Paratetyda
Paratetyda, rzadziej Morze Sarmackie – nieistniejące morze w Europie środkowej i południowo-wschodniej sięgające w głąb Azji Środkowej (mapy w pracy Roegela[1]). Morze na obszarze Paratetydy powstało w późnej jurze jako północna część oceanu Tetydy. Paratetyda wyodrębniła się wskutek zmniejszającego się połączenia z południową resztką Tetydy (Morzem Śródziemnym) na przełomie eocenu i oligocenu (~34 mln lat temu), w wyniku powstawania gór w czasie orogenezy alpejskiej[1]. Połączenia z innymi morzami naprzemiennie powstawały i zanikały, aż do całkowitej izolacji, wskutek zmian poziomów oceanów i ruchów tektonicznych. Duża część Paratetydy była płytka zajmując obszary szelfowe przy wyższym od obecnego poziomie mórz. Oprócz tego pokrywała obszary skorupy oceanicznej m.in. dzisiejszego Morza Czarnego, południowego Morza Kaspijskiego i zapadliska przedkarpackiego.
Zanik
Wewnętrzną cześć zapadliska przedkarpackiego stanowiła skorupa oceaniczna płyty euroazjatyckiej, która uległa subdukcji pod nasuwającą się od południowego zachodu płytę Alcapy, obejmującą obszar Alp Wschodnich, Wewnętrznych Karpat Zachodnich i Niziny Panońskiej. Osady (flisz) z zapadliska przedkarpackiego zostały sfałdowane w Karpaty Zewnętrzne. Reszta basenów Paratetydy w Europie, w tym Morze Panońskie, została zasypana osadami naniesionymi z łańcuchów górskich powstających w czasie orogenezy alpejskiej oraz wydźwignięta. Współczesnymi pozostałościami Paratetydy są dzisiejsze Morze Czarne i Morze Kaspijskie, a także zanikłe na przełomie XX i XXI wieku Jezioro Aralskie. Zanikające morze pozostawiło na swoim obszarze także osady: gliny, piaski, wapienie i zlepieńce. Osady ewaporatów wskazują, że klimat w czasie ich powstawania był raczej suchy[2].
Przypisy
- ↑ a b Rögl F.. Mediterranean and Paratethys. Facts and hypotheses of an Oligocene to Miocene paleogeography (Short Overview). „Geologica Carpathica”, 1999. Artykuł zawiera 12 map przedstawiających ewolucję Paratetdy
- ↑ Siegmar-W. Breckle, Walter Wucherer, Liliya A. Dimeyeva, Nathalia P. Ogar: Aralkum - A Man-Made Desert: The Desiccated Floor of the Aral Sea (Central Asia). Springer-Verlag, 2012, s. 14, seria: Ecological Studies. ISBN 978-3-642-21116-4.
Bibliografia
- The Geology of Central Europe: Mesozioc and cenozoic t. 2, wyd. Tom McCann (Geological Society of London); M. W. Rasser, M. Harzhauser i in., Paleogene And Neogene, ss. 1031–1140
- Werner E. Piller, The Sarmatian (Middle Miocene, Paratethys) Brackish Water Turned Into Fully Marine, Paper No. 256-15. gsa.confex.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-09-19)]., materiały na 2003 Seattle Annual Meeting (2–5 listopada, 2003); The Geological Society of America
- Mathias Harzhauser & Werner E. Piller, The Early Sarmatian – hidden seesaw changes, Cour. Forsch.-Inst. Senckenberg, 246, Frankfurt nad Menem, wyd. 7 kwietnia 2004, ss. 89–111
- Werner E. Piller & Mathias Harzhauser, The myth of the brackish Sarmatian Sea, Terra Nova, 17, 2005, ss. 450–455
- M. Jasionowski, B. Studencka, A. Pobereżskij: Early Sarmatian Serpulid-Microbialite Carbonate Buildups Of The Miodobory Region (Western Ukraine). publikacja Komitetu Badań Naukowych, grant P04D 064 20. [dostęp 2010-08-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-07-06)]. (ang.).
- L.S. Belokrys. Has there been any freshening of the Sarmatian Sea in southern Ukraine?. „International Geology Review”. 10 (3), s. 350–360, 1968. DOI: 10.1080/00206816809474880. (ang.).
Media użyte na tej stronie
Paleogeography of the Mediterrenean region during the Rupelian age (33.9 - 28.4 million years ago). The Tethys Ocean between Africa and Europe is closing. Paratethys gets separated from Tethys by the formation of the Alps, Carpathians, Dinarides, Taurus and Elburz mountains (all Alpine orogeny). Black lines indicate present day coastlines.
Drawn by the uploader, after studying several sources, most used were:
- Rögl, F., 1999. Mediterranean and Paratethys. Facts and hypotheses of an Oligocene to Miocene paleogeography (Short Overview). Geologica Carpathica 50 (4), 339– 349.
- Schulz, H.-M.; Vakarcs, G. & Magyar, I.; 2005: The birth of the Paratethys during the Early Oligocene: From Tethys to an ancient Black Sea analogue?, Global and Planetary Change 49(3-4), p. 163-176.