  7. ↑ Paragraf aryjski w adwokaturze. Zjazd ogólnopolski prawników uchwalił numerus clausus w palestrze i w uniwersytetach, „Głos Poranny”, I (6), Łódź, 10 maja 1937, s. 1.
  8. ↑ Paragraf aryjski w Bydgoskim Klubie Krótkofalowców, „Dziennik Bydgoski”, XXXII (51), 4 marca 1938, s. 8, Cytat: Dnia 27 lutego odbyło się doroczne walne zebranie Bydgoskiego Klubu Krótkofalowców. Zebrani członkowie jednomyślnie uchwalili nowy statut, który wyraźnie określa, że członkami B. K. K.mogą być chrześcijanie, obywatele polscy - narodowości polskiej, po ukończeniu lat 18, o nieskazitelnej opinii..
  9. ↑ Lekarze uchwalili paragraf aryjski, „Kurier Poznański Wydanie Wieczorne”, 19 października 1937.
  10. ↑ Paragraf aryjski wprowadzają farmaceuci i asystenci U.P., „ABC”, Warszawa, 30 marca 1938, Cytat: [...] odbyło się w Poznaniu roczne walne zebranie poznańskiego Towarzystwa Farmaceutycznego. Na zebraniu uchwalono jednogłośnie wprowadzenie do statutu paragrafu aryjskiego. Na walnym zebraniu asystentów Uniwersytetu Poznańskiego, odbytym 26 marca uchwalono olbrzymią większością głosów wprowadzenie paragrafu aryjskiego..
  11. ↑ Obostrzony paragraf aryjski, „Mały Dziennik”, Niepokalanów, 13 marca 1938, Cytat: Członkiem stowarzyszenia nie może być student wyznania mojżeszowego ani ten, który to wyznanie porzucił.
  12. ↑ Syndykat Dziennikarzy Pomorskich, „Słowo”, Wilno, 8 marca 1938.
  13. ↑ Pargraf aryjski w Akademickim Związku Morskim, „Mały Dziennik”, Niepokalanów, 22 marca 1938, Cytat: [...] postawiono wniosek o wprowadzenie w Akademickim Związku Morskim paragrafu aryjskiego. Wniosek ten zjazd uchwalił przy czterech głosach sprzeciwu..
  14. ↑ Paragraf aryjski w Zw. Teatrów Świetln., „ABC”, Warszawa, 23 marca 1938.
  15. ↑ Paragraf aryjski w Zrzeszeniu Asesorów i Aplikantów, „Warszawski Dziennik Narodowy”, IV (85), Warszawa, 27 marca 1938, s. 1, Cytat: W sobotę odbyło się walne zebranie Zrzeszenia Asesorów i Aplikantów Sądowych w Warszawie. Na zebraniu tym olbrzymią większością głosów przeprowadzono zmianę statutu zrzeszenia, wprowadzającą paragraf aryjski.
  16. ↑ Paragraf aryjski w związkach młodych prawników, „Ilustrowany Kurier Codzienny”, Kraków, 31 maja 1938, Cytat: Wniosków zgłoszono 59. Dotyczą one wprowadzenia paragrafu aryjskiego do Zrzeszenia zarówno dla żydów jaki i osób pochodzenia żydowskiego bez względu na obecne wyznanie..
  17. ↑ O paragraf aryjski w kolejnictwie. Jednomyślna uchwała Zw. Polskich Inżynierów Kolejow., „Kurier Poznański”, 31 maja 1938, Cytat: Rada Główna [...] oświadcza, że nie powinni być przyjmowani do służby kolejowej Żydzi, jako nie dający dostatecznej gwarancji lojalności wobec państwa [...].
  18. ↑ Paragraf aryjski w S.A.R.P., „Mały Dziennik”, Niepokalanów, 5 lipca 1938, Cytat: W dniach 28 i 29 czerwca odbył się w Warszawie ogólnopolski zjazd Stow. Architektów R.P. Na zjeździe przeprowadzono prawie jednogłośnie zasadę, że członkami stowarzyszenia nie mogą być żydzi i osoby pochodzenia żydowskiego..
  19. ↑ Zatwierdzenie poprawek statutowych, „Komunikat SARP”, VI (6), czerwiec 1939, s. 1, Cytat: Po 9-cio miesięcznych staraniach Zarządu Głównego, został w dniu 26 czerwca b. r. zatwierdzony Statut S. A. R. P. w brzmieniu uchwalonym przez ostatnie Walne Zebranie S. A. R. P. z roku ubiegłego. Jak wiadomo poprawki te zabraniają należenia do S. A. R. P. architektom narodowości żydowskiej, oraz dopuszczają na członków stowarzyszenia jedynie takich architektów pochodzenia żydowskiego, którzy uzyskają pozytywną opinię Komisji Kwalifikacyjnej S. A. R. P..
  20. ↑ Skreślenie członków O.W.S.A.R.P., „Komunikat SARP”, VI (6), czerwiec 1939, s. 1, Cytat: Na podstawie nowego statutu S.A.R.P., oraz wniosku Komisji Kwalifikacyjnej zostało z dniem 1 lipca b. r. skreślonych przez Zarząd Główny 56 członków Oddziału Warsz. S.A.R.P. narodowości żydowskiej..
  21. ↑ Nadzwyczajne walne zebranie delegatów SARP w dniu 29.V.1937 r., „Komunikat SARP”, lipiec 1937, s. 4-20, Cytat: Kol. Miller odczytuje oświadczenie Zarządu Głównego (drukowane w Nr. 5/1937 Komunikatu SARP'u). Poza tym prosi o wyłączenie z odpowiedzialności kol. kol. Trzcińskiego i Paprockiego, którzy nie brali udziału w Zebraniu Zarządu Głównego, na którym był uchwalony list do Władz akademickich. [...] Kol. [Jan] Załęski czyta wniosek połączony Oddziału Poznańskiego i Warszawskiego w tej sprawie i odpowiednie §§ Statutu. Wniosek brzmi: 'Walne Zebranie zgłasza następujące zmiany w Statucie SARP.'[...] po §12 wprowadzić §12-a w brzmieniu następującym: 'Osoby narodowości żydowskiej nie mogą być zwyczajnymi i nadzwyczajnymi członkami SARP‘u, osoby zaś pochodzenia żydowskiego mogą być zarejestrowane na członków SARP'u na podstawie pozytywnego wniosku Komisji Kwalifikacyjnej'. [...] Kol. [Władysław] Pieńkowski uzasadnia wniosek i stwierdza, że chociaż kultura każdego narodu jest jego własnościq, to w Polsce coraz wyraźniej przejawia się szkodliwy wpływ kultury obcej. Uważa, że jesteśmy odpowiedzialni za to, jakie oblicze ma mieć architektura polska. Powinniśmy dążyć do odgrodzenia się od wpływów żydowskich. Bowiem etyka i psychika żydowska jest nam obca. Stawia zagadnienie żydowskie nie jako sprawę polityczną, ale jako obowiązek względem Narodu i Państwa, tak jak sprawę obrony granic państwowych. Jest to bowiem obrona granic ducha polskiego w naszej kulturze. Uważa, że trzeba tę sprawę postawić raz śmiało i po męsku. W dyskusji zabierają głos: przeciw kol. Piotrowski Roman, któremu przeciwstawiają się kol. kol. Forkiewicz, Eysymontt, Guerąuin, Murczyński, Piotrowski Eug..
  22. ↑ Oświadczenie Zarządu Głównego SARP w sprawie zajść na wyższych uczelniach, „Komunikat SARP”, marzec 1937, Cytat: Wyższe uczelnie akademickie, a między nimi i wydział architektury Politechniki Warszawskiej, od dłuższego już czasu i do dni obecnych, sq terenem i widownią zajść antysemickich, które nie tylko zakłócają normalny bieg pracy na uczelniach, ale sq połączone nawet z przejawami zastosowania przemocy przez uzbrojone grupy studentów. [...] W tych warunkach Zarząd Główny Stowarzyszenia Architektów R. P., doceniając groźne skutki omawianego stanu rzeczy, oraz stojąc na stanowisku, że zachowanie milczenia w tej sprawie mogłoby oznaczać aprobatę panujących obecnie na wyższych uczelniach stosunków, — niniejszym wyraża swój protest przeciwko niemal bezkarnemu stosowaniu na życiu tych uczelni gwałtu. Wyraża zarazem przeświadczenie, że walka z omawianym zjawiskiem za pomocą zamykania zakładów naukowych, — jest metodą niewłaściwą, gdyż uniemożliwia ona dalsze studia prawie całej młodzieży akademickiej, uderzając przede wszystkim i najdotkliwiej w młodzież niezamożną, a samego zjawiska nie opanowuje..
  23. ↑ Cech garbarski uchwalił paragraf aryjski, „Pielgrzym”, Pelplin, 20 sierpnia 1938, Cytat: [...] uchwalono jednogłośnie paragraf aryjski, to znaczy, że członkiem Cechu nie może być człowiek żydowskiego pochodzenia..
  24. ↑ Lekarze weterynaryjni uchwalają paragraf aryjski, „Kurier Poznański”, 24 maja 1939.
  25. ↑ Paragraf aryjski w Zw. Pracowników Skarbowych R.P., „Głos Lubelski”, 26 maja 1939.
  26. ↑ Paragraf aryjski wśród inżynierów uchwaliła Naczelna Organizacja, „Dzień Dobry”, IX (174), Warszawa, 26 czerwca 1939, Cytat: Paragraf aryjski uchwaliła wczoraj Naczelna Organizacja Inżynierów R. P., grupująca wszystkie zrzeszenia inżynierskie. Przybyli do Warszawy delegaci z całej Polski, uchwalili nowy statut nakładający na wszystkie stowarzyszenia inżynierskie zrzeszone w Naczelnej Organizacji, obowiązek wprowadzenia paragrafu aryjskiego na zasadach następujących: 1) Wyłączone są od członkostwa osoby religii mojżeszowej; 2) osoby pochodzenia żydowskiego; 3) osoby, które zawarły ślub z izraelitkami lub izraelitami..

Media użyte na tej stronie

Żądamy urzędowego getta Obóz Narodowo-Radykalny Politechnika Lwowska.jpg
Pikieta Obozu Narodowo-Radykalnego przed gmachem Politechniki Lwowskiej we Lwowie z żądaniem wprowadzenia getta ławkowego